Ο σπουδαίος Ιταλός νεοελληνιστής και μεταφραστής κορυφαίων ποιητών μας αγωνιά για το Σικελικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών, που κινδυνεύει να κλείσει χάνοντας τους πόρους του από Ιταλία, Ελλάδα και Κύπρο. Και συγχρόνως, ονειρεύεται μια Ευρώπη που να μην πιστεύει στον θεό του χρήματος και να νοιάζεται για τις χώρες που έχουν μεγαλύτερη ανάγκη

 

Της Παρής Σπίνου

 

Πάνω από 60 χρόνια έχουν περάσει από τότε που ο σπουδαίος ελληνιστής Βιντσέντζο Ρότολο, πρόεδρος σήμερα του Σικελικού Ινστιτούτου Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών, πάτησε πρώτη φορά το πόδι του στην Ελλάδα. Σπούδασε ελληνική φιλολογία στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης, ενώ στη συνέχεια δίδαξε για μια δεκαετία στο Ιταλικό Ινστιτούτο και είχε την τύχη να γνωρίσει από κοντά -αλλά και να μεταφράσει- τους μεγάλους ποιητές μας Γιώργο Σεφέρη, Οδυσσέα Ελύτη, Γιάννη Ρίτσο, Νικηφόρο Βρεττάκο, ενώ επίσης παντρεύτηκε Ελληνίδα. «Προοριζόμουν για κλασικός φιλόλογος, αρχικά τα νεοελληνικά τα θεωρούσα περιθωριακά, όμως έγινα νεοελληνιστής. Η τριβή με τον κόσμο, η γλώσσα, η λογοτεχνία, η επαφή με τους ποιητές μου άνοιξαν νέους ορίζοντες», μας λέει στη συνάντηση που είχαμε με την ευκαιρία του συμποσίου «Ο συγγραφέας σε περιβάλλον κρίσης», που οργάνωσε στο Megaron Plus η Εταιρεία Συγγραφέων.

 

Ιδιαίτερα φιλικός, ομιλητικός, διατηρεί στα 83 του χρόνια νεανικό πνεύμα και συνεχίζει να προβάλλει τους Ελληνες ποιητές στην Ιταλία. Τώρα μεταφράζει Τίτο Πατρίκιο. «Η Αθήνα που πρωτογνώρισα ήταν εντελώς διαφορετική. Στα μέτρα του ανθρώπου. Οι πληγές από τον πόλεμο ήταν εμφανείς, αλλά οι άνθρωποι ήταν σκληραγωγημένοι, είχαν θάρρος και ελπίδες ότι μπορούν να φτιάξουν κάτι καλύτερο. Τώρα τα πράγματα είναι εντελώς διαφορετικά. Μετά από μια ευημερία, υπερβολική ίσως, η νέα γενιά βρίσκεται αντιμέτωπη με την κρίση. Νομίζω πως οι νέοι δεν έχουν τη δύναμη να παλέψουν, μοιάζουν κουρασμένοι».

 

Η πολύχρονη εμπειρία του ως εκπαιδευτικού (καθηγητής νεοελληνικής λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο του Παλέρμο) τον κάνει ανήσυχο και ταυτόχρονα αισιόδοξο: «Εχω την ελπίδα ότι θα έρθει η στιγμή που οι νέοι Ελληνες θα έχουν πάλι ελπίδα, θα κάνουν πάλι όνειρα».

 

• Πώς αισθάνεστε ως φιλέλληνας για τη δεινή κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει η χώρα μας;

 

«Πιστεύω ότι η Ελλάδα έπεσε θύμα. Η Ευρώπη αποδείχτηκε κυνική, με την έννοια ότι δεν σκέφτηκε πως το χρέος ενός μικρού κράτους δεν θα μπορούσε να έχει μεγάλο αντίκτυπο στη διεθνή αγορά. Στην αρχή της κρίσης, εάν όλα τα ευρωπαϊκά κράτη είχαν βάλει ένα μικρό ποσοστό από το δικό τους ισοζύγιο, θα είχαν σώσει την Ελλάδα. Δυστυχώς οι Ευρωπαίοι του Βορρά δεν καταλαβαίνουν την κατάσταση των μεσογειακών χωρών. Ερχονται για τις αρχαιότητες, τον ήλιο, τα νησιά, βλέπουν τη σκληρή καθημερινότητα, συγκινούνται, αλλά δεν κατανοούν τα προβλήματα. Ο Φινλανδός, για παράδειγμα, λόγω της γεωγραφικής απόστασης και της φύσης του δεν μπορεί να καταλάβει ότι ο Ελληνας χτίστης δεν μπορεί να αντέξει να δουλεύει καταμεσήμερο, κάτω από τον καυτό ήλιο. Αντί η Ευρώπη να είχε ενώσει τους λαούς με διαφορετική ψυχοσύνθεση, έχει αυξήσει τα χάσματα που υπήρχαν πάντα».

