- Εφημερίδα των Συντακτών - http://archive.efsyn.gr -

Αριθμοί και άνθρωποι

20/05/14 Κ. Δουζίνας,ΣΤΗΛΕΣ

ΚΩΣΤΑΣ ΔΟΥΖΙΝΑΣΤου Κώστα Δουζίνα*

 

Γράφαμε στο προηγούμενο ότι ο Γερμανός φιλόσοφος Χούσερλ υποστήριξε το 1935 στην περίφημη «διάλεξη της Βιέννης» ότι η ευρωπαϊκή κρίση ήταν αποτέλεσμα μιας λανθασμένης στροφής στον ορθολογισμό του Διαφωτισμού. Οι επιστημονικοί και τεχνολογικοί θρίαμβοι, η τελειοποίηση των μαθηματικών και της γεωμετρίας μάς έκανε να προσεγγίζουμε τη φύση και τον άνθρωπο, το αντικείμενο και το υποκείμενο, με τον ίδιο εργαλειακό ορθολογισμό. Αλλά ο άνθρωπος έχει προθέσεις, γεννά νοήματα και αξίες, δεν είναι απλό αποτέλεσμα φυσικών ή χημικών διεργασιών. Η ουσία του ανθρώπινου κόσμου δεν είναι υλική αλλά πνευματική και χρειάζεται διαφορετική αντιμετώπιση απ’ αυτή των θετικών επιστημών.

 

H σημερινή κρίση της Ευρωπαϊκής Ενωσης παρουσιάζει ομοιότητες, καθώς ό,τι απομένει από την ιδέα της Ευρώπης διαφθείρεται από τις ορθοδοξίες της Ενωσης. Στις 29 Απριλίου, ο κ. Στουρνάρας δήλωσε ότι «δεν παίζουμε με το ευρώ, δεν παίζουμε με το νόμισμα, με τα ιερά και τα όσια».

 

Υπάρχει προηγούμενο. Το 2009, ο Ζαν-Κλοντ Τρισέ, τότε πρόεδρος της ΕΚΤ, έδωσε μια διάλεξη για τον ευρωπαϊκό πολιτισμό. Η διάλεξη ήταν ένα συνονθύλευμα κοινοτοπιών και τσιτάτων για το μεγαλείο και την πολυμορφία της Ευρώπης, από τον Ακινάτη στον Βαλερί και από τον Χούσερλ στον Ντεριντά.

 

Ο επίλογος με τίτλο «Η επίκληση της καθολικότητας από την ευρωπαϊκή κουλτούρα» υποστηρίζει ότι η Ε.Ε. μπορεί να συγκριθεί με το έθνος -αν δεν το έχει ήδη αντικαταστήσει- και το μέλλον ανήκει στο «κοινό της πρόγραμμα», που δεν είναι άλλο από «το κοινό νόμισμα». Θα συνεχίσουμε να παρέχουμε το ευρώ ως το «μοναδικό και αναντικατάστατο αγκυροβόλιο» θριαμβολογούσε ο τραπεζίτης. Αν για τον Τρισέ η νομισματική ένωση είναι η νέα ευρωπαϊκή καθολικότητα, για τον κ. Στουρνάρα το ευρώ έχει αντικαταστήσει τα θεία.

 

Η τραπεζική αυτή διεθνής αποτελεί την έσχατη έκπτωση του νεοφιλελεύθερου μηδενισμού. Μόνο νούμερα και στατιστικές μετρούν -πλεόνασμα, αγορές, success story- και όχι οι ανθρώπινοι καημοί, οι ελπίδες και οι ανάγκες. Η ανταλλακτική αξία έχει γίνει η νέα ιδέα της Ευρώπης. Ο Οσκαρ Ουάιλντ έλεγε ότι η Βρετανοί και οι Αμερικανοί είναι δύο λαοί που τους χωρίζει μια κοινή γλώσσα. Στη δική μας περίπτωση, είμαστε δεκαεπτά λαοί που μας χωρίζει ένα κοινό νόμισμα.

