Δήμητρα Διδαγγέλου
«Η Σύβι και ο Ντάντυ»
Γαβριηλίδης 2014, σελ. 107
Χριστίνα Καράμπελα
«Καιροί τέσσερεις»
Πόλις, 2014, σελ. 197
Του Ιάκωβου Ανυφαντάκη
Από τη Βιρτζίνια Γουλφ ώς τη Μαργκερίτ Γιουρσενάρ και την Ελφρίντε Γέλινεκ, οι σπουδές φύλου οφείλουν πολλά στον τρόπο που γυναίκες συγγραφείς αποτυπώνουν την πραγματικότητα. Οι προσεγγίσεις τους είναι πολυδιάστατες και πολυπρισματικές. Ερευνούν τον ρόλο που έχουν στην κοινωνία, τον τρόπο που βλέπουν οι ίδιες τον εαυτό τους, τις άλλες γυναίκες ή τους άντρες. Συχνά αποκαλύπτουν μια πλευρά της κοινωνίας που μένει στο περιθώριο των κυρίαρχων αφηγήσεων. Δυο νέα βιβλία που κυκλοφόρησαν πολύ πρόσφατα από πρωτοεμφανιζόμενες συγγραφείς εστιάζουν κάθε ένα με τον δικό του τρόπο στις έμφυλες σχέσεις σήμερα.
Η Χριστίνα Καράμπελα στο «Καιροί τέσσερεις» γράφει ένα σπονδυλωτό μυθιστόρημα με ιδιαίτερη δομή και σχεδόν αποκλειστικά γυναίκες ηρωίδες. Οι τέσσερις καιροί του τίτλου αναφέρονται στις τέσσερις εποχές του χρόνου. Κάθε μια αντιστοιχεί σε ένα κεφάλαιο του βιβλίου, στο οποίο πρωταγωνιστεί ένας από τους βασικούς ήρωες. Επίκεντρο της δράσης είναι ένας πύργος στην Κηφισιά που περνάει από μητέρα σε κόρη, τμήμα μιας οικογενειακής ιστορίας στην οποία οι άντρες εμφανίζονται μόνο για να γονιμοποιήσουν την επόμενη γενιά και έπειτα εξαφανίζονται. Η μάχη ανάμεσα στην επιθυμία για τον άντρα και την απουσία του διαπερνά ολόκληρο το βιβλίο, που στο στιλ θυμίζει έναν ήπιο μαγικό ρεαλισμό.
Στο πρώτο κεφάλαιο, το φθινόπωρο, ηρωίδα είναι η Ρούλα, ιδιοκτήτρια του πύργου, μια γυναίκα παθιασμένη με την παρασκευή γλυκών. Η Καράμπελα δίνει με ιδιαίτερη τρυφερότητα αυτή την ασχολία, γράφοντας μερικές από τις καλύτερες σελίδες του βιβλίου. Το επόμενο έχει αφηγητή τον μόνο άνδρα της ιστορίας, τον βοηθό συμβολαιογράφου που αναλαμβάνει να ανακαλύψει την κόρη της Ρούλας. Ακολουθεί η Ευρυδίκη, η υπηρέτρια του πύργου, η οποία βασανίζεται ανάμεσα στην κτητικότατα για τους κατοίκους του και την προσωπική της ζωή. Τελευταία έρχεται η κόρη της Ρούλας, η Πέρσα, που προσπαθεί να ξεφύγει από την κοινή μοίρα όλων των γυναικών της οικογένειας.
Η Καράμπελα στήνει έναν κύκλο από πρόσωπα μέσα στον πύργο που μοιάζουν να έχουν ελάχιστη επαφή με τον υπόλοιπο κόσμο. Λειψοί και αλλόκοτοι, θα μπορούσαν να έχουν αποδράσει από ταινία του Ορσον Γουέλς. Με τους άντρες απόντες, οι γυναίκες καταπιέζουν και καταπιέζονται. Ακόμη και η αγάπη κρύβει σχέσεις εξουσίας. Αφετηρία τους έχουν το σώμα (την ανάγκη για τεκνοποίηση και σεξουαλική ικανοποίηση), τη θέση μέσα στην οικογένεια και την οικονομική εξάρτηση. Για τον μόνο άντρα του βιβλίου τονίζεται η απουσία αρρενωπών χαρακτηριστικών. Οι υπόλοιποι εμφανίζονται μόνο με τη σεξουαλική τους διάσταση.
