Της Νόρας Ράλλη
ΜΑΡΙΟΣ ΒΑΛΑΣΟΠΟΥΛΟΣ
Αφορμή στάθηκε η νέα δίγλωσση έκδοση με δικές του μεταφράσεις 30 επιλεγμένων ποιημάτων του Καβάφη στα αγγλικά (εκδόσεις «Αιώρα»). Ο Ντέιβιντ Κόνολι, ιρλανδικής καταγωγής, έχει πολιτογραφηθεί Ελληνας (κυριολεκτικά και μεταφορικά). Το βιογραφικό του είναι μεγάλο και εμπεριέχει κυρίως πανεπιστημιακούς τίτλους, βραβεία μετάφρασης, επιστημονικά άρθρα για τη θεωρία και την πράξη της μεταφραστικής διαδικασίας, καθώς και δεκάδες έργα. Για πάνω από 30 χρόνια διδάσκει σε ελληνικά πανεπιστήμια ως καθηγητής μεταφρασεολογίας, με τελευταίο το Αριστοτέλειο. Παράλληλα, έχει συνεργαστεί στενά με επίσημους ελληνικούς φορείς για την προώθηση του ελληνικού βιβλίου στο εξωτερικό.
• Τι σημαίνει για την Ελλάδα να μεταφράζεται ακόμα, έπειτα από δεκάδες μεταφράσεις, ο Καβάφης στα αγγλικά και μάλιστα από ελληνικό εκδοτικό οίκο;
«Για τον Καβάφη δεν σημαίνει πολλά πράγματα. Η διεθνής του αναγνώριση είναι από πολλά χρόνια εξασφαλισμένη μέσα από τις πράγματι πολλές μεταφράσεις στα αγγλικά. Αλλά ούτε εγώ φιλοδοξούσα να προσθέσω το όνομά μου στη μακρά λίστα των “μεταφραστών του Καβάφη”. Το βιβλίο εντάσσεται στη νέα σειρά “Read the Modern Greek Classics” (“Διαβάστε τα κλασικά της νεότερης Ελλάδας”) που απευθύνεται κυρίως στους ξένους τουρίστες, οι οποίοι έρχονται κάθε χρόνο στην Ελλάδα, δηλαδή σ’ ένα δυνητικά μεγάλο αναγνωστικό κοινό για τα ελληνικά βιβλία. Ανέλαβα, λοιπόν, να μεταφράσω Καβάφη, όπως και τον Παπαδιαμάντη. Δεδομένης της μεγάλης δυσκολίας στην προώθηση του μεταφρασμένου ελληνικού βιβλίου στο εξωτερικό, θεωρώ σημαντική τη προσπάθεια των εκδόσεων “Αιώρα” να “στοχοποιούν” τους ξένους που έρχονται στην Ελλάδα. Η σειρά θα βρίσκεται σε αεροδρόμια, βιβλιοπωλεία τουριστικών προορισμών και –αν το υπουργείο Πολιτισμού φιλοτιμηθεί- στα μουσεία».
• Πιστεύετε πως στον Καβάφη θα άρεσε η μετάφρασή σας;
«Εμένα πάντως μ’ αρέσει και, πιστέψτε με, είμαι ο πιο αυστηρός μου κριτής. Αν μείνει ο μεταφραστής μόνο στην απόδοση του “μηνύματος” της ποίησής του, τότε το μεταφραστικό εγχείρημα είναι σχετικά εύκολο. Εξ ου και οι δεκάδες μεταφράσεις. Να αποδόσεις, όμως, τον τόνο του, το ρυθμό του, το λεκτικό του, τους διασκελισμούς του, τη στίξη του, με δύο λόγια την τόσο χαρακτηριστική “φωνή” του, δεν είναι καθόλου εύκολο. Πιστεύω ότι κάτι κατάφερα συγκριτικά με άλλες μεταφράσεις. Αν μπορούσα να τα διαβάσω στον ίδιο πιστεύω πως θα του άρεσαν, γιατί θα άκουγε τη “αγγλική” φωνή του. Και ο μεταφραστής της ποίησης τι είναι αν όχι η “άλλη” φωνή του ποιητή;»
• Ο Καβάφης βίωσε μια εποχή τόσο διαφορετική όσο και κοντινή στη σημερινή. Πιστεύετε πως στους σημερινούς νέους μπορεί να «μιλήσει» και με ποιο τρόπο;
«Δεν είναι θέμα εποχής τόσο (αν και ο κόσμος που περιγράφει θυμίζει πολύ το σήμερα) όσο της ανθρώπινης ματαιοδοξίας που σχολιάζει σε όλα του τα ποιήματα. Μπορεί τα μηνύματά του να μη με βρίσκουν πάντα σύμφωνο, αλλά στον βαθμό που η ποίησή του προβληματίζει ή και συγκινεί, επιτελεί σημαντικό ρόλο. Οι σημερινοί νέοι εκτίθενται συνεχώς σε μια εικονική (συχνά, στην κυριολεξία) και φαύλη πραγματικότητα που σκοπό έχει να τους αποκοιμίζει. Αντιθέτως, η ποίηση, όπως και όλη η καλώς εννοούμενη τέχνη, σκοπό έχει να αφυπνίζει τον άνθρωπο. Πόσο μάλλον όταν απευθύνεται σε ευαίσθητους αποδέκτες όπως είναι οι νέοι. Μόνο όφελος θα είχαν διαβάζοντας Καβάφη. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι την ποίησή του πρέπει να την κάνουμε εύπεπτα σλόγκαν προς ευρύτερη κατανάλωση, όπως έγινε πέρυσι στο έτος Καβάφη».
