«Δεν ξεμπερδεύεις εύκολα με τον Σαντοκάν, ό,τι και να λένε…»

 

Της Μικέλας Χαρτουλάρη

 

Είναι ο Μεξικανός Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο ΙΙ, γνωστός και ως «ΠΙΤ», που επιμένει ότι πάντα θα υπάρχουν κάποιοι που θα παλεύουν «για να εμποδίσουν την εντροπία του χάους να μας συνθλίψει». Αυτοί τον συγκινούν, και σε ολόκληρο το έργο του αυτούς αναδεικνύει, ανεξάρτητα από το εάν βγαίνουν νικητές. Εκείνο που μετράει είναι ότι τους δονεί και η παραμικρή αδικία. Κι επικεντρώνονται στα σημαντικά ζητήματα, χωρίς να αφήνουν τίποτα να τους αποπροσανατολίζει. Ούτε οχυρώνονται στη θεωρία, αλλά παίρνουν το ρίσκο να εμπλακούν στην κοινωνική πράξη, αφού «οι ιδέες χωρίς ανθρώπους είναι απλώς σκατά. Είναι σκιές σκατών..».

 

Αυτό πίστευε και ο Σεμπαστιάν Σαν Βινσέντε, ο 27χρονος Ισπανός αναρχικός, που πρωταγωνιστεί στον Περαστικό, ένα γοητευτικό βιβλιαράκι, υπαρξιακό και πολιτικό, γραμμένο από τον ΠΙΤ το 1987, όμως βαθιά επίκαιρο σε τούτες τις μέρες της δαιμονοποίησης των συνδικαλιστικών κινητοποιήσεων (Αγρα, μτφρ. Κρίτων Ηλιόπουλος). Αλλά και ο μικρός κύκλος των δυναμικών αρχιτεκτόνων και των μηχανικών, που δούλεψαν εθελοντικά πριν από μερικά χρόνια στον δήμο της Πόλης του Μεξικού για έργα κοινής ωφέλειας και όχι βιτρίνας, με αντίστοιχο τρόπο λειτούργησαν. Γι' αυτό και ο Τάιμπο τους αφιέρωσε το 2010 την Επιστροφή των τίγρεων της Μαλαισίας, το μυθιστόρημα-σίκουελ στις περιπέτειες του Σαντοκάν, αγαπημένου ήρωα της εφηβείας του, ο οποίος χάρη στον ΠΙΤ ξανασμίγει με τους φίλους του για να πολεμήσουν τις νέες μορφές του ιμπεριαλισμού.

 

Ο 65άρης σήμερα συγγραφέας, δημοσιογράφος και δοκιμιογράφος, θεωρείται ο θεμελιωτής του νέου λατινοαμερικανικού αστυνομικού μυθιστορήματος, το οποίο εξερευνά τη λατινοαμερικανική μεταπολίτευση. Μόνο που τα δικά του έργα δεν είναι απομιμήσεις της ζωής.

 

Στα μυθιστορήματα όπως το Ανήσυχοι νεκροί που έγραψε με τον υποδιοικητή Μάρκος των Ζαπατίστας, στις αναλυτικά τεκμηριωμένες βιογραφίες του Τσε Γκεβάρα ή του Πάντσο Βίγια (που δεν μεταφράστηκε ακόμα στα ελληνικά), στις σκοτεινές περιπέτειες του μονόφθαλμου ιδιωτικού ντετέκτιβ Εκτορ Μπελασκοαράν Σάιν (έξι τίτλοι από την Αγρα), στην πρόσφατη μελέτη του για την εξόντωση των ιθαγενών Γιάκι, τα πρόσωπα, είτε βγαλμένα από την καθημερινότητα του Μεξικού είτε από την ιστορία του, είναι όλα τυλιγμένα με μια μυθική αύρα. Και η ζωή, όπως την προσεγγίζει λογοτεχνικά, αποκαλύπτει ακόμα και στις πιο δραματικές ή βρόμικες στιγμές της την ποιητική της διάσταση. Αυτό συμβαίνει και στον Περαστικό.

 

Είναι ένα αφήγημα σπονδυλωτό, φτιαγμένο από μαρτυρίες, θολές αναμνήσεις, στεγνές αναφορές πρακτόρων, ζωηρές σκηνές δράσης ή εφιάλτες αλλά και πολιτικές συζητήσεις για το θάρρος, τον φόβο, την παρανομία, τον δημοκρατικό συγκεντρωτισμό κ.ά., όπου ο Τάιμπο με αριστοτεχνικό τρόπο παρουσιάζει την αλήθεια και την κατασκευή της αλήθειας να αλληλοτροφοδοτούνται. Εμφανίζεται, μάλιστα, αυτοπροσώπως και εξηγεί ότι δεν αυθαιρετεί ως συγγραφέας, αλλά αναζητά τους κρίκους που λείπουν από το πέρασμα ενός ανθρώπου που ενέπνευσε πολλούς αλλά δεν άφησε κανένα χειροπιαστό ίχνος.

 

Και όνειρα και ζωή

 

Βρισκόμαστε στο Μεξικό του 1920. Η χώρα είναι «ρημαγμένη από την ένοπλη πάλη, από τους τόσους νεκρούς, από τις ανεκπλήρωτες υποσχέσεις». Κι όμως, σε λίγους μήνες ιδρύεται η Γενική Συνομοσπονδία Εργατών, η περίφημη ΣεΧεΤε (CGT), και ένας Σπανιόλος από τη Χιχόν (πόλη μεταλλωρύχων, γενέτειρα του ΠΙΤ) μπαίνει στο μάτι της Χωροφυλακής, της Μυστικής Αστυνομίας και του FBI, καθώς οργανώνει απεργίες και καθοδηγεί τη συνδικαλιστική αφύπνιση των εργατών με βάση τις αρχές του αναρχισμού.

