Του Αριστοτέλη Σαΐνη

 

Η ελληνική ιστορία με επίκεντρο τον Εμφύλιο αποδεικνύεται και φέτος πρωταγωνιστής, αφού πολλά μυθιστορήματα —με διάθεση κριτική, άλλοτε απομυθοποιητική ή και ριζικά αναθεωρητική— αναζήτησαν στη βαρβαρότητα της μεταπολεμικής ιστορίας απαντήσεις σε σύγχρονα προβλήματα.

 

O Δημήτρης Νόλλας με «Το ταξίδι στην Ελλάδα» (εκδ. Ικαρος) επιχειρεί μιαν οδυνηρή κατάβαση στη νοτισμένη από αίμα βορειοελλαδίτικη ενδοχώρα, ανασκαλεύοντας στον εμφύλιο τα αίτια της σύγχρονης πολιτικής και ηθικής κρίσης. Τη διαλεκτική μνήμης-λήθης ερευνά η Βασιλική Ηλιοπούλου με το δεύτερο μυθιστόρημά της «Η άσκηση του Ροτ» (εκδ. Πατάκη) όπως και η Ελενα Χουζούρη με το «Δύο φορές αθώα» (εκδ. Κέδρος). Στο μυθιστόρημα τεκμηρίων με την ανάμειξη πραγματικών και οιονεί πραγματικών ντοκουμέντων στρέφεται ο Βασίλης Τσιαμπούσης με τη «Γαλάζια αγελάδα» (εκδ. Μεταίχμιο), ανατρέχοντας στα μετεμφυλιακά πάθη στην Ανατολική Μακεδονία. Κι ωστόσο η συγχώρεση και η καταλλαγή του «πολιτικού κακού», με τις συνθήκες γύρω μας να αναζωπυρώνουν υπνώττοντα πάθη, φαντάζει ακόμα μακρινή.

 

Η Ιστορία συναντά το νουάρ στο «Ο ζωγράφος του Μπελογιάννη» (εκδ. Μεταίχμιο) του Νίκου Γ. Δαββέτα: με καμβά την υπόθεση Μπελογιάννη και αφορμή τη δολοφονία ενός Ελληνα συγγραφέα που κατέχει σχέδια του Πικάσο, ο συγγραφέας διερευνά το θέμα του γνήσιου στον ιστορικό χρόνο και την τέχνη. Με το αστυνομικό μυθιστόρημα διαλέγεται και το δεύτερο μυθιστόρημα του Γιώργου Μπράμου, «Το ψέμα του λύκου» (εκδ. Καστανιώτης), με τους παράλληλους μονολόγους θύτη και θύματος να διασταυρώνονται μεταξύ τους, όπως ακριβώς και οι ιστορίες του παρελθόντος. Γύρω από έναν χαμένο πίνακα που συνδέει την ιστορία γιαγιάς και εγγονής πλέκει η Ντορίνα Παπαλιού το φιλόδοξο και πολυσέλιδο «Το απαραίτητο φως» (εκδ. Ικαρος), το οποίο κινείται με άνεση στο ιστορικό συνεχές του 20ού αιώνα, αντιπαραβάλλοντας διαρκώς τη δεκαετία του 1940 με το σήμερα.

 

Φυγόκεντρη και ανοικτή η νέα μυθιστορηματική σύνθεση της Δήμητρας Κολλιάκου «Το πρόσωπο του ουρανού» (εκδ. Πατάκη), ένα οικογενειακό θρίλερ που εκτυλίσσεται μεταξύ Αγγλίας και Ελλάδας, κάτω από τους συννεφιασμένους ουρανούς της παγκόσμιας κρίσης. Οικογενειακές σχέσεις ερευνά και η Καρολίνα Μέρμηγκα, με το πρώτο της μυθιστόρημα «Συγγενής» (εκδ. Μελάνι). Με αφορμή την αναπάντεχη εμφάνιση μιας άγνωστης κόρης στη ζωή μιας ήσυχης οικογένειας, θέτει ερωτήματα για τη βιολογική και ουσιαστική σχέση συγγένειας.

 

Ο Μάκης Τσίτας υπογράφει με το «Μάρτυς μου ο Θεός» (εκδ. Κίχλη) έναν συγκλονιστικό μονόλογο ενός άνεργου πενηντάρη, τυπικού αντιήρωα της καθημερινότητας, που συνδυάζει τη σπαρταριστή προφορικότητα με την ευρηματική λεξιπλασία. Η πεζογραφία του Βαγγέλη Χατζηγιαννίδη έχει για τα καλά υποδεχτεί το παράξενο ως μέρος του πραγματικού. Με επίκεντρο έναν νεαρό ηθοποιό, «Το ελάχιστο ίχνος» (εκδ. Το Ροδακιό) διηγείται με τον πειστικότερο τρόπο την πιο αναληθοφανή ιστορία, γεμάτη συμπτώσεις και μυστικά, συνταρακτικές αποκαλύψεις και απιθανότητες.

