- Εφημερίδα των Συντακτών - http://archive.efsyn.gr -

«Η Ευρώπη χρειάζεται μια δημοκρατική επανεκκίνηση»

06/10/13 ΠΟΛΙΤΙΚΗ,ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

μισελ βιβιορκα [1]Ο Γάλλος κοινωνιολόγος μιλά στην «Εφ.Συν.» για την ανάγκη να ξαναστείλει η Ευρώπη το ανθρωπιστικό της μήνυμα στον υπόλοιπο κόσμο, θέτοντας υπό συζήτηση και εξαντλητική κριτική τις ψευδαισθήσεις της βιομηχανικής εποχής, προκειμένου να απαλλαγεί από την τυραννία της τεχνοκρατίας. Παράλληλα, αναλύει τη συμβολή σε επίπεδο ιδεών των κοινωνικών κινημάτων, αλλά και τους περιορισμούς τους, όπως αυτοί αναδείχτηκαν από τους Αγανακτισμένους και το Occupy Wall Street.

 

«Να αρνηθούν οι Ελληνες τον λαϊκισμό, τη βία και τη λογική του αποδιοπομπαίου τράγου»

 

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ στον Τάσο Τσακίρογλου

Επιμέλεια μετάφρασης: Δημ. Φαναριώτης

 

• Οι κοινωνικές σχέσεις που καθορίστηκαν από τον βιομηχανικό καπιταλισμό βρίσκονται σε παρακμή, αλλά, επίσης, στη δύση τους βρίσκονται και οι ιδέες της προόδου και της οικουμενικότητας. Κατά τη γνώμη σας, ποιες είναι οι νέες ιδέες που θα μπορούσαν να παίξουν τον ρόλο ενός άξονα για κοινωνική αλλαγή;

 

Βγαίνουμε από τη βιομηχανική εποχή, κατά την οποία βρίσκονταν αντιμέτωποι το εργατικό κίνημα και οι εργοδότες και πρέπει να συμβάλουμε στην κριτική των αξιών οι οποίες τη χαρακτήριζαν: την πίστη την επιστήμη, την πρόοδο, την ιδέα ότι η διαρκής μεγιστοποίηση της παραγωγής ταυτίζεται με την πρόοδο· την αποδοχή επίσης της διαφοροποιημένης ικανοποίησης: στα «αύριο» που εξυμνούν το προλεταριάτο για τους κομμουνιστές ή στον φόρο τιμής στους καπιταλιστές, έτσι όπως τον ορίζει ο Μαξ Βέμπερ, όταν αναφέρεται στην προτεσταντική ηθική. Την ίδια ώρα, γίνονται αντικείμενο οι οικουμενικές αξίες όχι πλέον μόνο στις δυτικές κοινωνίες που τις σφυρηλάτησαν, αλλά και απ’ έξω, και ειδικότερα απ’ αυτές τις κοινωνίες οι οποίες στο παρελθόν αποτελούσαν κτήσεις ή αποικίες.

 

• Ποιες είναι οι εναλλακτικές;

 

Ετσι ξαφνικά, ορισμένοι στρέφονται προς το παρελθόν ή προς τον σχετικισμό, εκθειάζοντας το έθνος και την κλειστή κοινωνία. Αλλοι όμως προτείνουν νέες ιδέες για να ξαναβρεθεί η εμπιστοσύνη στην επιστήμη, για να επαναστοχαστούμε τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση, να επανιδρύσουμε τις οικουμενικές αξίες, να ανακαλύψουμε τρόπους ανανέωσης της αλληλεγγύης ή ακόμη για να επανασυστήσουμε τον κόσμο ή τις κοινωνίες γύρω από νέες κοινωνικές αντιπαραθέσεις. Τα οικολογικά, περιβαλλοντικά, φεμινιστικά και αντιπυρηνικά κινήματα ή ακόμα πιο πρόσφατα ο αγώνας των Αγανακτισμένων προσφέρουν οπωσδήποτε σημαντικές ιδέες, οι οποίες μπορούν να αποκαταστήσουν γρήγορα τη δημοκρατία, ανακαλύπτοντας εκ νέου ένα μέλλον, το οποίο θα δώσει νόημα στα σχέδια για την καινοτομία και την επιχείρηση. Οι πιο ζωντανές ιδέες είναι εκείνες που στοχεύουν, από τη μια, στην ενίσχυση ή στην αναγέννηση της δημοκρατίας και, από την άλλη, στην επιτάχυνση του περάσματος προς νέα κοινωνικά μοντέλα.

