Ο τροτσκιστής διανοούμενος συνέλεξε σε έναν μικρό τόμο δοκίμιά του για την ποίηση, τη ζωή, τον θάνατο και τη δικαιοσύνη
Της Νόρας Ράλλη
Οσοι έχουν την τύχη να τον γνωρίζουν προσωπικά ή να έχουν ακούσει ομιλίες του, καταλαβαίνουν αμέσως αυτό που είπε η Πέπη Ρηγοπούλου στην παρουσίαση του τελευταίου βιβλίου του «Musica ex nihilo» (εκδόσεις «Αγρα»): «Ο Σάββας είναι και Σαμπετάι και Μάτσας και Μιχαήλ. Τέλειος, καθ’ όλα εθνικός και καθ’ όλα Ιουδαίος, έτσι για να ζαλίζονται οι χρυσαυγίτες».
Οσοι πάλι έχουν την τύχη να διαβάζουν τα βιβλία του, κατανοούν αμέσως αυτό που έχει πει πολλές φορές για τον ίδιο ο εκδότης της «Αγρας», Σταύρος Πετσόπουλος: «Οσο αγωνιστής, τόσο και ποιητής». Η πιο δυνατή αλήθεια όμως ακούστηκε από τον ίδιο τον Σάββα Μιχαήλ: «Οταν έχεις κάνει τόσες εγχειρήσεις και έχεις επιβιώσει από 17 χημειοθεραπείες, δεν δέχεσαι κανέναν συμβιβασμό με τον θάνατο, ούτε κοινωνικό, ούτε βιολογικό, ούτε κανέναν!»
Την προηγούμενη Τετάρτη το βράδυ το βιβλιοπωλείο «Επί Λέξει» της Μαρίας Παπαγεωργίου ήταν γεμάτο από αναγνώστες και φίλους. Μετά τη λιτή και όπως πάντα περιεκτική παρουσίαση του εκδότη (έχει ένα ταλέντο ο Πετσόπουλος να διευθύνει συζητήσεις, εκτός από το να επιλέγει εξαιρετικούς τίτλους προς έκδοση), τον λόγο πήρε η Πέπη Ρηγoπούλου, που, πέραν της πανεπιστημιακής θέσης της στο Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ, έχει και προσωπική σχέση με τον Μιχαήλ, τόσα χρόνια η ζωή τους «αέναη διαδήλωση», για να δώσει κατόπιν το βήμα στον ίδιο τον συγγραφέα.
Μας εντυπωσίασε πως ενώ ο συγγραφέας μίλησε για περίπου 40 λεπτά, ούτε ανάσα δεν ακουγόταν στο ακροατήριο. Με ενεργό δράση στον χώρο της μαρξιστικής Αριστεράς, γιατρός –ειδικευμένος στον καρκίνο–, τροτσκιστής διανοούμενος με παγκόσμια αναγνώριση, γραμματέας του ΕΕΚ (Εργατικό Επαναστατικό Κόμμα) και σύζυγος της Κατερίνας Μάτσα, ψυχιάτρου και διευθύντριας της κοινότητας επανένταξης 18 ΑΝΩ, ο Σάββας Μιχαήλ συνέλεξε τις προσωπικές του εμπειρίες, αλλά και από άσυλα φρενοβλαβών και από το 18 ΑΝΩ, ψάχνοντας το πού ακούγεται αυτή η… μουσική από το μηδέν.
Το «Musica ex nihilo» είναι συλλογή δοκιμίων για την ποίηση, τη ζωή, τον θάνατο και τη δικαιοσύνη. Γράφηκε με αφορμή ένα έργο του Σαρλ ντε Μποβέλ, το «Libro del nihilo», το οποίο διάβαζε την τελευταία φορά που πήγε για εξετάσεις στο Παρίσι: «Ο Ντε Μποβέλ ήταν φίλος με τον Ιερώνυμο Μπος και το συγκεκριμένο βιβλίο ξεκινάει με την ερώτηση “Τι είναι το μηδέν”, για να απαντήσει αμέσως ο συγγραφέας πως “το μηδέν είναι το μηδέν”.
Διαβάζοντάς το στο νοσοκομείο, κατάλαβα πως αν μείνεις στο μηδέν –όπως οι περισσότεροι σήμερα στην Ευρώπη και στον κόσμο– είσαι στην άρνηση. Δεν μπορείς ν’ αλλάξεις τίποτα. Μόνο κριτικάρεις. Το απόλυτο μηδέν δεν βγάζει μουσική. Οι τόποι του μηδενός πρέπει να έρθουν στο φως. Είναι τόποι που ανήκουν μέσα στην ανθρώπινη ιστορία – όχι σε κάποια μεταφυσική σκοπιά της. Δεν είναι το μηδέν της ασημαντότητας. Δεν είναι το μηδέν της τζούφιας αισιοδοξίας, την οποία και σιχαίνομαι, ούτε της απαισιοδοξίας, που είναι η ιδεολογία του εχθρού. Είναι της διαλεκτικής του Ηράκλειτου, του Παρμενίδη και του Πλάτωνα, του Χέγκελ και του Μαρξ. Ειδικά όταν είσαι κοντά στον θάνατο, τότε διαπιστώνεις πόσο μεγάλη παρηγοριά είναι αυτό το “μηδέν”» δήλωσε ο Σάββας Μιχαήλ.
«Ο πιο ηχηρός τόπος του μηδενός είναι το στρατόπεδο εκμηδένισης του Αουσβιτς. Το σημείο μηδέν του ανθρώπινου πολιτισμού» συνέχισε. «Και αναρωτιέμαι: προχθές κάηκε ζωντανό ένα 25χρονο αγόρι, μαζί με άλλους συντρόφους, από νεοναζί στην Οδησσό. Το παιδί το γνώρισα. Προσπάθησε να σωθεί, να βγει από το κτίριο και οι ναζί το τελείωσαν, χτυπώντας το αλύπητα με ένα ρόπαλο του μπέιζμπολ. Πόσο λοιπόν έχει προχωρήσει η ανθρωπότητα από το σημείο μηδέν; Αν δεν εκμηδενιστούν από την Ιστορία αυτές οι συμπεριφορές, τότε δεν έχουμε μέλλον. Πρέπει να μηδενίσουμε το μηδέν, δηλαδή την εκμηδένιση του ίδιου του ανθρώπου!»
Και έκανε αναφορές από τον Ουίλιαμ Μπλέικ μέχρι τον Σολωμό και τον Κάφκα, όπως εξάλλου και στο βιβλίο του. Εγινε έτσι διακριτό το σήμα συναγερμού που αντηχεί σε όλες τις σελίδες του: το αίτημα μιας δικαιοσύνης άνευ ορίων, άνευ όρων, πέρα από νόμους και κανονιστικά σχήματα.
*INFO: Από τις εκδόσεις «Αγρα» κυκλοφορούν όλα τα βιβλία του Σάββα Μιχαήλ, καθώς και οι μεταφράσεις του. «Η φρίκη μιας παρωδίας» είναι το προηγούμενο βιβλίο του.