 

Εδώ συναντάμε την επικαιρότητα του Χούσερλ. Τα νεοφιλελεύθερα μαθηματικοποιημένα χρηματοπιστωτικά μοντέλα, βασισμένα σε ορθολογικές προσδοκίες και αντικειμενικούς υπολογισμούς, παρουσιάζονται από τις εθνικές και ευρωπαϊκές ελίτ ως επιστήμη. Υποτίθεται ότι τα μοντέλα αυτά μπορούν να προβλέπουν και να ελέγχουν την ανθρώπινη συμπεριφορά, οδηγώντας με μαθηματική ακρίβεια στην ανάπτυξη και την ευημερία παρά τις τεράστιες ανισότητες που δημιουργούν. Η οικονομία έχει φυσικοποιηθεί, η ορθολογικότητα της φυσικής και των μαθηματικών εφαρμόζεται στις κοινωνικές σχέσεις και την ανθρώπινη συμπεριφορά. Η πολιτική πρέπει να λειτουργεί ως εκτεταμένη επιχείρηση δημοσίων σχέσεων για να πειστούν οι πολίτες ότι οι διαλυμένες πιθανότητες ζωής τους είναι αναγκαίες και αναπόφευκτες.

 

Η έλλειψη του δήμου

 

F. FOLTZ (Ελαιογραφία) Ο ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΑΓΟΡΕΥΕΙ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ

F. FOLTZ (Ελαιογραφία) Ο ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΑΓΟΡΕΥΕΙ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ

Εκτός από τη φιλοσοφία, στην Ελλάδα γεννήθηκαν και η πολιτική –η τέχνη της πόλης- και η δημοκρατία – το «κράτος» του «δήμου». Οπως λέει ο Ζακ Ρανσιέρ, ο δήμος έγινε κράτος όταν εκείνοι που δεν έχουν θέση στην άσκηση της εξουσίας, ούτε είχαν στο παρελθόν, απαίτησαν να αναγνωριστούν ως εταίροι στη λήψη αποφάσεων. Ο δήμος περιλαμβάνει τον καθένα και τον οποιονδήποτε και ενσαρκώνει την καθολικότητα της κοινότητας ενάντια στα μερικά συμφέροντα των κυβερνώντων. Η πολιτική είναι λοιπόν ένα βραχυκύκλωμα ανάμεσα στο καθολικό και το μερικό.

 

Ο Γερμανός κοινωνιολόγος Ούλριχ Μπεκ ανοίγει το πρόσφατο βιβλίο του «Ούλριχ Μπεκ» περιγράφοντας τη δυσπιστία του όταν άκουσε στις ειδήσεις τον Φεβρουάριο του 2012 ότι «σήμερα η Ομοσπονδιακή Βουλή θα αποφασίσει το μέλλον της Ελλάδας». Ο Μπεκ υποστηρίζει ότι το ευρωπαϊκό οικοδόμημα δεν έχει καμία δημοκρατική νομιμοποίηση. Η εξουσία του στηρίζεται αποκλειστικά στην οικονομική δύναμη και τα συμφέροντα της Γερμανίας.

 

Εδώ ακουμπάμε το δεύτερο μεγάλο συστατικό της κρίσης. Ολες οι σημαντικές νεωτεριστικές ιδέες, από τα ανθρώπινα δικαιώματα ώς τη λαϊκή κυριαρχία, το έθνος και τον σοσιαλισμό, προωθήθηκαν αρχικά από διανοούμενoυς και πολιτικές ελίτ αλλά κατόρθωσαν να εμπνεύσουν τους λαούς. Κάτι τέτοιο δεν έγινε με την Ε.Ε. Οι ελίτ έχουν εξευρωπαϊστεί αλλά οι λαοί δεν έχουν ακολουθήσει. Αντίθετα, όταν χάθηκαν δουλειές με την παγκοσμιοποίηση, όταν χτυπήθηκε το βιοτικό επίπεδο των πολιτών με την κρίση, βασικός υπεύθυνος θεωρήθηκε η Ε.Ε.

