15/12/13 ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ

ΜΗΧΑΝΕΣ ΤΟΥ ΝΟΥ Η γνωστική περιπέτεια τον 21ο αιώνα

Καλά Χριστούγεννα; Ας μην υπερβάλλουμε!

Ολο και περισσότερες ιατρικές-ψυχολογικές έρευνες, τα τελευταία χρόνια, επιβεβαιώνουν αυτό που κάθε ενήλικος ή ενήλικη αναγκάστηκαν κάποτε να συνειδητοποιήσουν: η έντονη δυσφορία και η μαζική κατάθλιψη κατά την περίοδο του εορτασμού των Χριστουγέννων δεν οφείλεται τόσο στην υπερκατανάλωση τροφής και αλκοόλ, ούτε στο άγχος για την.
      Pin It

Xristougenna-agxos-Ai-VasilisΟλο και περισσότερες ιατρικές-ψυχολογικές έρευνες, τα τελευταία χρόνια, επιβεβαιώνουν αυτό που κάθε ενήλικος ή ενήλικη αναγκάστηκαν κάποτε να συνειδητοποιήσουν: η έντονη δυσφορία και η μαζική κατάθλιψη κατά την περίοδο του εορτασμού των Χριστουγέννων δεν οφείλεται τόσο στην υπερκατανάλωση τροφής και αλκοόλ, ούτε στο άγχος για την αγορά των κατάλληλων δώρων, αλλά μάλλον στη διάψευση και την απομάγευση των επίπλαστων και χειραγωγούμενων εορταστικών προσδοκιών μας.

Μια εορταστική συγκυρία όπως τα Χριστούγεννα μετατρέπεται κάθε χρόνο σε μια πλανητικής κλίμακας ευκαιρία για περισσότερο κέρδος και εκμετάλλευση. Με δραματικές, όπως θα δούμε, συνέπειες για την ψυχική και σωματική μας υγεία.
Πράγματι, η διερεύνηση των ανθρώπινων αντιδράσεων στην υπερβολικά παρατεταμένη –από καταναλωτικές και κερδοσκοπικές σκοπιμότητες– περίοδο εορτασμού της γέννησης του Χριστού και της έλευσης του Νέου Ετους μάς αποκαλύπτει μιαν απροσδόκητη εικόνα δυσφορίας και μαζικής ψυχολογικής κατάρρευσης. Πρόκειται για το περίφημο «σύνδρομο» ή «φαινόμενο των Χριστουγέννων», τα αρνητικά συμπτώματα του οποίου είναι πολύ πιο δραματικά σε περιόδους μεγάλης οικονομικής ύφεσης και κοινωνικής αποσάθρωσης, όπως αυτή που διανύουμε.

 

Γιατί οι «άγιες μέρες» δεν μας φέρνουν πια καμιά ευτυχία, αλλά γίνονται αφορμή για την εκδήλωση σοβαρών παθήσεων;

 

Το «φαινόμενο των Χριστουγέννων» αποτελεί την έκφραση μιας βαθύτερης παθολογίας, που προκύπτει από μια δήθεν «πραγματιστική», δηλαδή υποκριτική και καταναλωτική αντιμετώπιση του πνεύματος των ημερών. Για έναν πολύ μεγάλο αριθμό Ελλήνων οι χριστουγεννιάτικες γιορτές αποτελούν σήμερα πηγή άγχους και πανικού. Αγχος για τις ανεπιθύμητες αλλά υποχρεωτικές οικογενειακές ή φιλικές συνευρέσεις, για την οικονομική αδυναμία αγοράς των «κατάλληλων» δώρων. Και πανικός για την υποχρέωση να εμφανίζουμε ένα ευχάριστο και εορταστικό προσωπείο που να συγκαλύπτει την κατάθλιψή μας

 

Γράφει ο Σπύρος Μανουσέλης

 

Οι ημέρες των Χριστουγέννων εξακολουθούν να αποτελούν την πιο δημοφιλή και μαζική θρησκευτική γιορτή για την πλειονότητα των ανθρώπων στη Δύση. Γεγονός που αποτυπώνεται στην πολυδάπανη φωταγώγηση και διακόσμηση των πόλεων, στον στολισμό δένδρων κ.ο.κ. Μια πλανητικής κλίμακας εορταστική συγκυρία που, κάθε χρόνο, μετατρέπεται σε μια πλανητικής κλίμακας καταναλωτική ευκαιρία για αύξηση του εμπορικού κέρδους.