• Εχετε μεταφράσει δεκάδες κλασικούς και σύγχρονους λογοτέχνες.Υπάρχει κάποιος που ακόμα… σας περιμένει;
«Τριάντα χρόνια μάχιμος μεταφραστής! Είναι αλήθεια ότι έχω μεταφράσει πολλούς και για πολλούς λόγους. Λυπάμαι που αυτοί οι λόγοι πολλές φορές με απέτρεψαν από το να ασχολούμαι με άλλους που ήθελα. Δεν θα αναφέρω ονόματα. Εχω ακόμα τρία τέσσερα βιβλία στα σκαριά, αλλά σε γενικές γραμμές ό,τι έκανα έκανα. Αν –λέω αν- έχω φιλοδοξίες ακόμα στον χώρο της μετάφρασης, είναι να βοηθήσω νέους μεταφραστές στο ξεκίνημά τους, μεταδίδοντας ό,τι λίγα έχω μάθει. Γι’ αυτό τα τελευταία χρόνια ασχολούμαι περισσότερο με τέτοιου είδους εκπαιδευτικά προγράμματα».
• Μένοντας τόσα χρόνια στην Ελλάδα, πώς βλέπετε τη χώρα μέσα στο πλαίσιο της σημερινής Ευρώπης;
«Ο κάθε λαός, όπως και ο κάθε άνθρωπος άλλωστε, έχει ορισμένα ιδιάζοντα χαρακτηριστικά. Και δεν μιλώ για τα γνωστά στερεότυπα που συνήθως σχετίζονται με τα περισσότερα εμφανή ελαττώματά του, αλλά για τα προτερήματά του, για τα ουσιώδη δηλαδή στοιχεία που τον κάνουν μοναδικό μέσα στο σύνολο. Ευχής έργον θα ήταν ο κάθε λαός –και ο κάθε άνθρωπος- να ανακαλύψει και να αναπτύξει τα στοιχεία αυτά και στη συνέχεια να τα προσφέρει στο σύνολο, στο πλαίσιο της αμοιβαιότητας. Δυστυχώς, οι κοινωνίες, είτε εθνικές είτε διεθνείς, δεν λειτουργούν με βάση το ατομικό προτέρημα, αλλά με βάση το ατομικό ελάττωμα και το συμφέρον, με το θλιβερό αποτέλεσμα που όλοι γνωρίζουμε. Τι είναι το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της Ελλάδας που μπορεί να δώσει στην Ευρώπη; Αυτό που έχει δώσει δυο φορές και στο παρελθόν: το Φως της (με όλη τη σημασία της λέξης)».
• Τι ξέρουν οι ξένοι από την Ελλάδα και τι πιστεύετε πως θα έπρεπε να προωθεί το ελληνικό κράτος προς τα έξω;
«Ταυτίζουν την Ελλάδα με την αρχαιότητα και τον Ζορμπά. Πράγματα διόλου ευκαταφρόνητα, αλλά λίγα. Είναι κοινός τόπος, αν και δεν παύει να είναι αλήθεια ότι ο εθνικός πλούτος της Ελλάδας είναι ο πολιτισμός της. Κι’ αυτό όμως σ’ ένα κράτος, όπου το υπουργείο Πολιτισμού είναι μάλλον το λιγότερο σημαντικό υπουργείο. Για ποια προώθηση, λοιπόν, μιλάμε;»
*Info: Το βιβλίο παρουσιάζεται σήμερα στις 19.30, στο Athens Centre (Αρχιμήδους 48, Μετς, Αθήνα), με τη συμβολή του Βρετανικού Συμβουλίου. Μαζί με τον μεταφραστή θα μιλήσει και ο συγγραφέας-μεταφραστής Στρατής Χαβιαράς. Την εκδήλωση θα προλογίσει ο Βρετανός πρέσβης στην Ελλάδα, Τζον Κίτμερ. Ποιήματα του Καβάφη θα διαβάσουν ο Ντ. Κόνολι στα αγγλικά και ο Κωνσταντίνος Τζούμας στα ελληνικά. Η εκδήλωση θα γίνει στην αγγλική γλώσσα. Για τα υπόλοιπα βιβλία της σειράς ενημερωθείτε στο www.aiora.gr. Κεντρική διάθεση: Μαυρομιχάλη 11, τηλ.: 210-3839000.
…………………………………………….
*Οχι από το Μουσείο Ακρόπολης
Η νέα σειρά της «Αιώρας» με τίτλο «Read the Modern Greek Classics» περιέχει αντιπροσωπευτικά έργα σημαντικών Ελλήνων λογοτεχνών του 19ου και 20ού αι. Είναι ιδιαίτερα καλαίσθητη και προσεγμένη και, κυρίως, κάθε μετάφραση συνοδεύεται από κατατοπιστικά κείμενα με το στίγμα του δημιουργού και της εποχής του. Βιζυηνός, Παπαδιαμάντης, Ροΐδης, Θεοτόκης, Καλλιγάς, Σολωμός μεταφρασμένοι στα ιταλικά, γερμανικά, ρώσικα και φυσικά αγγλικά, σε πολύ προσιτές τιμές. Και ενώ δεν υπάρχει καλύτερη διαφήμιση της χώρας απ’ ό,τι μέσω του βιβλίου, τα κρατικά μουσεία αρνούνται να τα βάλουν στα πωλητήριά τους, με διάφορες δικαιολογίες… Ω ναι, στο Μουσείο της Ακρόπολης μόνο βιβλία σε σχέση με την Ακρόπολη πωλούνται. Δεν ήταν να βάλει τη λέξη «Ακρόπολη» στα ποιήματά του ο Καβάφης;
