Του Γιάννη Μαυρή*

Στη διεθνή πρακτική, η Ιστορία έχει αποτελέσει συχνά αντικείμενο ερευνών κοινής γνώμης. Αντίστοιχες έρευνες είναι ιδιαίτερα δημοφιλείς και εμφανίζονται τακτικά στα Μέσα Ενημέρωσης.

Στην Ελλάδα, αν και το ειδικό βάρος της δημόσιας συζήτησης για την Ιστορία έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια, οι συλλογικές στάσεις και αντιλήψεις απέναντι στην εγχώρια ιστορία δεν έχουν αποτελέσει μέχρι σήμερα συστηματικά αντικείμενο εμπειρικής ποσοτικής διερεύνησης.

Ιδεολογική απογραφή

Υπό αυτήν την έννοια, οι δύο έρευνες που διεξήγαγε η Public Issue για την ιστορική περίοδο της Μεταπολίτευσης, το 2007 και το 2011, μπορεί να αποδειχθούν ιδιαίτερα χρήσιμες. Παρέχουν μια αναλυτική ιδεολογική «απογραφή» της συλλογικής κοινωνικής μνήμης και των συλλογικών στερεότυπων που έχουν κατασκευαστεί διαχρονικά για την τελευταία περίοδο της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας που εγκαινιάζεται με την πτώση της δικτατορίας και (πιθανότατα) τερματίζεται οριστικά με την οικονομική κρίση και την υπαγωγή της χώρας στο Μνημόνιο (2010).

Aς μην ξεχνάμε άλλωστε ότι η επιβολή της πολιτικής των Μνημονίων της τελευταίας 4ετίας (2010-2014) ουδέποτε εξασφάλισε την ιδεολογική συγκατάθεση των κυριαρχούμενων. Η συντριπτική πλειοψηφία του (πληττόμενου) ελληνικού πληθυσμού εξακολουθεί να παραμένει ιδεολογικά αντίθετη. Από τις έρευνες αναδεικνύονται σημαντικά συμπεράσματα για τις κοινωνικές αντιλήψεις από τις οποίες εμφορείται σήμερα το εκλογικό σώμα αναφορικά με την πρόσφατη πολιτική μας ιστορία. Η κοινωνική αξιολόγηση των πλέον σημαντικών γεγονότων και των θεσμικών αλλαγών που έχουν επισυμβεί, μετά το 1974, αποτυπώνεται στα διαγράμματα 1&2 (έρευνα 2007). Για τα βασικότερα από αυτά, η αξιολόγηση μετρήθηκε επαναληπτικά και στην έρευνα του 2011.

Με βάση τα διαθέσιμα εμπειρικά δεδομένα, από όλες τις εκλογικές αναμετρήσεις της μεταπολιτευτικής περιόδου, οι εκλογές του 1981 θεωρούνται από τους πολίτες, σταθερά και με μεγάλη διαφορά, οι πλέον σημαντικές.

Στην έρευνα του 2011, το ποσοστό αξιολόγησής τους (36%) είναι σημαντικά υψηλότερο από το αντίστοιχο των εκλογών του 1974 (25%), ενώ είναι εντυπωσιακό ότι καμία άλλη εκλογική αναμέτρηση δεν συγκεντρώνει αξιόλογο ποσοστό.

Το συγκεκριμένο εύρημα επιβεβαιώνει, εμπειρικά, κάτι το οποίο είναι ήδη γνωστό. Οι εκλογές της 18ης Οκτωβρίου του 1981 θεωρούνται, από αρκετούς ερευνητές, τομή στη σύγχρονη ελληνική πολιτική ιστορία. Πρόκειται για το σημαντικότερο πολιτικό γεγονός της μεταπολιτευτικής περιόδου.

Το εκλογικό αποτέλεσμα του 1981 (η άνοδος του ΠΑΣΟΚ στην κυβέρνηση) δεν υπήρξε ένα συγκυριακό φαινόμενο ούτε και ένα απλό παράγωγο της πρώτης μεταπολιτευτικής περιόδου (1974-1981). Αντιθέτως, συμπύκνωσε τις διεργασίες ολόκληρης της μεταπολεμικής πολιτικής ιστορίας. Για πρώτη φορά, μετεμφυλιακά, διακόπηκε η σχεδόν αδιάλειπτη διακυβέρνηση της χώρας από τις συντηρητικές πολιτικές δυνάμεις.

Περισσότερο από κάθε άλλη περίοδο της μεταπολιτευτικής εποχής, η δεκαετία του ’80 έχει καταγραφεί στη συνείδηση της ελληνικής κοινής γνώμης ως η κατεξοχήν περίοδος των «μεγάλων αλλαγών για τη χώρα». Στην έρευνα του 2007, όπου αξιολογούνται τέσσερις υποπερίοδοι της Μεταπολίτευσης (1974-80, 1981-90, 1991-2000, 2001-07), αυτήν την πεποίθηση φαίνεται να ασπάζεται, χωρίς ιδιαίτερους ενδοιασμούς, σχεδόν 1 στους 2 ερωτώμενους.

