Της Νόρας Ράλλη
Ισως θα περίμενε κανείς ένα εγχειρίδιο αντιμετώπισης της κρίσης με αμιγώς επιστημονικούς όρους ψυχιατρικής, σε βαριά γλώσσα και με εξειδικευμένη κατεύθυνση. Ωστόσο, όσοι τον γνωρίζουν ξέρουν πως το «αναμενόμενο» δεν είναι και το «πιθανότερο» όσον αφορά τη συγγραφική του παραγωγή.
Γνωστός μέσα από τα μπεστ σέλερ του με θέματα ψυχολογίας παιδιών και εφήβων, αλλά και οικογενειακών σχέσεων, ο ψυχίατρος, ψυχαναλυτής και συγγραφέας Νίκος Σιδέρης στο τελευταίο του βιβλίο, «Το κατά διαβόλου ευαγγέλιο» (εκδόσεις Μεταίχμιο), καταπιάστηκε με την πολιτική ψυχολογία της κρίσης. Ο τίτλος προβοκατόρικος και η γραφή ειρωνική. Με ελκυστικό και άμεσο τρόπο και λόγο σχεδόν σατιρικό, αναλύει διεξοδικά τους ψυχολογικούς μηχανισμούς που χαρακτηρίζουν την Ελλάδα της κρίσης, κριτικάρει έντονα τον τρόπο με τον οποίο μιλούν όσοι κατοικοεδρεύουν στα τηλεοπτικά παράθυρα και, μέσω καθαρά ορθολογικών οδών αλλά με εύληπτα λεκτικά σχήματα, μας δίνει έναν μπούσουλα συμπεριφοράς απέναντί του.
Με άλλα λόγια, «κηρύττει» πώς μπορεί να αντισταθεί η ψυχή των ανθρώπων στον κυρίαρχο πολιτικό λόγο που προβάλλει το κατά διαβόλου ευαγγέλιο του «μισείτε αλλήλους»! Τον ρωτάμε και απαντά, περνώντας με άνεση μέσω «θρησκευτικών» όρων σε κοινωνικά μηνύματα και επιστημονικά συμπεράσματα. «Ειρωνεία και χιούμορ επιτρέπουν μια σωτήρια απόσταση από τα τεκταινόμενα, άρα και πιο νηφάλιο στοχασμό. Ειδικά δε στα δύσκολα, το χιούμορ σώζει!».
Πράγματι, μόνο τα περιεχόμενα του βιβλίου να δει κανείς, συναντά τις φράσεις «Φωτιά στην πισίνα», «Σχοινοβασία χωρίς σχοινί», «Αβυσσος», «Ο θρίαμβος του θανάτου», «Τοξίνη». Τελικά, για τι πρόκειται; Για ένα από τα χαμένα ή ένα από τα… απόκρυφα «ευαγγέλια»;
«Στο πλαίσιο μιας τέτοιας μεταφοράς, σαφώς ανήκει στα απόκρυφα!» μας απαντά. «Με την έννοια ότι η γνώση του και ο στοχασμός περί της λογικής του εμποδίζονται και τείνουν να απωθούνται από τον ίδιο τον κυρίαρχο πολιτικο-μιντιακό λόγο. Ο οποίος με τη σειρά του καλλιεργεί την εμπλοκή της σκέψης και την αποκοπή της από την πραγματικότητα τόσο των υλικών διεργασιών όσο και του λόγου που καλείται να την πλαισιώσει. Ουσιαστικά, μιλάμε για τον ευνουχισμό της πολιτικής σκέψης, με αποτέλεσμα το «ακατανόητο», για πολλούς, μούδιασμα που χαρακτηρίζει τη στάση των ανθρώπων σήμερα».
• Μπορεί άραγε ο απλός τηλεθεατής να βρει την «οδό της λύτρωσης»;
Ο μόνος τρόπος είναι να σκεφτεί ξεκινώντας από το ότι στην πολιτική δεν υπάρχει περιγραφή της πραγματικότητας που βιώνουμε οι περισσότεροι από μας, αλλά επιτελεστική αναπαράστασή της. Δηλαδή, ο κάθε πολιτικός ή αναλυτής μιλάει σύμφωνα με το τι θέλει να στηρίξει, όχι με το τι συμβαίνει στα αλήθεια. Μιλάει σύμφωνα με το πού θέλει να πάνε τα πράγματα. Αυτό δεν πρέπει να το ξεχνάμε ποτέ.
