Πάντα προκαλούσε πάθη με την ποίησή του ο Καβάφης. Ποιος θα φανταζόταν ότι οι στίχοι του, που κατέλαβαν τα μέσα μαζικής μεταφοράς, και ειδικά δύο απ΄ αυτούς, που θεωρήθηκαν πολιτικά ύποπτοι, θα δίχαζαν τους Ελληνες;

 

Της Βένας Γεωργακοπούλου

 

^[1]Και ξαφνικά ο Καβάφης έγινε το πρόσωπο της ημέρας στα κοινωνικά δίκτυα. Ενέπνευσε πολεμικά κείμενα, ξεκαρδιστικά σχόλια και φωτομοντάζ. Ανοίχτηκαν βιβλία και site για να ξαναδιαβαστεί – ειδικά ένα συγκεκριμένο ποίημά του. Εγινε ο Αλεξανδρινός μέρος της υπερβολής, που χαρακτηρίζει την Ελλάδα του Μνημονίου. Πάντα, βέβαια, προκαλούσε πάθη και έριδες, αλλά με το έργο του. Θα φανταζόταν κανείς ποτέ ότι θα έβγαινε από τις αίθουσες των συνεδρίων για να διχάσει το πλατύ κοινό μόνο με…. εννέα στίχους του;

 

Αφορμή στάθηκε η καμπάνια του Ιδρύματος Ωνάση, στο οποίο ανήκει εδώ και ένα χρόνο το Αρχείο Καβάφη. Από την αρχή της εβδομάδας λεωφορεία, τρένα, τραμ και μετρό γέμισαν με στίχους του Αλεξανδρινού με τον χαριτωμένο και μοντέρνο τρόπο του γνωστού, βραβευμένου design group των Beetroot. Δεν είναι η πρώτη φορά που η ποίηση επιβιβάζεται στα μέσα μαζικής μεταφοράς. Ανάλογες εκστρατείες έχει κάνει και το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου (Ετος Ελύτη κ.λπ.). Η καμπάνια του Ιδρύματος Ωνάση είχε, όμως, μερικές ειδοποιούς διαφορές.

 

● Πρώτον: ήταν «επιθετική» (τα χρήματα δεν κρύβονται).

 

● Δεύτερον: ήταν ποπ και όχι συντηρητική (η αφαιρετική μουρίτσα του Καβάφη -γυαλάκια, τσουλούφια κ.λπ.- καμία σχέση δεν είχε με τις γεροντίστικες, δήθεν ρεαλιστικές του απεικονίσεις).

 

● Τρίτον: ανάμεσα στους εννέα στίχους ήταν και δυο από το ποίημα «Εν μεγάλη Ελληνική αποικία, 200 π.Χ.». που για κάποιους έκαναν… τζιζ.

 

– «Και τέλος πάντων, να, τραβούμ΄ εμπρός»

 

– «είν΄ επικίνδυνον πράγμα η βία».

 

Τους διάβασαν πολιτικά. Με τα μυαλά ή τις παρωπίδες του 2013 -διαλέγετε και παίρνετε. Θεώρησαν ότι εκφράζουν την προπαγάνδα του Μαξίμου. Οτι ο δεύτερος συντάσσεται με τη «θεωρία των δύο άκρων» και παραπλανεί το κοινό. Διότι, όταν ο Καβάφης γράφει «βία» δεν εννοεί βία, αλλά βιασύνη, κάτι που γνωρίζουν μόνο όσοι ξέρουν απ΄ έξω και ανακατωτά το ποίημα. Ας προσπεράσουμε πάντως τα εύλογα ερωτήματα: «τι το κακό θα είχε ένας στίχος οποιουδήποτε ποιητή, που θα καταφερόταν εναντίον της βίας;» και «γιατί ενοχλεί πια τόσο στις μέρες μας η καταδίκη της;» Σημασία έχει ότι η καμπάνια ξεκίνησε μέσα σε ενθουσιασμό και κατέληξε εν μέρει σε παρωδία. Οι ακραίοι θεώρησαν ότι το Ιδρυμα Ωνάση πετσόκοψε τον Καβάφη για μνημονιακούς σκοπούς. Οι καλοπροαίρετοι ότι κατέστρεψε την ενότητα των ποιημάτων του και τα κατάντησε ανούσια κλισέ.

 

Και άρχισε η διακωμώδηση της καμπάνιας στα σόσιαλ μίντια, που από κάτι τέτοια τρέφονται. Πήραν μέρος ακόμα και όσοι συμφωνούσαν μαζί της, προτείνοντας ειρωνικά να γεμίσουν τα μεταφορικά μέσα με στίχους του Κουράκη. Κυρίως, όμως, έδωσαν και πήραν οι στίχοι από λαϊκά τραγούδια και οι φράσεις από σίριαλ: «Γέλα κυρία μου, γέλα μαζί μου. Κ. Π. Καφάσης», «Και πια θυσία, πια θυσία έχει κάνει αυτή για σένα. Ατζελα Δημητρίου». «Τι εννοείς, Βίρνα; Μίλα ξεκάθαρα! Γιάγκος Δράκος». «Και το μυαλό μου είναι θολό, πωπωπωπω πωπωπωπω. Ποιητής Φανφάρας».