 

Δεν δημιουργήθηκε λοιπόν ευρωπαϊκός δήμος και απέτυχε η –περιορισμένη και αλαζονική–προσπάθεια των ελίτ να κατασκευάσουν μια αίσθηση κοινής ιστορίας, συνείδησης και ταυτότητας. Ο Χάμπερμας υποστήριξε πρόσφατα ότι ένας φιλελεύθερος «συνταγματικός πατριωτισμός» κοινών δικαιωμάτων και νομικών διαδικασιών θα μπορούσε να φτιάξει ένα νέο είδος δήμου. Η ιδέα μπορεί να ακούγεται προοδευτική στο Βερολίνο, όπου ο εθνικισμός έχει επανειλημμένα μεταστραφεί σε γενοκτονία, αλλά δεν συνεπαίρνει τις παρισινές και λονδρέζικες συνοικίες, ούτε τα Πατήσια και το Περιστέρι. Οταν η κρίση διέλυσε τα λίγα κοινωνικά δικαιώματα που είχαν επιβιώσει από τη θατσερική επίθεση, το μέλλον της «πραγματικά υπαρκτής» Ευρώπης σκοτείνιασε. Δεν είναι να απορεί κανείς γιατί ο εθνικισμός έχει πάρει τα πάνω του. Πίσω από κάθε άνοδο της Ακρας Δεξιάς υπάρχει μια αποτυχία της δημοκρατίας.

 

Η έλλειψη δημοκρατίας

 

Οι διάφορες πρόσφατες προτάσεις για έξοδο της Ε.Ε. από την κρίση υποστηρίζουν ότι τα δομικά προβλήματα της νομισματικής ένωσης μπορούν να αντιμετωπιστούν με μεγαλύτερη οικονομική ολοκλήρωση και στενότερη πολιτική ένωση. Αλλά μια πολιτικά ενωμένη Ευρώπη πρέπει να αντιμετωπίσει αυτό που ονομάζεται ευφημιστικά «έλλειμμα δημοκρατίας». Η Ε.Ε. δεν έχει «έλλειμμα» αλλά απουσία δημοκρατίας.

 

Ολες οι αρχές του δημοκρατικού κοινοβουλευτισμού, από τον διαχωρισμό των εξουσιών ώς τη λογοδοσία και τη διαφάνεια της εκτελεστικής εξουσίας, παραβιάζονται. Η Επιτροπή, διορισμένη από τις κυβερνήσεις, ασκεί τη νομοθετική πρωτοβουλία σαν Κοινοβούλιο, αλλά επίσης εφαρμόζει τον νόμο όπως η εκτελεστική εξουσία. Οι αντιπρόσωποι των κυβερνήσεων και τo Συμβούλιο Υπουργών νομοθετούν σε συνεργασία με τους διορισμένους από τις εθνικές κυβερνήσεις επιτρόπους.

 

Tο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο δεν έχει καμία από τις εξουσίες της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας: δεν διορίζει την «κυβέρνηση» (την Επιτροπή), δεν νομοθετεί (μπορεί μόνο να προσθέτει τροπολογίες στα νομοσχέδια της Επιτροπής), δεν επιβάλλει φόρους και η δυνατότητα ελέγχου της εκτελεστικής εξουσίας είναι εξαιρετικά μειωμένη, όπως έδειξαν η πλήρης ελευθερία κινήσεων και το ακαταλόγιστο της τρόικας.