 

Αυτό το ανάρμοστο μίγμα θρησκευτικής «μέθεξης» και καταναλωτικής παράκρουσης μας δημιουργεί ουκ ολίγα ψυχοσωματικά προβλήματα. Και τα συμπτώματα αυτής της περιοδικής ψυχοσωματικής δυσφορίας είναι τόσο εξόφθαλμα και μαζικά, ώστε, πριν από τρεις δεκαετίες, οι Αμερικανοί ψυχίατροι επινόησαν τον όρο «φαινόμενο των Χριστουγέννων» (Christmas effect) για να περιγράψουν το έντονο άγχος, τη βαθιά κατάθλιψη, τα αισθήματα δυστυχίας και ενοχής που βιώνει αυτή την περίοδο ένας απίστευτα μεγάλος αριθμός ανθρώπων.

 

Τα άτομα αυτά όχι μόνο υποφέρουν λίγο πριν και κατά την περίοδο των Χριστουγέννων αλλά, επιπρόσθετα, είναι υποχρεωμένα να επιδεικνύουν το ευχάριστο και εορταστικό προσωπείο που αρμόζει στην εορταστική συγκυρία. Προφανώς, αυτά τα φαινόμενα επιδεινώνονται σε περιόδους παρατεταμένης οικονομικής κρίσης και ανεργίας: Το «Θα ήθελα να νιώθω χαρά αλλά δεν μπορώ» σε συνδυασμό με τη χρηματική στέρηση και την απαξίωση της εργασίας δημιουργούν ένα καταστροφικό κοκτέιλ, μια αβάσταχτη κατάσταση που οδηγεί τους ανθρώπους σε βαθιά κατάθλιψη και, ενίοτε, στην αυτοκτονία.

 

Η ψυχοπαθολογία των εορτών

 

Οι γιορτές των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς γεννούν στους περισσότερους από εμάς ανομολόγητους συνειρμούς και προσδοκίες. Πρόκειται για ένα ετήσιο εορταστικό ραντεβού που, όσο αποστασιοποιημένοι ή κυνικοί κι αν είμαστε, μας είναι αδύνατον να το αποφύγουμε. Χάρη σε έναν περίεργο και τεχνητά συντηρούμενο παλιμπαιδισμό, νιώθουμε την ανάγκη να μας συμβεί, τις ημέρες αυτές, κάτι ξεχωριστό και ίσως… «μαγικό».

 

Και όταν, όπως κατά κανόνα συμβαίνει, δεν καταφέρνουμε να βιώσουμε την πολυδιαφημισμένη και πολυπόθητη «μαγεία» των χριστουγεννιάτικων εορτών, τότε τιμωρούμε τον εαυτό μας ή και τους γύρω μας.

 

Ισως γι’ αυτό η κατάσταση των ατόμων που υποφέρουν από ψυχολογικά προβλήματα επιδεινώνεται σαφώς αυτήν την εορταστική περίοδο. Πρόκειται για το περίφημο «Christmas effect» (το φαινόμενο των Χριστουγέννων) που ο ψυχίατρος Τζέιμς Ρ. Χίλαρντ (J. R. Hillard) πρώτος περιέγραψε στις ΗΠΑ, ήδη από το 1981. Πιο πρόσφατες μελέτες έδειξαν ότι το 42% των ασθενών που εισάγονται την περίοδο των Χριστουγέννων σε κάποια ψυχιατρική κλινική υποφέρει από ψυχικές διαταραχές που δεν είχαν εκδηλωθεί πριν από αυτήν την περίοδο.