 

Το Ιδρυμα Ωνάση ούτε έχει σκοπό να αποσύρει τούς επίμαχους στίχους, ούτε χάνει την πίστη του στην καμπάνια. Δέχεται συνέχεια ενθαρρυντικά μηνύματα από το κοινό, αρνούμενο, όμως, «να πάρει αέρα»», όπως μας λέει ο Αναστάσιος – Ιωάννης Μεταξάς, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, μέλος του Δ.Σ. του Ιδρύματος Ωνάση και Ακαδημαϊκός Σύμβουλος του Αρχείου Καβάφη.

 

Δηλώνει ικανοποιημένος. «Πρόθεσή μας ήταν να προκαλέσουμε την περιέργεια του κόσμου πάνω στον Καβάφη χωρίς να μας διακρίνει η ηθική πολυτέλεια ότι όλοι τον ξέρουν. Ξέρουν το όνομα. Το έργο του, ελάχιστα. Οταν λοιπόν προτείνεις φράσεις, οι οποίες έχουν νοηματική αυτοτέλεια και δεν είναι ακριβώς αποκομμένες, αλλά συνοψίζουν το υπόλοιπο ποίημα, θα πάνε να το διαβάσουν», μας λέει. «Ακόμα και η αγανάκτηση που γεννήθηκε, είναι στη λογική της καμπάνιας, βοηθάει στη γνώση του ποιητή, με την προϋπόθεση ότι είναι ειλικρινής και όχι πολιτικό εργαλείο. Βοηθάει τον στόχο μας, που δεν ήταν να διαφημιστούμε ως Ιδρυμα Ωνάση, αλλά να ξεκινήσουμε αυτό που ο Αντώνης Παπαδημητρίου θέλει. Το άνοιγμα του Αρχείου Καβάφη στον ευρύτερο κόσμο. Η μαγεία του Καβάφη ποια είναι; Οταν διαβάσεις ένα ποίημά του, δεν σου επιβάλλει άποψη, σου υποβάλλει υποψία».

 

Οι στίχοι επιλέχτηκαν από «μια ομάδα ευπρεπών και κατάλληλων ανθρώπων, που δεν ήξεραν απλώς την ποίηση του Καβάφη. Αλλά ότι ήταν ταυτόχρονα κοινωνιολόγος, φιλόσοφος, ποιητής, εστέτ και ότι τιμούσε την ιστορία σύμφωνα με τις ανάγκες της εποχής του», λέει. Απορρίπτει τον ισχυρισμό ότι η καμπάνια αφέθηκε στα χέρια ειδικών στην επικοινωνία. «Αστειεύεστε; Θα την κάναμε ποτέ έτσι ανεύθυνα;»

 

Δεν τους πέρασε, άραγε, από το μυαλό ότι ο στίχος «είν΄ επικίνδυνον πράγμα η βία», θα παρεξηγηθεί; «Δεν σκέφτηκα ούτε για μια στιγμή πως θα σκεφτούν ότι είναι πολιτικός. Αν το σκεφτόμουνα, θα αδικούσα και αυτούς που τώρα μας κατηγορούν», απαντά

 

Αντίθετη άποψη έχει η Μαρία Στασινοπούλου, συγγραφέας μαζί με τον Δημήτρη Δασκαλόπουλο του βιβλίου αναφοράς «Ο βίος και το έργο του Κ. Π. Καβάφη» (Μεταίχμιο). Οχι για τα πολιτικά παρεπόμενα της καμπάνιας, αν και πιστεύει ότι «αν θέλει κανείς να βρει αφορμές για παρεξηγήσεις, ειδικά στον Καβάφη, είναι πανεύκολο». Για την ίδια την ουσία της. «Πάντα θεωρούσα, ακόμα και για τις καμπάνιες του ΕΚΕΒΙ, ότι είναι ένας λαϊκισμός, που δεν έχει αντίκρισμα στον πολύ κόσμο. Μου έχει τύχει να βρεθώ σε λεωφορείο, που κάτω από τον στίχο «Μεθύστε με το αθάνατο κρασί του ΄21″, διάβαζε κάποιος δυνατά Κωστής Παλάμας! Στη συγκεκριμένη καμπάνια πιστεύω ότι ο Καβάφης έχει δεκάδες στίχους πολύ πιο γνωστούς και κατανοητούς από ένα απομονωμένο τρίλεξο, που δεν λέει τίποτα. Ομολογώ ότι δεν έχω παρακολουθήσει την ιστορία, είμαι εκτός Αθηνών. Αλλά δεν είναι αυτός τρόπος να προβάλλεις την ποίηση».

 

[email protected]