 

Βασικός σκοπός της Ευρωβουλής είναι να νομιμοποιεί τις προαποφασισμένες πρωτοβουλίες των κυβερνήσεων και της Επιτροπής. O συνδυασμός ευρωκρατών και εθνικών γραφειοκρατών που δεν είναι υπόλογοι πουθενά έχει οδηγήσει σε ένα βουνό νομοθεσίας που ανέρχεται σε 100.000 σελίδες. Αυτό το νομοθετικό τσουνάμι μπαίνει στα κράτη συνήθως χωρίς κανέναν έλεγχο από τα εθνικά κοινοβούλια.

 

Τέλος, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο είναι ένα από τα πιο πολιτικοποιημένα στον κόσμο. Χωρίς εξουσιοδότηση από τις Συνθήκες (το Σύνταγμα της Ε.Ε.) έχει επιβάλει σειρά μέτρων που έχουν χαρακτηριστεί «ύπουλη ολοκλήρωση» (integration by stealth). Πρόσφατα, το Δικαστήριο υιοθέτησε τη νεοφιλελεύθερη ατζέντα και επέτρεψε σε εταιρείες να φέρνουν εργάτες από άλλες χώρες με κατώτερους μισθούς και συνθήκες εργασίας από αυτούς που προβλέπονται στη χώρα υποδοχής, καταργώντας έτσι στην πράξη τις τοπικές προστασίες της εργασίας.

 

Να προσθέσω εδώ ότι οι Ελληνες νομικοί που υποστηρίζουν τη δημιουργία Συνταγματικού Δικαστηρίου θα έπρεπε να θυμούνται ότι το να δίνονται αυξημένες πολιτικές δικαιοδοσίες σε δικαστές βοηθάει τους δικηγόρους και δίνει αχρείαστη εξουσία στους συνταγματολόγους, αλλά σπάνια οδηγεί σε προοδευτικές λύσεις. Δυστυχώς ή ευτυχώς, τους λαούς δεν τους σώζουν οι δικαστές.

 

Οι ακαδημαϊκoί προπαγανδιστές της Ενωσης υποστηρίζουν ότι η λαϊκή συμμετοχή είναι ανεπιθύμητη γιατί o λαός είναι «αδαής, άσχετoς και ιδεολογικά κατευθυνόμενος». Ο καθηγητής στο Πρίνστον, Αντριου Μόραβσικ, ισχυρίζεται ότι «η κοινωνική Ευρώπη είναι μια χίμαιρα» και η δημοκρατική συμμετοχή πρέπει να αποθαρρύνεται επειδή «είναι αντίθετη με την κοινώς αποδεκτή επιστημονική αντίληψη για το πώς λειτουργούν οι ανεπτυγμένες δημοκρατίες». Oι οικονομικές και επιστημονικές «αλήθειες» δεν σηκώνουν συζήτηση και ψηφοφορία. Κάθε δημοκρατική συμμετοχή και κινητοποίηση είναι «ακριβή, αντιπαραγωγική και δίνει την εντύπωση ότι μπορεί να υπάρχουν περισσότερες από μία λύσεις» σε προβλήματα που αντικειμενικά έχουν μία και μόνη ορθή απάντηση. Το μεγάλο «πλεονέκτημα» της Ενωσης είναι ότι είναι «τόσο βαρετή» που ο λαός δεν ασχολείται μ’ αυτήν δημιουργώντας προβλήματα στους ευρωκράτες. Οταν η ιδέα της δημιουργίας προέδρου και υπουργού Εξωτερικών της Ενωσης συζητιόταν στις μεγάλες πρωτεύουσες, οι οπαδοί του Τόνι Μπλερ, που ενδιαφερόταν για τη δουλειά, έλεγαν ότι ο πρόεδρος πρέπει να είναι κάποιος τόσο διάσημος που όταν φτάνει σε μια πόλη θα πρέπει να σταματάει η κυκλοφορία από το ενδιαφέρον των πολιτών να τον δουν.