 

• Η κοινωνικο-οικονομική κρίση αναγεννά παλιές μορφές του Κακού: διαχωρισμοί, βία, ρατσισμός, μίσος, ατομικιστικές συμπεριφορές κ.λπ. Σε αυτές τις συνθήκες, πώς μπορούμε να διατηρήσουμε την ανθρώπινη ουσία μας;

 

Το κακό πρακτικά ευημερεί εκεί όπου αρχίσαμε να πιστεύουμε στη σταδιακή εξάλειψή του. Πώς θα διατηρήσουμε λοιπόν τις ανθρωπιστικές αξίες μας; Η χρηματοπιστωτική κρίση δεν αποτελεί τον μοναδικό λόγο. Παντού διαπιστώνουμε την κόπωση των κλασικών πολιτικών συστημάτων, την αδυναμία, και μερικές φορές τη διαφθορά, των ελίτ: Επείγει να ανασυντεθούν δεξιές και αριστερές πολιτικές, οι οποίες θα μπορέσουν να προσφέρουν οράματα για το μέλλον. Παντού οι κλασικοί διανοούμενοι φαίνεται ότι αποτυγχάνουν, ότι βρίσκονται πίσω σε σχέση με την εποχή μας. Είναι αναγκαίο να εμπιστευόμαστε αυτούς που συνδυάζουν ιδέες και πεποιθήσεις από τη μια πλευρά, και από την άλλη έχουν συγκεκριμένη γνώση εις βάθος. Αυτούς που είναι επαρκείς, πατάνε στα πόδια τους και είναι υπεύθυνοι. Περιττό να πούμε ότι πρέπει να περιμένουμε πολλά περισσότερα από τις ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες. Μια πιθανή οικονομική αντεπίθεση, μια επιστροφή στην ανάπτυξη δεν θα είναι αρκετή για να νικήσουμε τις δυνάμεις του Κακού, εάν αυτή δεν συνοδεύεται από την επιβεβαίωση ότι αυτές οι αλλαγές συνδέονται άρρηκτα με την πρόοδο της δημοκρατίας και των δημοκρατικών ιδεών. Για να διατηρήσουμε τις ανθρωπιστικές μας αξίες έχουμε ανάγκη την Ευρώπη, η οποία αποτελεί το μέρος του κόσμου όπου αυτές οι ιδέες και οι αξίες ανακαλύφθηκαν και από το οποίο μπορεί ακόμα να εκπέμπεται σε όλο τον κόσμο το ίδιο μήνυμα. Πρέπει να δείξουμε ότι [αυτές οι ιδέες] είναι παγκοσμιοποιήσιμες, ότι πηγαίνουν χέρι χέρι με τις λογικές της ατομικής και συλλογικής χειραφέτησης και την επιβεβαίωση της ατομικότητας.

 

• Βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια καθολική κρίση νομιμοποίησης των παραδοσιακών οργανώσεων, όπως τα πολιτικά κόμματα και τα συνδικάτα. Βλέπετε να υπάρχουν κάποιες νέες μορφές συλλογικής δράσης στον ορίζοντα, δεδομένων των φτωχών αποτελεσμάτων που είδαμε στα κοινωνικά κινήματα, όπως οι Αγανακτισμένοι και τα Occupy;

 

Oταν ένα πολιτικό σύστημα είναι κουρασμένο ή εμφανίζεται συνολικά ως αδύναμο, τα κινήματα του τύπου των Αγανακτισμένων ή του «Καταλάβατε τη Γουόλ Στριτ», τα οποία συγκροτήθηκαν στην πραγματικότητα για το καλό της κοινωνίας των πολιτών, κινδυνεύουν να βρεθούν μπροστά σε μια αποκαρδιωτική επιλογή: Ή λοιπόν απορρίπτουν την πολιτική και τους πολιτικούς, μένοντας «αγνά», αλλά χωρίς μεγάλο πολιτικό αντίκτυπο. Ή, διαφορετικά, προσπαθούν να ασκήσουν μια πίεση, να πετύχουν μεταρρυθμίσεις και να κινητοποιήσουν τους πολιτικούς πρωταγωνιστές. Αλλά συχνά οι τάσεις αυτές είναι εξίσου μη ρεαλιστικές ή καταδικασμένες στην αποτυχία. Δεν υπάρχει κάτι που να μας κάνει πιο αισιόδοξους!

