«Φαυλότητα και διαφθορά μετατρέπονται σε αξιακό σύστημα των προσώπων που τις ασκούν. Παρά ταύτα, διατηρούν απόσταση από τα δημιουργήματά τους. Για τούτο φροντίζουν οι αξίες μαζί με τα έργα τους να μένουν αγκιστρωμένες στον βυθό της δημοσιότητας, με τη βοήθεια των φίλιων ΜΜΕ»

Του Πέτρου Θ. Πιζάνια*

Παλαιότερα, ο κενός λόγος των εκάστοτε κυβερνητικών πολιτικών προσώπων οριζόταν «ξύλινος» ή «απαγγελία του κομματικού ποιήματος». Σήμερα πια, με την καταλυτική συμβολή του πολιτικού προσωπικού που απαρτίζει τον καθεστωτικό δικομματισμό στη διαχείριση της κρίσης, ο χαρακτηρισμός του δημόσιου λόγου είναι κάπως επιθετικός: γελοιότητες ή εναλλακτικά μπούρδες.

Ωστόσο, ακόμη και αυτός ο πολιτικός λόγος των κυβερνητικών της Ν.Δ. και του ΠΑΣΟΚ, παρότι τελείως ψευδής, δεν είναι κενός. Χωρίς να το θέλουν οι πολιτικοί, μιλώντας δημόσια, εκφράζουν τις ψυχοδιανοητικές τους δυνατότητες καθώς επίσης τη μορφωτική και ευρύτερα την πολιτιστική σκευή τους. Βεβαίως, προκειμένου να τους παρακολουθήσει κανείς με προσοχή, απαιτείται να επιστρατεύσει όλο τον αυτοέλεγχο που διαθέτει, να ενεργοποιήσει και την τελευταία ικμάδα της αυτοπειθαρχίας του προκειμένου να μη σπάσει την τηλεόραση ή να μη σκίσει την εφημερίδα. Αλλά εφόσον δεν κάνει συνέχεια αυτή τη δουλειά, είναι εφικτό.

Ας αρχίσουμε από την κορυφή, τον πρωθυπουργό Αντ. Σαμαρά, ο οποίος πριν από καιρό, σε μια εκδήλωση μεγάλης ειλικρίνειας, διατύπωσε δημόσια τη γνώμη του για τον εαυτό του. Πρόκειται για σπάνιας ευστοχίας ορισμό του εαυτού από χείλη πολιτικού, εκδήλωση σωκρατικής αυτογνωσίας (αν και με αυτό το wifi λίγο τα χάλασε). Συνήθως, ο λόγος των κυβερνητικών δεν είναι έτσι. Εκδηλώνεται ως ασυναρτησία των φράσεων, με παραθετική χρήση λέξεων, γλωσσικά λάθη και σιωπές, υπεκφυγές, προφανή ψέματα, αφόρητο περιγραφισμό κ.ά.

Ολα τα εγχειρίδια ορίζουν αυτόν τον τύπο λόγου ως αποτέλεσμα προβληματικής προσωπικότητας. Δηλαδή ανισόρροπη ψυχοδιανοητική δομή. Ο λόγος αυτών των πολιτικών προσώπων οργανώνεται σχεδόν πάντοτε με βάση τη στρεψοδικία, την υπεκφυγή, το ψέμα, την αποσιώπηση κοινωνικών και πολιτικών ζητημάτων ακόμη και εκρηκτικής σημασίας.

Αλλά προέχει η κουτοπονηριά, θεμελιώδης ικανότητα προκειμένου να απαγγελθεί δημόσια το κυβερνητικό παραμύθι. Φυσικά, στην ίδια κατηγορία περιλαμβάνονται και ορισμένοι της ελάσσονος αντιπολίτευσης. Αλλά μας ενδιαφέρουν πρωτίστως αυτοί που κυβερνάνε.

Ας δούμε, ως παράδειγμα, τις περιοδικές παροξύνσεις ανταρσίας της κυβέρνησης ενάντια στην τρόικα, ύστερα από αντίστοιχες τηλεοπτικές εκδηλώσεις αντίστασης των κυβερνητικών βουλευτών στην κυβέρνηση, όπως εκείνη των 72 εθνικών αντιπροσώπων της Ν.Δ. και η παραλλαγή ΠΑΣΟΚ, αλλά και η πρόσφατη για τον φόρο ακινήτων. Ολες οι ανταρσίες, ισάξιες των βυζαντινών στάσεων της αυλής όταν απουσίαζε ο αυτοκράτορας, εκδηλώνονται στα μεσοδιαστήματα μεταξύ της προηγούμενης και της επόμενης υποδόσης του δανείου.

