Στη συνέντευξή του στην «Εφημερίδα των Συντακτών» ο Ντρουά οριοθετεί τις πραγματικές δυνατότητες της φιλοσοφίας εξηγώντας ότι αυτή μπορεί να μας φέρει πιο κοντά στα πράγματα και στην ουσία τους, αλλά δεν μπορεί από μόνη της ν’ αλλάξει τον κόσμο. Τονίζει ότι η έμφαση πρέπει να δοθεί στην εγγύηση της προστασίας των ατόμων και ότι οι λύσεις στα προβλήματα πρέπει να αναζητηθούν στον σημερινό κόσμο και όχι σε κάποια ουτοπία που θα υλοποιηθεί με κάθε μέσο.

 

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ στον Τάσο Τσακίρογλου – Επιμέλεια μετάφρασης: Δημήτρης Σ. Φαναριώτης

 

• Για εκατομμύρια ανθρώπους στην Ευρώπη (ιδιαίτερα στον Νότο) κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών έχει υπάρξει μια βίαιη μετάβαση από μια αξιοπρεπή ζωή σε μια κατάσταση στέρησης, με φτώχεια και αβεβαιότητα. Πώς μπορούν να αντιμετωπίσουν τη ματαίωση και την απελπισία;

 

Το δράμα, κατά τη γνώμη μου, είναι ότι στην πραγματικότητα τα εκατομμύρια των ανθρώπων δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν αυτή την κατάσταση επειδή είναι πέραν των δυνατοτήτων τους, έξω από τον έλεγχό τους και από οποιαδήποτε απόφασή τους, τόσο ως προς τα αίτια όσο και ως προς τις συνέπειες. Για να αντιμετωπίσει κάποιος πραγματικά μία κατάσταση, για να την κατανοήσει, αλλά και να την πολεμήσει και να την αλλάξει, είναι απαραίτητο να διαθέτει ένα μίνιμουμ κατανόησης για το τι έχει συμβεί. Αλλιώς, δεν μπορεί να κάνει τίποτα. Αυτά τα εκατομμύρια ανθρώπων, πολίτες των βιομηχανικών, σύγχρονων, ανεπτυγμένων χωρών, βρίσκονται ξαφνικά και βίαια μέσα στην ανασφάλεια, μέσα στις δυσκολίες στέγασης, ένδυσης, μεταφοράς, διατροφής -για να μη μιλήσουμε για την αγωνία και την κατήφεια- χωρίς να φταίνε σε τίποτα. Και δεν πρόκειται για τις επιπτώσεις μια φυσικής καταστροφής, ενός κατακλυσμού, ενός σεισμού ή ενός κυκλώνα, ούτε για τα δεινά ενός καταστροφικού πολέμου. Είναι το αποτέλεσμα μιας οικονομίας-καζίνο, όπου τα οικονομικά παιχνίδια έχουν πάρει τη θέση των κερδών που σχετίζονται με την ανταλλαγή εμπορευμάτων. Δεν υπάρχει καμία ρύθμιση γι’ αυτά τα παιχνίδια. Η ύπαρξη κανόνων θα προϋπέθετε μια παγκόσμια κυβέρνηση, η οποία δεν υφίσταται σήμερα και ούτε υπάρχει προετοιμασία για να υπάρξει. Τα θύματα αυτού του τρελού συστήματος βλέπουν, λοιπόν, τις ζωές τους λεηλατημένες από μηχανισμούς που τους διαφεύγουν και έτσι κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί σήμερα ότι θα σταματήσει αυτόν τον μηχανισμό. Για να αντιμετωπίσει κανείς την απελπισία, υπάρχουν πάντα μεμονωμένες καταγγελίες και προσωπικοί δρόμοι, αλλά οι συλλογικές πολιτικές λύσεις «βρίσκονται εκτός λειτουργίας».