 

• Στην Ευρώπη αναπτύσσονται εθνικιστικά (ή ακόμα και φασιστικά) και λαϊκίστικα κινήματα. Ποια είναι η πρόκληση για τη δημοκρατία ενόψει των ευρωεκλογών του 2014;

 

Η Ευρώπη έχει μια τεράστια ανάγκη να επανεκκινήσει, να μην είναι μόνο μια δύναμη οικονομική, αλλά και πολιτική. Πρέπει επίσης να συγκροτήσει μια δύναμη πνευματική και ηθική και, κατά την άποψή μου, αυτό δεν περνά μέσα από την επίκληση των αξιών της ή τη χριστιανική της κληρονομιά, γιατί αυτή η επίκληση από μόνη της καταλήγει τελικά σε συντηρητικές πολιτικές, λιγότερο ή περισσότερο αντιλαϊκές, οι οποίες κινδυνεύουν να χαρακτηριστούν ισλαμοφοβικές ή αντισημιτικές. Αποτελεί ευθύνη εκείνων που θέλουν να αντιδράσουν απέναντι στον λαϊκισμό και τον φασισμό να αναλάβουν δράση, ζητώντας «περισσότερη Ευρώπη», περισσότερες δυνατότητες δράσης και αίσθημα αλληλεγγύης σε ευρωπαϊκή κλίμακα.

 

• Βιώνουμε ένα καθεστώς κυριαρχίας της τεχνοκρατίας σχεδόν σε κάθε πεδίο της κοινωνικής ζωής: πολιτική, οικονομία, επιστήμη κ.λπ. Πώς μπορούν να απελευθερωθούν οι κοινωνίες από την τυραννία της τεχνοκρατίας;

 

Η κριτική στην τεχνοκρατία είναι νόμιμη. Το πρόβλημα, ωστόσο, είναι ότι αποτελεί επίσης ένα συστατικό του λαϊκισμού. Για να αποδυναμώσει κανείς την τεχνοκρατία, το ουσιώδες είναι να προτείνει άλλους μηχανισμούς διακυβέρνησης ή άσκησης της εξουσίας, άρα και περισσότερη δημοκρατία. Πιστεύω βαθιά ότι στο Διαδίκτυο μπορούν να αναπτυχθούν μορφές συμμετοχής και διαβούλευσης, οι οποίες έρχονται όχι να αντικαταστήσουν, αλλά να συμπληρώσουν την αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Οι τεχνοκράτες κατέχουν την τεχνική. Πρέπει, ωστόσο, να απαιτήσουμε απ’ αυτούς όχι να την εγκαταλείψουν, αλλά να τη θέσουν υπό συζήτηση, να αποδεχθούν το δημοκρατικό παιχνίδι, να απαντήσουν στα αιτήματα, στα ερωτήματα των πολιτών και να προσαρμοστούν σ’ αυτά. Η τεχνοκρατία θα εξαφανιστεί όταν η τεχνική θα υποταχθεί στην πολιτική.

 

• Στην Ελλάδα, ως αποτέλεσμα της διαχείρισης της κρίσης, έχουμε διαδοχικά πακέτα μέτρων λιτότητας, φτώχεια και μιζέρια. Ωστόσο, μετά το πρώτο κύμα ισχυρής αντίδρασης, τώρα βλέπουμε μια βουβή απελπισία των ανθρώπων. Μπορούμε να φτάσουμε στην ελπίδα;

 

Δυστυχώς, σε αυτό δεν έχω απάντηση. Νομίζω ότι πρέπει να αρνηθείτε τις λαϊκίστικες τάσεις, οι οποίες δεν θα λύσουν κανένα πρόβλημα, να αρνηθείτε τη βία και την αναζήτηση αποδιοπομπαίων τράγων. Ωστόσο, δεν έχω τη συνταγή που θα πρόσφερε μια διέξοδο στην Ελλάδα.

 

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

 

Ποιος είναι

 

Ο Μισέλ Βιβιορκά έχει γεννηθεί το 1946 στο Παρίσι. Διδάσκει κοινωνιολογία στην École des Hautes Études en Sciences Sociales. Συγγραφέας πολλών έργων, έχει ασχοληθεί ερευνητικά με τα κοινωνικά κινήματα, την τρομοκρατία, τον ρατσισμό, τη δημοκρατία και την κοινωνική αλλαγή. Υπήρξε μαθητής τού Αλέν Τουρέν και σήμερα είναι από τους πλέον γνωστούς κοινωνιολόγους και διανοούμενους στη Γαλλία και στο εξωτερικό.


Σύνδεσμος άρθρου : http://archive.efsyn.gr/?p=127062