Αν και βαθιά θρησκευόμενοι (και χριστιανοί, και ορθόδοξοι), οι ανταρσίες όλες των μελών της κυβέρνησης και των βουλευτών καταλήγουν σαν από χτύπημα μαύρης μαγείας σε αφειδώλευτες γονυκλισίες. Ισως συμβάλλουν όμως μια δυο αφοριστικές δηλώσεις της θεάς Μέρκελ ή, συνηθέστερα, των ημίθεων Σόιμπλε και Ρεν. Θα πρέπει όμως να τους αναγνωρίσουμε πως οι γονυκλισίες τους στην τρόικα έχουν την αυτή γωνία κλίσης με εκείνες που κάνουν οι ίδιοι στις θρησκευτικές εορτές μπροστά στο νάμα της τηλεοπτικής κάμερας. Μετά από αυτήν την αντίσταση υπέρ βωμών και εστιών, φτάνουν στη Βουλή όπου, ω του θαύματος, φωτίζονται, και όλα τα βροντερά «όχι» μετατρέπονται στην κάλπη σε ένα ομόφωνο κυβερνητικό «ναι σε όλα».

Σε αυτό το πολιτισμικό, ψυχοδιανοητικό πλέγμα δημόσιων συμπεριφορών με ίχνη μπουρλέσκου, δεν θα πρέπει να παραλείψουμε υπουργούς Πολιτισμού στους οποίους το βάρος ευθύνης για την αρχαία ελληνική κληρονομιά προκαλεί συναισθηματική αναστάτωση τόση ώστε να μην κατορθώνουν να διατυπώσουν μία φράση με πλήρες νόημα.

Οπότε καταφεύγουν σε εκείνες τις ποδοσφαιρικές μεταφορές. Είναι όμως και σκανδαλιάρηδες, και αυτό τους κάνει να εκτρέπονται από τα κοινοβουλευτικά ήθη σε εκείνα του ποδοσφαιρικού οπαδού, ίσως της εκδοχής χούλιγκαν. Ετσι, καμιά φορά, στον ναό της δημοκρατίας εκστομίζουν εκφράσεις που σε οποιοδήποτε λεξικό ορίζονται ως πρόστυχες. Ισως όμως να υπερβάλλουν τα λεξικά. Ακόμη, η προσήλωση των κυβερνητικών εθνικών εκπροσώπων στο καθήκον, όπως το ορίζει το Σύνταγμα, είναι τόσο ανυποχώρητη, ώστε για το καλό της παρτίδας δεν δίστασαν να παραδώσουν ακόμη και την πολιτική κυριαρχία της χώρας. Εντέλει, για να εξασφαλιστεί η απρόσκοπτη αναπαραγωγή αυτού τους συστήματος πολιτικής εξουσίας απαιτούνται ειδικές προσωπικότητες: όπως η πλαστελίνη, διατηρούν το σχήμα της πιο πρόσφατης μάλαξης. Είναι νομίζω προφανές ότι σε τόσο υψηλών απαιτήσεων προδιαγραφές δεν θα μπορούσε να ανταποκριθεί ένα στοιχειωδώς ευφυές και αξιοπρεπές πρόσωπο -πώς να τα βγάλει πέρα.

Τελικά, το πολιτικό προσωπικό του καθεστωτικού δικομματισμού της μεταπολίτευσης έχει διαμορφώσει και διαχειρίζεται ένα σύστημα κυριαρχίας της χώρας όπου δημιουργοί και δημιούργημα εξελίσσονται αξεδιάλυτα. Τόσο που η διάβρωση κάθε είδους θεσμού, τώρα πια και του πολιτεύματος, προκαλεί επί δεκαετίες τη διάβρωση των προσώπων του κυβερνητικού κόσμου και αντίστροφα. Οι τεχνικές της διάβρωσης, δηλαδή η φαυλότητα και η παρεπόμενη διαφθορά, μετατρέπονται σε αξιακό σύστημα των προσώπων που τις ασκούν. Παρά ταύτα, διατηρούν απόσταση από τα δημιουργήματά τους. Και για τούτο φροντίζουν οι αξίες μαζί με τα έργα τους να μένουν αγκιστρωμένες στον βυθό της δημοσιότητας, με τη βοήθεια των φίλιων ΜΜΕ. Οπότε ο λόγος τους οργανώνεται με εκείνα τα χαρακτηριστικά που αναφέραμε, ώστε να παραμένει η σημασία των έργων τους στον σκοτεινό βυθό, ενώ αυτοί να επιπλέουν στην επιφάνεια της πολιτικής εξουσίας.

Ομως αυτό το σχίσμα μεταξύ «φαίνεσθαι» και «είναι» προκαλεί παρενέργειες σχιζοειδούς τύπου. Αυτές, μάλλον, οι παρενέργειες τους ωθούν να τρέχουν ως είδος αλλοφρόνων με όψη παρανοημένων, από τηλεοπτικά πρωινάδικα σε νυχτερινά σκυλάδικα ειδήσεων των μεγάλων καναλιών, και από το κέντρο στην επαρχία στα ανάλογα κανάλια. Αργά το βράδυ κοιτάζουν ο καθένας το δικό του βιντεοσκοπημένο φαίνεσθαι, συνέρχονται προσωρινά, ψηφίζουν την επομένη στη Βουλή «ναι σε όλα» και ξανατρέχουν σε φιλικό τους κανάλι για να συσκοτίσουν με λόγια την πράξη τους.

* Καθηγητής Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας, Τμήμα Ιστορίας, Ιόνιο Πανεπιστήμιο