Του Δημήτρη Γκιώνη
Την 1η Σεπτεμβρίου 1989 (πριν από 25 χρόνια) ο Κέβιν Αντριους, ενώ κολυμπούσε στη θάλασσα των Κυθήρων, έχασε τη ζωή του από οξεία κρίση επιληψίας, στα 65 του. Συγγραφέας κι ερευνητής, λάτρης της Ελλάδας από το 1948, μόνιμος κάτοικος από το 1956 και Ελληνας υπήκοος –τιμής ένεκεν– από το 1975, με ενεργό συμμετοχή στα κοινά, ανάμεσα στα οποία και η εξέγερση του Πολυτεχνείου, αφιέρωσε εξαιρετικά βιβλία στη θετή του πατρίδα και, αργότερα, στην Κύπρο, που επίσης υπεραγαπούσε. Μερικοί τίτλοι: «Κάστρα του Μοριά», «Το πέταγμα του Ικαρου» (4 εκδόσεις στην Ελλάδα και μπεστ σέλερ στην Αγγλία), «Βυζαντινά μπλουζ» (με σατιρικούς στίχους), «Η Ελλάδα στο σκοτάδι: 1967–1974» (συλλογή κειμένων του σχετικά με το «Διαβολονήσι της Γυάρου», την Αμαλία Φλέμινγκ, με αποκορύφωμα ένα εκτενές κείμενο για τον Αλέκο Παναγούλη).
Αναπάντητη έκκληση
Αφοσιωμένος φίλος επιφανών προσωπικοτήτων ο Αντριους: της Εύας Σικελιανού, του Σίμωνα Καρά, της Δόμνας Σαμίου – ακόμα και απλών ανθρώπων, όπως ενός βοσκού από τα Μέγαρα, που του είχε χαρίσει μια τραγίσια κάπα, την οποία φορούσε ακόμα και σε κομψά αθηναϊκά σαλόνια. Μεταξύ των φίλων του και η ελληνίστρια συγγραφέας Αμυ Μιμς–Σιλβερίδη, η οποία του έχει αφιερώσει αρκετές σελίδες στον τελευταίο τόμο του τρίτομου βιβλίου της «Τα κυπρογέννητα ταξίδια της Δαίδαλας» (εκδ. Αλφειός). Τον Ιούλιο του 2006 είχε δημοσιευθεί στην «Ελευθεροτυπία» άρθρο της, σχετικά με ένα άκρως ενδιαφέρον ανέκδοτο βιβλίο του Αντριους, στο οποίο επανήλθε σε πρόσφατη συνάντησή μας:
«Ηταν μια έκκληση να εκδοθεί το τελευταίο, δυστυχώς, αυτό βιβλίο του Αντριους, με τον παράξενο τίτλο “Βόμβα στο Λαβύρινθο”, το οποίο αποκαλύπτει ενδιαφέροντα στοιχεία για την προδοσία της Κύπρου, με αποκορύφωμα την τούρκικη εισβολή του 1974. Επειδή ο Κέβιν κι εγώ συνεργαστήκαμε πολλά χρόνια για την Κύπρο, ήταν φυσικό να συζητήσει μαζί μου ορισμένες λεπτομέρειες».
Μια από αυτές αφορούσε μαγνητοφωνημένη συνέντευξη σε δημοσιογράφο του ΒΒC του Τούρκου πρωθυπουργού Μπουλέντ Ετσεβίτ, o οποίος την ώρα που βομβάρδιζε την Κύπρο, μιλούσε για την… «ερωτική σχέση» του με την Ελλάδα και για την ειλικρινή του επιθυμία να φέρει την ειρήνη στη Μεγαλόνησο! Ο δημοσιογράφος την είχε στείλει στον Αντριους, ο οποίος ζήτησε από τη Μιμς να την ακούσει, ενώ αυτός έγραφε τους τελευταίους τίτλους του βιβλίου του.
«Δυστυχώς η παθιασμένη έκκλησή μου δεν είχε κανένα αποτέλεσμα. Το βιβλίο “Βόμβα στο Λαβύρινθο” παραμένει θαμμένο και ο συγγραφέας του χωρίς δικαίωση», λέει η Μιμς.
