Της Χαράς Τζαναβάρα

 

Με πλήρη κατάρρευση απειλείται το βιομηχανικό συγκρότημα «Κρόνος» στην παραλιακή ζώνη της Ελευσίνας. Αφύλακτο τα τελευταία χρόνια, παραμένει έρμαιο για κάθε λογής «επιδρομείς». Εχουν αφαιρέσει όχι μόνο μεταλλικά κομμάτια και πολύτιμο μηχανολογικό εξοπλισμό, αλλά και δομικά στοιχεία, που υπονομεύουν τη στατική αντοχή των σημαντικότερων κτιρίων. Πριν από μερικές ημέρες εξαφανίστηκε η μεγάλη γεφυροπλάστιγγα, που χρησιμοποιείτο για το ζύγισμα φορτηγών και προφανώς έχει καταλήξει σε κάποια από τις «μάντρες» μεταλλικών υλικών, οι οποίες λειτουργούν παράνομα στη δυτική Αττική.

 

Η έκκληση για τη σωτηρία του έρχεται από τη μη κερδοσκοπική πρωτοβουλία «Monumenta», η οποία παρεμβαίνει με επιτυχία στη διάσωση της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς, και από την τοπική κίνηση «Ecoeleusis». Ζητούν από τους αρμόδιους να παρέμβουν για να σταματήσει η καταστροφή και να ξεκινήσει ένα πρόγραμμα ανάδειξης των κτιρίων, που αποτελούν σημαντικά στοιχεία της βιομηχανικής ιστορίας του Μεσοπολέμου. Εως τώρα δεν υπάρχει ανταπόκριση, παρόλο που δεν είναι η πρώτη φορά που γίνονται καταγγελίες για τον «Κρόνο». «Ολοι γνωρίζουν το πρόβλημα, αλλά δεν προχωρούν σε μέτρα ώστε να σταματήσουν οι λεηλασίες, που έχουν αυξηθεί το τελευταίο διάστημα», μας εξηγεί η Ειρήνη Γρατσία από τη MONUMENTA. Και αποκαλύπτει ότι έχει εξαφανιστεί και αρχειακό υλικό από το χημείο!

 

Το «Κρόνος» αποτελείται από 15 κτίσματα και καταλαμβάνει έκταση 37 στρεμμάτων στην ανατολική παραλία της πόλης. Eχει κριθεί διατηρητέο από το 1990. Σώθηκε έτσι από μεγαλεπήβολα σχέδια που προέβλεπαν μαζικές κατεδαφίσεις και κατασκευή πολυώροφων κτιρίων για κατοικίες και εμπορικές χρήσεις, αλλά στην ουσία παραδόθηκε ανυπεράσπιστο στον χρόνο, και κυρίως τις λεηλασίες…

 

Κατασκευάστηκε το 1922 για λογαριασμό της «Ανώνυμης Εταιρείας Οινοπνευματοποιίας», γνωστής με την επωνυμία «Κρόνος», που λειτουργούσε από το 1911 με έδρα τον Πειραιά. Παρήγε προϊόντα οινοπνεύματος με πρώτη ύλη το σταφύλι και πολύ γρήγορα γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη, απασχολώντας το 1928 περίπου 300 εργαζόμενους. Η παρακμή ξεκίνησε στη δεκαετία του 1960 και οδήγησε στο οριστικό λουκέτο της επιχείρησης το 1986. Το 2010 πουλήθηκε σε εφοπλιστικό όμιλο.

 

Τα κτίρια έχουν τη δική τους αξία. Ο πρωτοποριακός για την εποχή σχεδιασμός ανήκει στον μηχανικό Παύλο Σαντορίνη, που αργότερα έγινε καθηγητής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Πειραματίστηκε χρησιμοποιώντας ανεστραμμένα δοκάρια, πάνω στα οποία «κρέμασε» θόλους. Χάρη σε αυτή την ιδέα, τα κτίρια μπορούσαν να έχουν μεγαλύτερες διαστάσεις και κυρίως ύψος, για να «ανασαίνουν» τα μηχανήματα. Από τα 15 κτίρια ξεχωρίζουν δύο για την αρχιτεκτονική τους: το διοικητήριο με τις πυργοειδείς κατασκευές, τα τοξωτά παράθυρα και τα διακοσμητικά στοιχεία, καθώς και το διυλιστήριο οινοπνεύματος.

 

Η Ελευσίνα αποτελεί το τρίτο βιομηχανικό κέντρο στην Αττική. Είχαν προηγηθεί χρονικά ο Πειραιάς και το Λαύριο, όμως στην πόλη της Δήμητρας και της Περσεφόνης άνθησαν οι μεγαλύτερες παραγωγικές μονάδες της χώρας, που της έδωσαν το προσωνύμιο «Ρουρ της Ελλάδας». «Τα πρώτα δείγματα καταγράφονται το 1875, όταν έκαναν την εμφάνισή τους οι οινοπνευματοβιομηχανίες και σαπωνοποιίες. Ακολούθησαν οι χαλυβουργίες, τα ναυπηγεία και διυλιστήρια», επισημαίνει ο καθηγητής του Πολυτεχνείου Νίκος Μπελαβίλας, διευθυντής του Εργαστηρίου Αστικού Περιβάλλοντος, που έχει καταγράψει την πλούσια βιομηχανική κληρονομιά της περιοχής, με στόχο τη διάσωση και ανάδειξή της με ήπιες χρήσεις. Με την ιδιότητα του προέδρου του ελληνικού τμήματος της TICCHIH, της Διεθνούς Ενωσης για τη διαφύλαξη της βιομηχανικής αρχιτεκτονικής κληρονομιάς, επισημαίνει ότι στην Ελευσίνα υπάρχουν και άλλα βιομηχανικά συγκροτήματα που έχουν πάψει από δεκαετίες να λειτουργούν. «Τα περισσότερα βρίσκονται κατά μήκος της παραλιακής ζώνης και με την κατασκευή τους στα τέλη του 19ου αιώνα στην ουσία, πέρα από την περιβαλλοντική υποβάθμιση και ρύπανση, εμπόδισαν την ελεύθερη επικοινωνία της πόλης με το θαλάσσιο μέτωπο. Είναι ευκαιρία να αναδειχθούν και να εξασφαλίσουν την απαραίτητη επικοινωνία της πόλης με τη θάλασσα».

 

Αναφέρεται στα παλιά εργοστάσια «Βότρυς» και «Ελαιουργείο». Το τελευταίο ήταν έδρα ακμάζουσας σαπωνοποιίας, με παραγωγή που έφθασε τις 500.000 οκάδες, κατασκευάστηκε το 1875 και ήταν το πρώτο βιομηχανικό συγκρότημα της Ελευσίνας. Η οινοβιομηχανία «Βότρυς» λειτούργησε το 1900 και έγινε κορυφαία στον τομέα της, με εγκαταστάσεις σε όλα τα μεγάλα κέντρα σταφίδας (Πάτρα, Πύργος κ.ά.). Και τα δύο συγκροτήματα θα μπορούσαν να αναδειχθούν και να στεγάσουν τμήματα του γειτονικού αρχαιολογικού μουσείου Ελευσίνας, που αντιμετωπίζει σημαντικά προβλήματα χώρου.

 

[email protected]