Τα παραδείγματα βοηθούν: «Οταν ακούς την εναρμονισμένη προπαγάνδα των κυρίαρχων ΜΜΕ να λέει, για παράδειγμα, «αύριο οι συνδικαλιστές θα ταλαιπωρήσουν τη χώρα», καλό είναι να θυμάσαι ότι αυτό που σου λένε δεν περιγράφει την κατάσταση των πραγμάτων, αλλά κάποια συγκεκριμένη πολιτική στόχευση. Στο προκείμενο, να ενεργοποιήσει «κοινωνικό αυτοματισμό», στρέφοντας τους άλλους ενάντια σε όποιον τολμήσει να αντισταθεί. Και θέλουν να συμπληρώσεις αυτό που ακούς, ως εξής: «Οι κυρίαρχες δυνάμεις διατείνονται ότι αύριο οι συνδικαλιστές θα ταλαιπωρήσουν τη χώρα». Αν κάποιος σκεφτεί την προπαγάνδα που δέχεται με την προσθήκη αυτή, που θυμίζει ξεκάθαρα ποιος λέει τι και για ποιον πολιτικό σκοπό, τότε το μυαλό δεν θα μπλοκάρει! Η σκέψη θα μπορέσει να δουλέψει και να του επιτρέψει να διαμορφώσει πολιτική άποψη κατά τρόπο ορθολογικό και νηφάλιο – όσο είναι ανθρωπίνως δυνατόν, βεβαίως. Και το λέω αυτό το «ανθρωπίνως δυνατό», επειδή στην πολιτική, τα συναισθήματα, τα πάθη και οι φαντασιώσεις αποτελούν αναπόφευκτο και αναγκαίο υπόστρωμα του πολιτικού λογισμού, όπου τελικά… όλα επιτρέπονται, πλην την αλήθειας συνήθως. Τα τηλεοπτικά παράθυρα είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα προς αποφυγήν!»
Μέλος της συντονιστικής επιτροπής για την κατάληψη του Πολυτεχνείου, με το που κατάλαβε τα παιχνίδια εντυπώσεων που έπαιζαν πολλοί της γενιάς του, τήρησε τις απαραίτητες αποστάσεις. Τώρα, όμως, μιλάει έξω από τα δόντια. «Με όλα μου τα γραπτά μέχρι τώρα, αλλά και τις δημόσιες τοποθετήσεις μου, νιώθω πως εκπληρώνω και με το παραπάνω το πολιτικό μου χρέος. Στο «Κατά διαβόλου ευαγγέλιο» επιχειρώ κάτι ασυνήθιστο: την ένταξη δύο μεγάλων (και κρίσιμων) ενοτήτων μυθοπλασίας στο πλαίσιο μιας επιστημονικής μελέτης. Συνεπώς, και τη λογική των πραγμάτων σέβομαι, και την υποκειμενική μου αίσθηση του λόγου δεν προδίδω».
• Ποιος είναι ο στόχος του βιβλίου;
Να βοηθήσω τους ανθρώπους να σκεφτούν, να προστατέψουν την ψυχική τους ζωή. Και να δουν ότι η θέση τους δεν είναι αυτή του θεατή, αλλά του ενεργητή της Ιστορίας. Η αλήθεια είναι πως η τιμή και η ντροπή (αιδώς), που ήταν ο μέγας ρυθμιστής της ανθρώπινης σχέσης για την ελληνική νοοτροπία, πλήττεται και δυσλειτουργεί. Εξ ου και το έλλειμμα φιλότιμου και η αναισχυντία, που καλλιεργήθηκαν ως υπόδειγμα πρόσβασης στο δημόσιο αγαθό (χρήμα, χώρο κ.λπ.) από κυβερνώντες, οι οποίοι εδραίωναν την επιρροή τους συγκροτώντας ένα διάχυτο σύστημα συνενοχών βασισμένο στην αρχή «άρπαζε κι άσε τους άλλους να αρπάζουν».
• Υπάρχει αντίδοτο σε μια τέτοια αρνητικότητα;
Η πολιτική ψυχολογία της κρίσης είναι καρπός της Ιστορίας. Συνεπώς, δεν είναι μοίρα ή μονόδρομος, αλλά πεδίο της Ιστορίας. Αντίδοτο υπάρχει. Προφανώς, απαιτεί ένα πολιτικό σχέδιο που να υπερασπίζεται έναν δημοκρατικό ανθρωπισμό. Ταυτόχρονα, απαιτείται να υπερβούμε τον καταναλωτικό ναρκισσισμό μας μέσω μιας θεραπείας αλήθειας: να πούμε επιτέλους τα πράγματα με το όνομά τους και να αναλάβουμε και το τίμημα της ειλικρίνειας. Και φυσικά, αν κάτι πρέπει να γίνει, αυτό είναι η επιστροφή πίσω στον άνθρωπο: η αντίσταση στο κατά διαβόλου ευαγγέλιο που κηρύσσει το «φθονείτε πάντες» και το «φά’ τους να μη σε φάνε». Αντίσταση όμως από όλους μας ως ένα συγκροτημένο «εμείς» απέναντι στο κυρίαρχο «διαίρει και βασίλευε».
Αμήν!
INFO: Από το «Μεταίχμιο» κυκλοφορούν τα βιβλία του: «Μιλώ για την κρίση με το παιδί», «Δεν παίζεις μόνο εσύ. Υπάρχουν και άλλοι», «Ο ερωτισμός στην Τέχνη» και το μυθιστόρημα «Ενα τραγούδι για τον Ορφέα».