Η Δήμητρα Διδαγγέλου στο «Η Σύβι και ο Ντάντυ» ακολουθεί άλλη στρατηγική. Στήνει ένα βιβλίο μνημείο για μια μοναδική γυναίκα, τη Σύλβια Πλαθ. Σύβι είναι η γάτα της κεντρικής ηρωίδας, όνομα επηρεασμένο από την Αμερικανίδα ποιήτρια. «Ντάντυ» λεγόταν η γάτα που είχε η Πλαθ ως παιδί. Η ίδια εμφανίζεται και ως ηρωίδα του βιβλίου σε σύντομα κεφάλαια όπου δίνεται με τη δική της φωνή η πορεία της προς την αυτοκτονία. Οι δυο γυναίκες ακολουθούν παράλληλη διαδρομή με πενήντα χρόνια απόσταση, βυθιζόμενες μέρα τη μέρα πιο βαθιά στην κατάθλιψη. Η ηρωίδα της Διδαγγέλου πιάνει το νήμα εκεί που το αφήνει η Αμερικανίδα ποιήτρια. Ενα ακόμα στοιχείο που τις ενώνει είναι η παρακολούθηση και δακτυλογράφηση μαρτυριών από τροφίμους ψυχιατρείων. Αυτή τη δουλειά έκανε η Πλαθ στην Αμερική αναζητώντας έμπνευση, αυτό κάνει και η ηρωίδα το 2012. Οι μαρτυρίες που εμφανίζονται στο βιβλίο έχουν αντληθεί από το ντοκιμαντέρ της Διδαγγέλου «Αποϊδρυματοποίηση: ο δρόμος της επιστροφής», γεγονός που χτίζει μια τρίτη αναλογία και μια γέφυρα μεταξύ πραγματικότητας και λογοτεχνίας. Αλλά και η ίδια η μυθοπλασία χτίζεται με βάση τεκμήρια που παραδίδονται στον αναγνώστη μέσα από αποσπάσματα και παραπομπές.
Οι γυναίκες της Διδαγγέλου είναι μοναχικές και καταθλιπτικές. Κουβαλάνε τα τραύματα από την απόρριψη και τον χαμό των αγαπημένων προσώπων. Βιώνουν μια αργή πτώση που συνδέεται με έναν τρόπο ζωής που, χωρίς να είναι υγιής, δεν είναι ούτε αρρωστημένος. Αντιστικτικά σε αυτές λειτουργούν οι φωνές των ασθενών που έχουν περάσει τον βίο τους χωρίς να έχουν βρει λύτρωση, ταυτόχρονα όμως, το βλέμμα τους είναι στραμμένο στην ελπίδα για ένα υγιές μέλλον. Η ασθένεια δεν λειτουργεί μεταδοτικά ή μιμητικά. Οι δυο ηρωίδες δεν νοσούν επειδή έρχονται σε επαφή με τους αρρώστους, αντίθετα αποζητούν τις αφηγήσεις των αρρώστων εξαιτίας της ψυχικής συγγένειας που αισθάνονται μαζί τους.
Η Καράμπελα και η Διδαγγέλου ακολουθούν αντίθετες πορείες για να εξετάσουν σύγχρονες αγωνίες στις οποίες εντοπίζουν έντονα έμφυλα χαρακτηριστικά. Με στοιχεία παραμυθιού και πρωτότυπους χαρακτήρες η πρώτη, μεταμοντέρνα, παίζοντας έντονα μεταξύ πραγματικού και λογοτεχνικού η δεύτερη, οι προσεγγίσεις τους αντιπροσωπεύουν και δύο ξεχωριστές αντιλήψεις για το πώς να καταγραφούν αυτά τα θέματα και καταλήγουν να δώσουν δύο βιβλία με εξαιρετικό ενδιαφέρον για τις γυναικείες αναπαραστάσεις στη σύγχρονη λογοτεχνία.