 

• Αναφέρεστε σε διχασμό της Ευρώπης του Βορρά και του Νότου;

 

«Μεταξύ Ιταλών και Γερμανών ανέκαθεν υπάρχει αίσθημα αμοιβαίας αποστροφής και αμοιβαίας εκτίμησης. Οι Ιταλοί θαυμάζουν τους Γερμανούς, αλλά δεν τους αγαπούν. Οι Γερμανοί αγαπούν τους Ιταλούς, αλλά δεν τους εκτιμούν. Πάντα οι Γερμανοί είχαν υπεροψία… δεν κατέβαλαν ποτέ στην Ελλάδα τις αποζημιώσεις από τον Πόλεμο. Λένε, επειδή φτιάξαν αυτοί τον Παρθενώνα πρέπει εμείς να πληρώνουμε; Κι όμως, όλη η ανθρωπότητα χρωστά ευγνωμοσύνη στην Ελλάδα. Ως παλιός εκπαιδευτικός πιστεύω ότι πρέπει να προβάλλουμε τις αξίες του πολιτισμού, όχι του χρήματος. Εχει τόσα πολλά να δώσει η Ελλάδα: διδάγματα, τέχνη, σκέψη. Οι λέξεις που εκφράζουν μεγάλες έννοιες όπως η φιλοσοφία, η τέχνη, η δημοκρατία είναι ελληνικές».

 

• Πώς μπορεί να αντιστραφεί αυτή η κατάσταση της ευρωπαϊκής κρίσης που δεν είναι μόνο οικονομική;

 

«Πιστεύω ότι όλες οι μεσογειακές χώρες πρέπει να ενωθούν και να βγουν μπροστά για να επιβάλουν όχι τυφλή αφοσίωση και πειθαρχία στις εντολές από τους κυρίους των τραπεζών, αλλά μια θέληση των λαών. Οπως ο παλιός οικογενειάρχης, που έβλεπε ποιο από τα παιδιά του έχει μεγαλύτερη ανάγκη και το βοηθούσε, αυτό θα έπρεπε να κάνει η Ευρώπη των λαών. Ισως είναι ευνοϊκή η συγκυρία που η Ελλάδα βρίσκεται τώρα επικεφαλής της ευρωπαϊκής προεδρίας και μετά ακολουθεί η Ιταλία. Δυο χώρες που έχουν αστάθεια πολιτική και μεγάλα οικονομικά προβλήματα ίσως μπορέσουν να διορθώσουν την κατάσταση. Ευρώπη σημαίνει να είμαστε μια οικογένεια, με τις διαφορές μας πάντα. Ευρώπη ενωμένη, χωρίς ρατσισμό. Με αλληλεγγύη. Να γίνουν ανατροπές, να βγάλουμε τους οικονομολόγους από την πολιτική. Δεν λέω προς Θεού να γυρίσουμε στη δραχμή και στη λιρέτα – θα ήταν καταστροφή. Αλλά να αλλάξουμε τους πολιτικούς μας και στις δύο χώρες και να μην πιστεύουμε στον θεό του χρήματος».

 

• Μαθαίνουμε πως οι περικοπές από την κρίση έχουν πλήξει ιδιαίτερα τις νεοελληνικές σπουδές στην Ιταλία.

 

«Εχει ψηφιστεί νόμος που ορίζει ότι για κάθε πέντε καθηγητές που παίρνουν σύνταξη μόνο ένας αναπληρώνεται. Την τελευταία δεκαετία έχουν βγει στη σύνταξη πολλοί καθηγητές νεοελληνικών σε κέντρα με μεγάλο κύρος και παράδοση στις νεοελληνικές σπουδές, όπως οι Πάδοβα, Βερόνα, Τεργέστη, Μπάρι, Νάπολη, Παλέρμο. Στην Ιταλία είχαμε τον μεγαλύτερο αριθμό πανεπιστημιακών εδρών νεοελληνικών σπουδών σε όλη την Ευρώπη. Βλέπουμε όμως να βρίσκονται σε άνοδο άλλες σπουδές, που συχνά κατευθύνονται από πολιτικά κριτήρια και από την αγορά. Αυτή τη στιγμή η αραβική γλώσσα έχει πίσω της 1 δισεκατομμύριο Αραβες και πλούσιες χώρες. Οι νέοι μαθαίνουν επίσης την κινεζική, την ιαπωνική, τη ρωσική γλώσσα, γιατί ανοίγονται νέες αγορές όπου μπορούν πιο εύκολα να βρουν δουλειά».