 

Οι κυβερνήσεις ήθελαν ακριβώς το αντίθετο και επέβαλαν τον Βαν Ρομπάι και τη λαίδη Αστον στις θέσεις, με μόνο προσόν ότι ήταν παγκοσμίως άγνωστοι. Ο Κίσινγκερ παραπονιόταν ότι όταν ήθελε να μιλήσει στην Ε.Ε. δεν υπήρχε κάποιος να τον πάρει τηλέφωνο. Σήμερα υπάρχουν δύο, αλλά κανείς δεν ξέρει το τηλέφωνό τους.

 

Η αντιπάθεια στη λαϊκή συμμετοχή είναι κατανοητή. Οι Ευρωπαίοι πολίτες έχουν καταλάβει τον διακοσμητικό ρόλο της Ευρωβουλής και έχουν στρέψει την πλάτη τους στις ευρωεκλογές, όπου καταγράφονται τεράστια ποσοστά εκλογικής αποχής, που μπορεί να φτάσουν μέχρι και το 70%. Στις ελάχιστες περιπτώσεις που ζητήθηκε από τους λαούς να ψηφίσουν για το ευρωπαϊκό οικοδόμημα, οι προτάσεις απορρίφθηκαν.

 

Τα δημοψηφίσματα για το ευρωπαϊκό «Σύνταγμα» στη Γαλλία, την Ολλανδία και την Ιρλανδία επιβεβαίωσαν την εκτεταμένη λαϊκή δυσαρέσκεια και το δημοψήφισμα στη Βρετανία χρειάστηκε να ακυρωθεί. Η τυπική και θυμωμένη αντίδραση των απογοητευμένων ελίτ ήταν να αμπαλάρουν το «Σύνταγμα» με διαφορετικό τρόπο και να προσφέρουν δωροδοκίες στους Ιρλανδούς και τους Πολωνούς για να δεχτούν το «Σύνταγμα» που μετονομάστηκε σε «σύμβαση». Καταλαβαίνει κανείς γιατί η ιδέα δημοψηφίσματος στην Ελλάδα το 2011 δημιούργησε τέτοιο πανικό στους Ευρωπαίους ηγέτες.

 

Και τι σημαίνουν όλα αυτά για τις ευρωεκλογές; Οι εκλογές αυτές έχουν μικρή σημασία για την Ευρώπη και τεράστια για την Ελλάδα. Πέφτει λοιπόν πάλι στη μικρή Ελλάδα και τους πολλούς και σημαντικούς πολιτικούς και διανοούμενους που κοσμούν τα ευρωψηφοδέλτια της Αριστεράς να αρχίσουν μια πανευρωπαϊκή συζήτηση για το μέλλον της δημοκρατίας και των θεσμών, πέρα από τις κουρασμένες φιλελεύθερες και σοσιαλδημοκρατικές συνταγές.

 

Η Ευρώπη γέρασε, δεν παράγει πια νέες ιδέες, όλα τα καινούργια, καλά και κακά, έρχονται από τη Λατινική Αμερική και την Κίνα. Χρειάζεται λοιπόν η Ευρώπη την ελληνική Αριστερά με τη φαντασία και την ελαφρά αναίδεια –«ναι, μπορούμε»– που της δίνει η θεσμική της νεότητα. Για να μείνουμε στην Ευρώπη, πρέπει να αλλάξουμε την Ευρώπη, εμείς οι «παραβατικοί και αμαρτωλοί» Ελληνες, ως αντιπρόσωποι της ευρωπαϊκής καθολικότητας που την πρόδωσαν οι φιλελεύθεροι και σοσιαλδημοκράτες, αρχικοί θεματοφύλακες της ελευθερίας και της αδελφότητας. Αλλά σ’ αυτό θα επανέλθουμε.

 

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

 

* Καθηγητής της Νομικής, αντιπρύτανης και διευθυντής του Ινστιτούτου Ανθρωπιστικών Ερευνών στο Κολέγιο Μπίρκμπεκ του Πανεπιστημίου του Λονδίνου

 


Σύνδεσμος άρθρου : http://archive.efsyn.gr/?p=199329