 

• Πώς μπορούμε να επανεφεύρουμε το μέλλον και να επεξεργαστούμε έναν οδικό χάρτη καθοδηγούμενοι από ένα όραμα αντάξιο της ανθρώπινης υπόστασής μας;

 

Για να μιλήσω πολύ ειλικρινά, δεν γνωρίζω τίποτα και πιστεύω ότι αν κάποιος υποκρίνεται ότι έχει ΤΗΝ απάντηση σε αυτή την ερώτηση, είναι ένας απατεώνας ή έχει ψευδαισθήσεις. Νομίζω ότι μπορούμε μόνο να δείξουμε πού ΔΕΝ υπάρχουν απαντήσεις και προς ποια κατεύθυνση πρέπει να τις αναζητήσουμε. Οπως βλέπω τα πράγματα, τα λάθη τα οποία πρέπει να αποφύγουμε είναι οι ουτοπίες, τα έτοιμα σχέδια και τα παγκόσμια οράματα. Δεν πιστεύω ούτε στις Αποκαλύψεις ούτε στους Παραδείσους. Ολα τα ερωτήματα πρέπει να εξεταστούν το καθένα ξεχωριστά, μέσα στη μοναδικότητά τους και όχι βάσει ενός πλέγματος αμετάβλητης καθολικής αφήγησης. Αναμφίβολα πρέπει να αναζητήσουμε τις διεξόδους στην πλευρά του (ανθρώπινου) σώματος, της διατήρησης του σεβασμού και της ακεραιότητάς του. Στο κάτω κάτω, εάν παίρναμε πραγματικά ως δεδομένο ότι τα ανθρώπινα σώματα υποφέρουν λιγότερο, φθείρονται λιγότερο, χρησιμοποιούνται με βραδύτερο ρυθμό, τυγχάνουν σεβασμού, θα επιτυγχάναμε γρήγορα μεγάλες πολιτικές, νομικές και ηθικές προόδους. Εάν απλώς αντιμετωπίζαμε κάθε ανθρώπινο ον με περισσή φροντίδα, με την προσοχή που δείχνουμε σε μια μηχανή (την οποία συντηρούμε, επισκευάζουμε, προστατεύουμε), ο κόσμος μας θα ήταν λιγότερο απάνθρωπος.

 

• Οι πρόσφατες ευρωεκλογές απέδειξαν ότι η κρίση έφερε στο προσκήνιο πολιτικές και κοινωνικές ιδέες του παρελθόντος και ότι ευνοεί αντιδραστικές, εξτρεμιστικές και ρατσιστικές πολιτικές δυνάμεις. Πόσο επικίνδυνο είναι αυτό;

 

Πρόκειται για έναν τεράστιο κίνδυνο, διότι το αίσθημα της απελπισίας και της αδικίας, σε συνδυασμό με την αδυναμία κατανόησης [της κατάστασης] και την αποστέρηση, μας οδηγούν στο να πιστεύουμε σε συνωμοσίες και να ψάχνουμε για αποδιοπομπαίους τράγους. Αυτή η βία ήδη υπήρξε ολέθρια για την Ευρώπη και τον πλανήτη στη διάρκεια του 20ού αιώνα. Δεν αποκλείεται να επανέλθει με νέες μορφές. Ελπίζω ότι δεν θα συμβεί, αλλά αντιλαμβάνομαι τη σχετική ευθραυστότητα αυτής της ελπίδας, επειδή δεν θεωρώ ότι είναι δυνατόν να περιορίσεις αυτές οι δυνάμεις όταν οι συνθήκες αποσταθεροποιούν τις κοινωνίες και γκρεμίζουν έναν προς έναν τους φραγμούς.

 

• Η κυριαρχία του κερδοσκοπικού κεφαλαίου απειλεί την ίδια την ύπαρξη των κοινωνιών μας, με τις ανισότητες να βρίσκονται στα ύψη. Ποια είναι η τύχη αξιών όπως η ισότητα, η αλληλεγγύη και η συνεργασία;

 

Εκτιμώ ότι η αλληλεγγύη, η ισότητα και η συνεργασία δεν είναι απλώς αξίες. Δεν πρέπει να αρκούμαστε μόνο στο να τις σκεπτόμαστε. Είναι πράξεις. Υπάρχουν βασιζόμενες στο τι κάνει ο καθένας μας και τι κάνουμε όλοι μαζί. Δεν μου φαίνεται ότι έχουν πεθάνει, το αντίθετο. Με άλλα λόγια, εάν είναι αλήθεια ότι η οικονομική κερδοσκοπία δημιουργεί δυστυχία, δεν πιστεύω ότι διακυβεύεται η ύπαρξη των κοινωνιών μας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι σε παγκόσμια κλίμακα η φτώχεια υποχωρεί, η ψαλίδα μεταξύ των αναπτυγμένων και των αναδυόμενων χωρών κλείνει, παρά το γεγονός ότι οι ανισότητες αυξάνονται στο εσωτερικό της κάθε χώρας. Πρόκειται αναμφίβολα για το βασικό παράδοξο των καιρών μας.