 

• Το δυσάρεστο είναι ότι ελλείψει κονδυλίων κινδυνεύει να κλείσει το Σικελικό Ινστιτούτο.

 

«Είναι ο μεγάλος μου πόνος. Το ίδρυμα που ίδρυσε ο δάσκαλός μου, Μπρούνο Λαβανίνι, δεν έχει πια πόρους. Η σικελική περιφέρεια που μας έδινε έστω και ένα ανεπαρκές ποσό το περιόρισε στο ελάχιστο. Η Ελλάδα που μας βοηθούσε τα τελευταία χρόνια -ως δείγμα φιλίας και εκτίμησης- σταμάτησε πλέον, το ίδιο και η Κύπρος. Το Ινστιτούτο, που έχει τη μεγαλύτερη βιβλιοθήκη σε όλη την Ιταλία στα βυζαντινά και νεοελληνικά θέματα, είναι προορισμένο να κλείσει. Εγώ και οι συνεργάτες μου αγωνιούμε και νιώθω πικρία γιατί υπάρχουν ιδρύματα που επιχορηγούνται όχι γιατί αξίζουν επιστημονικώς, αλλά επειδή έχουν κάποιον πολιτικό προστάτη».

 

• Πιστεύετε ότι το μέλλον είναι δυσοίωνο για τις ανθρωπιστικές σπουδές;

 

«Σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες υφίστανται κρίση. Ωστόσο, θετικό είναι πως στην Ιταλία οι νέοι εξακολουθούν να θέλουν την κλασική παιδεία και τα πανεπιστήμια προσφέρουν υψηλής ποιότητας διδασκαλία και έρευνα. Για τα νεοελληνικά πιστεύω ότι η δύναμή τους στο εξωτερικό μπορεί να διατηρηθεί μόνο δίπλα στα αρχαία ελληνικά, τα οποία δεν θα σβήσουν, καθώς σε Ευρώπη και Αμερική εξακολουθούν να αποτελούν τη βάση της παιδείας των μορφωμένων ανθρώπων. Μόνα τους τα νεοελληνικά θα περιοριστούν στο επίπεδο μιας σύγχρονης βαλκανικής γλώσσας. Η νεοελληνική γλώσσα είναι συνέχεια της αρχαίας και επίσης έχει μια λογοτεχνική προσφορά εφάμιλλη των μεγάλων ευρωπαϊκών χωρών. Δεν έχουν όλοι έναν Σολωμό, έναν Κάλβο, έναν Σεφέρη, έναν Ελύτη. Ο Καβάφης είναι από τους μεγαλύτερους ποιητές του κόσμου. Η σύγχρονη Ελλάδα έχει μοναδικά αποθέματα, ωστόσο πρέπει η πολιτεία να προσπαθήσει να ενισχύσει τις σπουδές των νεοελληνικών στο εξωτερικό σε παράλληλη πορεία με τα αρχαία».

 

…………………………………………………………………………..

 

Ο Σεφέρης και τα παιδιά από την Καλαβρία

 

• Από τους Ελληνες λογοτέχνες που συναναστραφήκατε ποιος σας γοήτευσε περισσότερο;

 

«Στα 10 χρόνια που έμεινα στην Ελλάδα είχα το προνόμιο να γνωρίσω τον Σεφέρη, τον Ελύτη, τον Μυριβήλη, τον Βενέζη, τον Ρίτσο. Οι Ελληνες λογοτέχνες είναι προσιτοί, δεν έχουν την πόζα των Ευρωπαίων ομοτέχνων τους. Δεν έχουν γραμματέα για ραντεβού, χτυπάς την πόρτα και σε δέχονται. Θυμάμαι πως τα παιδιά από ένα κλασικό Λύκειο της Καλαβρίας ζήτησαν να μεσολαβήσω για να δουν τον Σεφέρη, ο οποίος μόλις είχε πάρει το Νόμπελ. Αυτός με χαρά τα υποδέχτηκε στο σπίτι του και με υπομονή δασκάλου απαντούσε στις ερωτήσεις τους. Ο Βρεττάκος με καταγοήτευσε, γίναμε φίλοι αδελφικοί. Ανθρωπος με το “Α” κεφαλαίο, απλός, εγκάρδιος… είχε υποφέρει πολύ στη ζωή του και μετέφερε αυτόν τον εσωτερικό πλούτο στην ποίησή του».

 

[email protected]