 

Πράγματι, τα Χριστούγεννα και η Πρωτοχρονιά είναι η πιο δύσκολη περίοδος για τα άτομα που βρίσκονται σε δεινή οικονομική και ψυχολογική κατάσταση. Και οι αφορμές για την απελπισία και την κατάθλιψη που αυτά τα άτομα εκδηλώνουν είναι πολλές: από το αίσθημα αποκλεισμού από μια πυρηνική οικογένεια τα μέλη της οποίας είτε αδιαφορούν είτε δεν βρίσκονται πλέον στη ζωή, έως τη μοναξιά των υπερηλίκων ή των χωρισμένων ζευγαριών, ή την απάνθρωπη κοινωνική απομόνωση που βιώνουν εντονότερα τις ημέρες αυτές ορισμένες «ευπαθείς» κοινωνικά ομάδες (άνεργοι, μετανάστες κ.ά.).

 

Μάλιστα, απ’ ό,τι φαίνεται, μόνο η Πρωτοχρονιά είναι χειρότερη από την ψυχοδιαβρωτική λαίλαπα των Χριστουγέννων, όπως αποκάλυψαν οι Ελεν Μπέργκεν (Hellen Bergen) και Κιθ Χότον (Keith Hawton) με τις πρωτοποριακές έρευνες που πραγματοποίησαν στο Κέντρο Ερευνας Αυτοκτονιών του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης. Από τις πολύχρονες στατιστικές μελέτες αυτών των δύο ερευνητών προκύπτει ότι στη Βρετανία, ενώ τρεις μέρες πριν από την ημέρα των Χριστουγέννων παρατηρείται μείωση των αυτοκτονιών κατά 80%, την πρώτη μέρα του χρόνου διαπιστώνεται αύξηση των αυτοκτονιών κατά 100%!

 

Καλά Χριστούγεννα, Στεφανι(αί)α

 

Ωστόσο, τα συμπτώματα του «φαινομένου των Χριστουγέννων» δεν περιορίζονται ούτε και εξαντλούνται στην παροδική κακοδιαθεσία ή στις ψυχικές διαταραχές (μελαγχολία, άγχος, κατάθλιψη). Εκδηλώνονται, δυστυχώς, και με πολύ σοβαρές σωματικές παθήσεις. Κάτι που πρόθυμα θα επιβεβαίωνε κάθε έμπειρος νοσοκομειακός γιατρός: την περίοδο των Χριστουγέννων καταγράφεται ένας τόσο μεγάλος αριθμός σοβαρών καρδιαγγειακών επεισοδίων, ώστε δεν μπορεί να θεωρείται ένα τυχαίο γεγονός! Υπάρχουν μάλιστα πολύ ενδιαφέρουσες ιατρικές στατιστικές μελέτες που συσχετίζουν άμεσα τη σχετικά υψηλή θνησιμότητα από καρδιακά επεισόδια με το άγχος και τη δυσφορία που προκαλούν οι γιορτές του Δεκεμβρίου. Πώς αλλιώς να εξηγήσουμε την εντυπωσιακή αύξηση των καρδιακών επεισοδίων αυτήν την εποχή του χρόνου;

 

Πρόκειται για ένα φαινόμενο παθογένεσης που οι ειδικοί περιγράφουν ως «Merry Christmas, Coronary», δηλαδή «Καλά Χριστούγεννα, Στεφανιαία». Ο επιφανής Αμερικανός καρδιολόγος Ρόμπερτ Κλόουνερ (Robert Kloner) ήταν ο πρώτος που έκανε στα 1999 αυτή τη δυσοίωνη ανακάλυψη. Τα επόμενα χρόνια, οι εκτενείς έρευνες του ίδιου και πολλών άλλων καρδιολόγων σε όλο τον κόσμο τεκμηρίωσαν επαρκώς ότι η θνησιμότητα αυξάνει όντως σημαντικά από την εορτή των Ευχαριστιών (τέλος Νοεμβρίου) μέχρι την Πρωτοχρονιά, ενώ μετά τις γιορτές μειώνεται.