 

Στα χρόνια 1921-23 συμμετέχει σε συσκέψεις σύνταξης αναρχικών εφημερίδων και συνελεύσεις τραμβαγέρηδων (τι ωραία λέξη εμπειρικικής πνοής!), ρίχνει πιστολιές σε συγκρούσεις απεργών με τραμπούκους των αφεντικών, στέκεται στις ράγες για να εμποδίσει τους απεργοσπάστες οδηγούς των τραμ να προχωρήσουν, δεν αναγνωρίζει τον νόμο άρα δεν θεωρεί ότι παρανομεί, δεν ζητά ούτε κάνει χάρες, μιλά στις πόρνες σαν να είναι πριγκίπισσες, διαβάζει Μαλατέστα, απαγγέλλει Καλδερόν ντε λα Μπάρκα, και επιμένει: «μην αποφεύγετε τη φλόγα που καίει μέσα σας». Ωσπου τον μαγκώνουν και τον απελαύνουν ως «ιδεαλιστή». Τον έλεγαν Σεμπαστιάν Σαν Βινσέντε, και χρησιμοποιούσε το ψευδώνυμο Πέδρο Σάντσες.

 

Γιατί διάλεξε να ασχοληθεί μαζί του ο Τάιμπο; Επειδή τον βλέπει ως πρότυπο για τους κοινωνικούς αγώνες μετά το ’80. Μάλιστα υποστηρίζει ρητά πως «το αγιολόγιο της μεξικανικής Αριστεράς» χρειάζεται να αναθεωρηθεί και να βρεθούν «κόκκινοι παππούδες» που «να μπορούμε να αγκαλιάσουμε». Δεν εννοεί όμως τους εναλλακτικούς πολιτευτές, ούτε τους ικανούς διαχειριστές της εξουσίας ή τους ακροβάτες πολιτικούς. Ούτε φυσικά εννοεί, ο ΠΙΤ, τους συμπαθείς τρελούς. Ο Σαν Βινσέντε τον ενδιαφέρει επειδή ήταν οπαδός της «άμεσης δράσης», «συνειδητός άπατρις» άρα και αντιεθνικιστής, «σκυλίσια πιστός» στις αρχές του, χαρακτήρας όχι αντιφατικός αλλά «ισορροπημένος», ανιδιοτελής και ακέραιος, που αναζητούσε τη συντροφικότητα και όχι την εξουσία. Ηταν ένας από εκείνους που «κατασκευάζουν όνειρα και τα κάνουν ζωή».

 

…………………………………………….

 

Ο Σαντοκάν και η κρίση

 

«Πες μου ποιοι ήταν οι παιδικοί σου ήρωες να σου πω ποιος είσαι…» Ο Ουμπέρτο Εκο έγραψε ολόκληρο αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα, τη Μυστηριώδη φλόγα της βασίλισσας Λοάνα (Ελληνικά Γράμματα, μτφρ. Εφη Καλλιφατίδη) για να τεκμηριώσει αυτή την αποστροφή. Κι αυτός, όπως και ο Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο ΙΙ, υπήρξαν μανιώδεις αναγνώστες (μεταξύ άλλων) των πειρατικών περιπετειών που έγραψε ο αυτόχειρας Εμίλιο Σαλγκάρι την περίοδο 1887-1911, με πρωταγωνιστή τον Σαντοκάν. Πρόκειται για μυθιστορήματα με ισχυρό αντιαποικιοκρατικό πνεύμα, που εκτυλίσσονται στις αρχές του 19ου αιώνα, όταν δηλαδή ξεσπούν οι πόλεμοι της Ανεξαρτησίας στη Νότια Αμερική αλλά και στην Ευρώπη (μεταξύ τους και το δικό μας ’21). (Αρχοντο)γεννημένος στο Βόρνεο, ο Σαντοκάν μαζί με τον Πορτογάλο φίλο του Γιάνες δρουν στις θάλασσες της Κίνας και των Ινδιών (τις οποίες από τον 17ο αι. λυμαίνονταν ολλανδικά και βρετανικά καρτέλ) και ο χειρότερος εχθρός τους είναι ο «Λευκός Μαχαραγιάς», ο Τζέιμς Μπρουκ, πρόσωπο υπαρκτό, ο οποίος έγινε αφέντης μιας περιφέρειας των Ινδιών. Γράφοντας, λοιπόν, στα χρόνια της παγκόσμιας κρίσης την Επιστροφή των τίγρεων της Μαλαισίας, ο Τάιμπο επανεφευρίσκει τον Σαντοκάν προκειμένου να υποδαυλίσει το αντι-ιμπεριαλιστικό φρόνημα της γενιάς του. Το ελληνικό κοινό θα διαβάσει αυτό το μυθιστόρημα το 2015, αφού πρώτα διαβάσει το (προγενέστερο) Ραντεβού των ηρώων (Αγρα), με μια πλειάδα ηρώων λαϊκών περιπετειών να ξεσηκώνονται ενάντια στην κρατική καταστολή. Μέσα στα συμφραζόμενα της τελευταίας πενταετίας τα δύο αυτά μυθιστορήματα μαζί με τον αναστοχαστικό Περαστικό θα μπορούσαν να διαβαστούν ως Τριλογία που αντιστρατεύεται τις αξίες του νεοφιλελευθερισμού.

 

[email protected]