Πώς, όμως, έχει διαμορφωθεί αυτή η γενικευμένη συλλογική πεποίθηση που πιστοποιεί και τη γνωστή μεταπολιτευτική πολιτική-ιδεολογική ηγεμονία του ΠΑΣΟΚ και της «Αλλαγής»; Τι εγκαλεί η δεκαετία του ’80 στη συλλογική κοινωνική μνήμη; Τι συμβολίζει και γιατί εξακολουθεί ακόμη και 3 δεκαετίες μετά (2011) να αξιολογείται ακόμη τόσο υψηλά από τους πολίτες;

1 Το πρώτο στοιχείο, που προκύπτει από τα διαθέσιμα στοιχεία, αφορά την εθνική συμφιλίωση και την ολοκλήρωση του Κράτους Δικαίου. Είναι γνωστό ότι με την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία και την πρώτη διακυβέρνηση της περιόδου 1981-1985 όχι μόνον εξαλείφθηκαν οριστικά τα «υπολείμματα» του εμφυλίου, αλλά επήλθε μετά από πολλές δεκαετίες η κοινοβουλευτική «εκδίκηση», η ηθική και συμβολική «δικαίωση» των ηττημένων.

2 Το δεύτερο στοιχείο αφορά την επαγγελία και προώθηση του Κράτους Πρόνοιας και το επίπεδο της αναδιανομής των εισοδημάτων. Στην αξιολόγηση των 20 σημαντικότερων μεταπολιτευτικών πολιτικών και θεσμικών τομών, η δημιουργία του ΕΣΥ, του Εθνικού Συστήματος Υγείας (1983), κατατάσσεται 2η, με θετικές αξιολογικές κρίσεις 87% στην έρευνα του 2007 και 1η με 89% στην έρευνα του 2011.

Στις αντιλήψεις του κοινού, η δεκαετία του ’80 έχει επισκιάσει τόσο το πριν, τα πρώιμα κρίσιμα χρόνια (1974-80) μετάβασης και σταθεροποίησης του δημοκρατικού καθεστώτος, όσο και το μετά, τη δεκαετία του ’90 και την επόμενη. Εντονότερα, αυτό συμβαίνει στην εποχή του Μνημονίου, όπου η ελληνική κοινή γνώμη δείχνει «καθηλωμένη», να τη «νοσταλγεί».

Στη συνείδησή της, η δεκαετία του ’80 θεωρείται η δεκαετία κατά την οποία: α) Οι πολίτες διέθεταν καλύτερο βιοτικό επίπεδο (40%), β) η οικονομία της χώρας ήταν σε καλύτερη κατάσταση (35%), αλλά και γ) η δημοκρατία λειτουργούσε καλύτερα (36%).

Αντιθέτως, σε σύγκριση με τις υπόλοιπες τρεις περιόδους της Μεταπολίτευσης, η δεκαετία του 2000 μπορεί να πιστώνεται: α) τα σημαντικότερα έργα υποδομής (47%), και β) την (πολιτική) ενίσχυση της διεθνούς θέσης της χώρας (32%). Ωστόσο, ως δεκαετία η τελευταία δεν θεωρείται τόσο σημαντική για τον μετασχηματισμό της χώρας. Μόλις 16% τη θεωρεί πιο σημαντική δεκαετία αλλαγών.

Ενταξη χωρίς ΟΝΕ

Η στρατηγική επιλογή της διακυβέρνησης Σημίτη για την ένταξη της Ελλάδας στην ΟΝΕ και την υιοθέτηση του ευρώ (2001) συγκέντρωνε ήδη στην έρευνα του 2007 ποσοστό θετικών αξιολογήσεων μόνον 47%.

Σε αντίθεση με την ένταξη στην ΕΟΚ (1981), που αξιολογούνταν θετικά από το 79%, καθώς και την είσοδο της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ενωση, που είχε αξιολογηθεί στην κορυφή όλων των μεταπολιτευτικών αλλαγών, με ποσοστό 90%.

Προκαλεί εντύπωση ότι με αθροιστικό ποσοστό 42% αρνητικών αξιολογήσεων, η ένταξη στην ΟΝΕ αποτιμήθηκε από την ελληνική κοινωνία ως το 3ο πιο αρνητικό πολιτικό γεγονός ολόκληρης της μεταπολιτευτικής περιόδου, μετά την παραπομπή του Α. Παπανδρέου στο Ειδικό Δικαστήριο (56%) και τη συγκυβέρνηση Ν.Δ.-ΣΥΝ (49%), το 1989, γεγονότα που θεωρούνται τα πλέον αρνητικά. Θα πρέπει να προστεθεί ακόμη ότι στην εποχή του Μνημονίου, η εικόνα αυτή επιδεινώθηκε περαιτέρω.

Στην έρευνα του 2011, μεταξύ των προς αξιολόγηση γεγονότων περιελήφθη και η υπογραφή του Μνημονίου, που ήδη είχε συμπληρώσει ένα χρόνο. Η απόρριψή του από την κοινή γνώμη ήταν καθολική (83%).

Ενώ στην έρευνα του 2007 η διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 ως γεγονός εξακολουθούσε να θεωρείται «θετικό για τη χώρα» σε ποσοστό 77%, μόλις τέσσερα χρόνια μετά, η εικόνα είχε πλήρως αντιστραφεί: στην έρευνα του 2011, οι αρνητικές αξιολογήσεις, από 16% το 2007, έφτασαν σε ποσοστό 62%, με αποτέλεσμα να θεωρείται πλέον η διεξαγωγή τους το 2ο πιο αρνητικό γεγονός της Μεταπολίτευσης μετά την υπογραφή του Μνημονίου.

…………………………………………………………………………………………………………………………………………..

* Πολιτικός επιστήμονας Ph.D, πρόεδρος & διευθύνων σύμβουλος της Public Issue