 

Αναλύοντας 220 χιλιάδες περιπτώσεων πρόωρου θανάτου στις ΗΠΑ σε διάστημα δώδεκα ετών, οι ερευνητές διαπίστωσαν σαφή κορύφωση των θανάτων από καρδιακή ανακοπή κατά την περίοδο των εορτών των Χριστουγέννων. Γεγονός που δεν θα μπορούσε να αποδοθεί στις βαριές χειμερινές κλιματολογικές συνθήκες, γιατί όλες οι περιπτώσεις αυτής της έρευνας αφορούσαν την Καλιφόρνια, μια περιοχή όπου το χειμερινό κρύο είναι τόσο ήπιο, ώστε ο Αϊ Βασίλης εμφανίζεται με μαγιό!

 

Πολύ σύντομα, μάλιστα, αυτά τα ανησυχητικά «αμερικανικά» δεδομένα άρχισαν να επιβεβαιώνονται και σε πολλές άλλες ανεπτυγμένες χώρες. Από μια μεγάλη ιατρική μελέτη σε 53 εκατομμύρια περιπτώσεων στη Δανία διαπιστώθηκε ότι από το 1973 έως το 2001 υπήρξε σαφής αύξηση –ύψους 4,6%– των θανάτων από καρδιαγγειακά επεισόδια αυτή την εποχή (από τις παραμονές των Χριστουγέννων μέχρι την Πρωτοχρονιά). Τoν γενικό σχεδιασμό και συντονισμό αυτής της μελέτης, που δημοσιεύτηκε στο έγκριτο ιατρικό περιοδικό «Circulation», είχε ο Ντέιβιντ Φίλιπς (David P. Philips), καθηγητής Καρδιολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια.

 

Ομως, η αυξημένη καρδιαγγειακή επικινδυνότητα των Χριστουγέννων και γενικότερα η επιβλαβής επίδρασή τους στην ψυχοσωματική μας υγεία επιβεβαιώνεται, τα τελευταία χρόνια, και από πολλές άλλες συστηματικές μελέτες. Για παράδειγμα, από το 2005 οι έρευνες του Γιουτζίν Μίλνε (Eugene Milne), επιφανούς καθηγητή Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο του Νιούκασλ, έδειξαν ότι κατά το τέλος κάθε έτους, και κυρίως την Πρωτοχρονιά, υπάρχει σαφής άνοδος των πρόωρων θανάτων. Το 2007 δημοσιεύτηκε σειρά ερευνών στην Αυστραλία που επιβεβαίωσαν το γεγονός ότι υπάρχει κατακόρυφη αύξηση των καρδιακών επεισοδίων και ειδικά ανήμερα των Χριστουγέννων, οπότε τα επείγοντα καρδιακά περιστατικά αυξάνουν κατά 9% στα τμήματα Επειγόντων Περιστατικών των νοσοκομείων.

 

Αξιοπερίεργα όμως είναι και τα δεδομένα που προέρχονται από την υποτιθέμενη χώρα καταγωγής του Αϊ Βασίλη. Οι ερευνητές στο Ινστιτούτο Υγείας της Φιλανδίας διαπίστωσαν ότι, από το 2009 μέχρι σήμερα, παρατηρείται σαφής αύξηση των καρδιακών ανακοπών τις ημέρες ακριβώς που ο τοπικός Αγιος αρχίζει να μοιράζει τα επικίνδυνα δώρα του: τις γιορτινές ημέρες του Δεκεμβρίου καταγράφονται οι περισσότεροι θάνατοι λόγω εμφράγματος του μυοκαρδίου, κυρίως σε άτομα ηλικίας 64 ώς 74 ετών.

 

Οι πολυετείς έρευνές του οδήγησαν τον Κλόουνερ στο συμπέρασμα ότι ο αποφασιστικός παράγοντας για τα πολυάριθμα χριστουγεννιάτικα καρδιακά επεισόδια είναι το άγχος και η έντονη συναισθηματική δυσαρέσκεια που προκαλούνται κυρίως από τις ανεπιθύμητες -και άρα δυσάρεστες- οικογενειακές εορταστικές συνευρέσεις, χωρίς να υποτιμά βέβαια και την υπερβολική κατανάλωση τροφών και αλκοόλ αυτή την περίοδο. Αυτή η «αποκαρδιωτική» υποψία του διαπρεπούς καρδιολόγου έχει σήμερα μεταβληθεί σε σχεδόν καθολική βεβαιότητα, η οποία ενισχύεται σημαντικά, όπως ήδη αναφέραμε, και από διάφορες ψυχολογικές έρευνες.