 

Σπουδή στον σταλινικό ολοκληρωτισμό αποτελούν τα απομνημονεύματα ενός κλόουν στο νέο βιβλίο της Σώτης Τριανταφύλλου «Σπάνιες γαίες» (εκδ. Πατάκη), ενώ η Ευγενία Φακίνου συνεχίζει την παραμυθητική της εξερεύνηση με ένα μυητικό ταξίδι στο σκοτάδι μιας ρημαγμένης γης, όπου υπάρχει ακόμα η ελπίδα της αλληλεγγύης («Πλανόδιοι Θεριστές», εκδ. Καστανιώτης).

 

Στις σημαντικές εκδόσεις της χρονιάς αναμφίβολα το αυτοβιογραφικό χρονικό «Με μολύβι φάμπερ νούμερο 2» (εκδ. Μεταίχμιο) της Αλκης Ζέη. Αλλοτε με δροσερό κοριτσίστικο βλέμμα και άλλοτε με τη ματιά της έμπειρης προικισμένης αφηγήτριας, η Ζέη αφηγείται σαν παραμύθι τα χρόνια της μαθητείας της στη ζωή και την τέχνη, με όριο τον ματωμένο Δεκέμβρη του 1944. Στις λιτές προσωπικές αφηγήσεις του Κάρολου Τσίζεκ «Η λιμνοθάλασσα της Γεωργικής Σχολής και άλλες αφηγήσεις» (εκδ. Κίχλη), συνδυάζονται η στοχαστικότητα και η σάτιρα της κεντροευρωπαϊκής λογοτεχνίας με την πολυπολιτισμική Θεσσαλονίκη, όπου ο τσέχικης καταγωγής, ιταλικής παιδείας, γραφίστας και ζωγράφος διαμορφώνει την υβριδική του ταυτότητα. Συγκεντρωτική έκδοση του πεζογραφικού έργου του ποιητή Μάρκου Μέσκου, «Πεζογραφήματα» (εκδ. Γαβριηλίδης): πυκνότητα, αμεσότητα και οδυνηρές μνήμες από την προπολεμική Εδεσσα και την εμφυλιοπολεμική Θεσσαλονίκη στην Αθήνα του ’70. Κοινότατες καθημερινές «φέτες ζωής» του αστικού περιβάλλοντος, αποτυπώνουν τα διηγήματα του Πάνου Τσίρου «Δεν είν' έτσι;» (εκδ. Μικρή Aρκτος). Ωστόσο, ο έκτυπος ρεαλισμός των ασήμαντων στιγμιότυπων -που αποκτούν αναδρομικά μυθιστορηματική άρθρωση ή μπορούν να διαβαστούν ως νουβέλα-, δεν αποτελεί παρά μια εύθραυστη επιφάνεια έτοιμη να ραγίσει ή να καταρρεύσει κάθε στιγμή.

 

Με νουβέλα επανήλθε ο Αχιλλέας Κυριακίδης («360», εκδ. Πατάκης) χτίζοντας με τα ελάχιστα απαραίτητα υλικά ένα πολυπρισματικό και κυκλικό μουσικότροπο αφήγημα· ένα τροχαίο ατύχημα σε μια διάβαση πυροδοτεί την έκρηξη του χρόνου στη δίνη του οποίου στροβιλίζονται οι τροχιές των ηρώων: συμπτώσεις, συγκυρίες, κινηματογραφικά και μουσικά διακείμενα δημιουργούν μιαν αριστοτεχνική μινιατούρα.

 

Eνα άλλο ατύχημα δίνει τον τίτλο στις «μικρές ιστορίες» του Τάσου Γουδέλη «Το ωραίο ατύχημα» (εκδ. Κέδρος)· γραφή γεμάτη διακειμενικά θραύσματα και κενά, με την ποιητική αφαίρεση οδηγό και στόχο την υπέρβαση του ρεαλισμού. Τις δικές του διόδους διαφυγής από την ορατή πραγματικότητα αναζητά και ο Φαίδων Ταμβακάκης στον τόμο «Τακτοποίηση αυθαιρέτων» (εκδ. Εκάτη) όπου συγκέντρωσε σκόρπια κείμενά του.

 

Με τον εκδοτικό ρυθμό να επιταχύνεται, λίγο πριν εκπνεύσει η χρονιά, μας πρόλαβε η νέα «λανθάνουσα μυθιστορία» του Κώστα Μαυρουδή «Η Αθανασία των σκύλων» (εκδ. Πόλις). Οι 70 «σύντομες ιστορίες» της, που διαβάζονται σαν γραμμένες από τον ήρωα ενός μυθιστορήματος, ίσως αποτελούν μια ακόμα μεταμόρφωση των γνωστών «στενογραφημάτων» του -νεολογισμός που εικάζω ότι έλκει την καταγωγή από το μπαρτικό «βιογράφημα»-, ενώ η κυνοφιλία είναι η πρόφαση για ένα περίτεχνο ταξίδι στις δημιουργικές εμμονές του συγγραφέα.