Κι εδώ το γνωστό θέμα των πνευματικών κληρονόμων (που θίγω και παραπλεύρως):
«Αλλά γιατί να μην υπάρχει και στην Ελλάδα ο θεσμός των λογοτεχνικών ατζέντηδων, που έχουν πιο σοβαρό ρόλο από των οικογενειακών κληρονόμων;»
Ενα ντοκιμαντέρ
Η Μιμς είχε συνεργαστεί με τον Αντριους και σ’ ένα μεγάλου μήκους ντοκιμαντέρ για την Κύπρο: «Ηταν το 1978 όταν είχαμε πάει στην Κύπρο για μια ταινία της ΕΡΤ για την αντίσταση του κυπριακού λαού από τον 12ο αιώνα ώς το 1974. Επειδή είχα πρωτογνωρίσει την Κύπρο το καλοκαίρι του 1960 και είχα γράψει τρία μικρά βιβλία για τη Μεγαλόνησο, είχα την ευθύνη του σεναρίου και της ανεύρεσης τοποθεσιών και ανθρώπων, ενώ ο Κέβιν είχε βρει όλες τις σημαντικές ιστορικές πηγές από τα πιο διαφωτιστικά κείμενα των ξένων που είχαν περάσει από την Κύπρο. Αρχίζοντας από τους Σταυροφόρους του 12ου αιώνα, ύστερα των πανταχού παρόντων Βενετσάνων, που κυρίεψαν τα πάντα, και τέλος των Εγγλέζων, που “αγόρασαν” την Κύπρο πάμφθηνα, και συνεχίζουν ακόμα – μέσω των βάσεων της Δεκέλειας και της Επισκοπής – να παίζουν τον ύπουλο ρόλο τους…»
Ο ίδιος ο Αντριους, ως ερευνητής, σκηνοθέτης, αλλά και «ηθοποιός», μαζί με τη Μιμς, ο Κύπριος ζωγράφος Γιώργος Σκοτεινός, οι γονείς του ήρωα Αυξεντίου, η χήρα του λαϊκού ζωγράφου Κάσσιαλου, καθώς και Κύπριοι πρόσφυγες, θύματα της τούρκικης εισβολής και άλλοι, συνθέτουν το ανθρώπινο υλικό του 90λεπτου ντοκιμαντέρ, που έχει προβληθεί σε Ελλάδα και Κύπρο.
Κι ας κλείσω το κείμενο αυτό που, όπως γίνεται αντιληπτό, αποτελεί μια ακόμη έκκληση για την έκδοση του ανέκδοτου βιβλίου του Αντριους, με μια εικόνα από το προαναφερόμενο ντοκιμαντέρ, όπου ο Αντριους κοιτάζει το ημι-κατεστραμμένο πανό στο προεδρικό μέγαρο της Λευκωσίας: «Το Βατερλώ της χούντας»…
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Στο πλαίσιο
«Το έργο του Χατζιδάκι, όπως κάθε εργασία που πραγματοποιεί ο οποιοσδήποτε, ανήκει στον δημιουργό του», αποφαίνεται ο θετός γιος του συνθέτη, σε εκτενή ενδιαφέρουσα συνέντευξή του στην Εφη Μαρίνου, στο ημέτερο φύλλο του περασμένου Σαββάτου. Που, κατ’ επέκταση, σημαίνει ότι ως νόμιμος κληρονόμος του εκλιπόντος συνθέτη, το έργο του ανήκει πλέον σ’ αυτόν. Κάτι όμως που έρχεται σε αντίθεση με τον νόμο 2121/93, οποίος αναγνωρίζει μεν αυτό το δικαίωμα, αλλά για 70 χρόνια (από 50 που ήταν παλιότερα) από τον θάνατο του δημιουργού. Από εκεί κι έπειτα ανήκει στο κοινωνικό σύνολο.
Είναι σαφές ότι ο νομοθέτης με τη διάταξη αυτή ήθελε κυρίως να κατοχυρώσει το οικονομικό δικαίωμα στους κληρονόμους των δημιουργών, παραλείποντας όμως την κατάχρηση του δικαιώματος. Κι έχουμε αρκετές περιπτώσεις κατάχρησης, που είναι δυνατόν να οδηγήσουν και σε ακρότητες, όπως το «θάψιμο» ενός έργου από περίεργους κληρονόμους. Να προστεθεί και το γεγονός ότι κάποια έργα (όπως τα μουσικά) έχουν συνδημιουργό (στιχουργό) που έχει τα ίδια δικαιώματα. Και τι γίνεται όταν οι ίδιοι οι δημιουργοί ή οι κληρονόμοι τους διαφωνούν; Επί υπουργίας του προηγούμενου υπουργού Πολιτισμού είχε γίνει γνωστό ότι γινόταν μια προσπάθεια βελτίωσης του προαναφερόμενου νόμου. Τι απέγινε;
Λέει και κάτι άλλο στην ίδια συνέντευξη ο κληρονόμος του Μάνου Χατζιδάκι: «Αν το έργο είναι ιδιοφυές, χρειάζεται ιδιοφυή αντιμετώπιση». Εξ ου, προφανώς, και η άρνησή του σε αρκετές περιπτώσεις να παραχωρήσει την άδεια χρησιμοποίησής του. Moυ διαφεύγει μια έπαρση (και) σ’ αυτή την περίπτωση;
ΚΑΙ… Εμμανουήλ Κριαράς: Μακροζωία με νόημα.