 

Ψυχοφθόρος «αγαλλίαση»

 

Διότι βέβαια, ο εορτασμός των Χριστουγέννων δεν είναι απλώς μια ακόμη ετήσια τελετουργία αλλά μια θρησκευτική-κοινωνική επιταγή που κανείς δεν έχει το δικαίωμα να αγνοεί ατιμώρητα, όπως, αντίθετα, συμβαίνει με τις ονομαστικές εορτές ή τα γενέθλια. Εξού και το μεγάλο άγχος και η προσδοκία για κάτι όμορφο που, λίγο έως πολύ, όλοι οφείλουμε να νιώθουμε. Αρα, στη διάψευση αυτών προσδοκιών πρέπει να αποδοθεί η αυξημένη κατάθλιψη και η απελπισία που ενδέχεται να βιώνουμε αυτή την εποχή.

 

Σε αυτά τα αρνητικά –αλλά απολύτως δικαιολογημένα– αισθήματα πρέπει να αποδοθεί και το ολοένα διογκούμενο κίνημα «Μισώ τα Χριστούγεννα» («I hate Christmas», αγγλιστί), που ξεκίνησε από το Διαδίκτυο πριν από μερικά χρόνια. Σήμερα, δεν είναι λίγοι αυτοί που εκφράζουν ανοιχτά ή προπαγανδίζουν τις αντι-χριστουγεννιάτικες αντιλήψεις τους και δηλώνουν αλλεργικοί όχι μόνο στους παιδαριώδεις και υποκριτικούς ετήσιους εορτασμούς αλλά και στις αντιαισθητικές διακοσμήσεις των πόλεων ή των σπιτιών με φωτάκια και στολισμένα κινέζικα δέντρα.

 

Το «φαινόμενο των Χριστουγέννων» αποτελεί λοιπόν την έκφραση μιας βαθύτερης παθολογίας που προκύπτει από μια δήθεν «πραγματιστική», δηλαδή πιο υποκριτική και καταναλωτική αντιμετώπιση του πνεύματος των ημερών.

 

Τις «άγιες μέρες» των Χριστουγέννων οι ώριμοι (ηλικιακά) καταναλωτές διαπιστώνουν και επανασυνειδητοποιούν την οριστική απώλεια των παιδικών τους ψευδαισθήσεων. Η Πρωτοχρονιά πάλι είναι η οδυνηρή στιγμή για τον απολογισμό του χρόνου που πέρασε ανεπιστρεπτί! Κατ’ αυτόν τον τρόπο, αυτές οι ανομολόγητες αλλά κοινότοπες ψυχολογικές διεργασίες μεταμορφώνουν ό,τι θα έπρεπε να είναι μια μεγάλη γιορτή σε έναν ετήσιο και συνήθως επώδυνο προσωπικό απολογισμό. Σε αυτό το κοινωνικό-ιδιωτικό πλαίσιο ακόμη και η ανταλλαγή δώρων μετατρέπεται σε αγχώδη καταναλωτική παράκρουση και όχι σε αναζήτηση και προσφορά πραγματικά πολύτιμων προσωπικών δώρων.

 

Στο τέλος κάθε χρόνου, το πλησίασμα των εορτών συνοδεύεται από την ανάδυση των συσσωρευμένων απογοητεύσεων, των προσωπικών αποτυχιών και των τραυμάτων της παιδικής ηλικίας: αισθήματα στέρησης στοργής, δώρων και προσοχής από το στενό οικογενειακό ή φιλικό μας περιβάλλον. Συνήθως αυτά τα αρνητικά αισθήματα είναι δικαιολογημένα, άλλες φορές όμως είναι προϊόν νευρώσεων οι οποίες, ωστόσο, δεν είναι λιγότερο επώδυνες ή τραυματικές από τα «πραγματικά» γεγονότα.

 

Scroll to top