 

• Η ανθρώπινη χειραφέτηση παραμένει μια πραγματική πρόκληση για τις κοινωνίες μας, αλλά και για τη φιλοσοφία. Πιστεύετε ότι η τελευταία μπορεί να συμβάλει και να βοηθήσει τους ανθρώπους να συνειδητοποιήσουν τις ρίζες των καθημερινών τους προβλημάτων;

 

Ναι, η φιλοσοφία μπορεί να μας οδηγήσει στη συνειδητοποίηση μέσω της δύναμης της κριτικής και της διευκρίνισης. Μπορεί να μας βοηθήσει να αντισταθούμε στην προπαγάνδα και να ακονίσουμε το κριτικό πνεύμα μας. Μπορεί ακόμη να επιτρέψει να επανεκτιμήσουμε τους στόχους της ύπαρξής μας και να μετασχηματίσει τον τρόπο ζωής μας βάσει ορθολογικών αρχών. Ωστόσο θεωρώ απαραίτητο να προσθέσω άμεσα: μόνο σε κάποιο βαθμό. Γιατί δεν πρέπει να υπερεκτιμούμε τη δύναμη της φιλοσοφίας. Οι φιλόσοφοι έχουν την τάση να φαντάζονται ότι οι ιδέες είναι γεμάτες δύναμη, ότι αλλάζουν την ιστορία, ότι όλα εξαρτώνται απ’ αυτές. Αποδίδεται υπερβολική επιρροή στη φιλοσοφία. Αυτή μπορεί να κάνει διάγνωση των αδιεξόδων, να διαλύσει ψευδαισθήσεις, να αναπτύξει ενδεχομένως νέες αξίες, αλλά δεν μπορεί ν’ αλλάξει αφ’ εαυτής και από μόνη της την ιστορία του κόσμου. Αυτή η ιστορία παίζεται αλλού και όχι μέσα στη φιλοσοφία, και συχνά μάλιστα χωρίς αυτήν.

 

• Πώς μπορούμε να αποφύγουμε τον διαρκή «επικοινωνιακό θόρυβο» και ν’ αλλάξουμε την οπτική της ζωής μας;

 

Είναι αδύνατο να σβήσει κανείς τον «θόρυβο», πρέπει να μάθει να ζει μαζί του και, αντιθέτως, παρά την ύπαρξή του. Δεν πιστεύω στις ουτοπίες, οι οποίες αναπαριστούν ένα κόσμο που υποτίθεται ότι είναι καλύτερος και προσπαθούν να τον υλοποιήσουν με κάθε τρόπο, επιτρέποντας να μετατραπεί η ιστορία σε κόλαση. Η μοναδική σωτηρία βρίσκεται σ’ αυτόν εδώ τον κόσμο, αλλά με διαφορετική οπτική. Το να δει κανείς διαφορετικά τον κόσμο, κατά τη γνώμη μου, ξεκινά από το να πάψει να τον αντιλαμβάνεται με μονομερή τρόπο. Αντιθέτως, πρέπει να έχει μια συνολική θεώρηση, στη συνύπαρξη των αντιθέτων: ο κόσμος δεν είναι ούτε κόλαση ούτε παράδεισος, αλλά και τα δύο μαζί. Δεν είναι ούτε ελεύθερος ούτε καταπιεσμένος. Και ούτω καθεξής: ταυτοχρόνως άρρωστος και υγιής, μεταβαλλόμενος και αμετάβλητος, απειλούμενος και άφθαρτος. Εάν μπορέσουμε να δούμε έτσι τον κόσμο, θ’ αρχίσουμε να βγαίνουμε από την ψευδαίσθηση.

 

………………………………………..

 

Ποιος είναι

 

Γεννημένος το 1949, ο Ντρουά είναι καθηγητής Φιλοσοφίας. Σπούδασε φιλοσοφία στην École Normale Superieure. Σε ηλικία μόλις 23 ετών πήρε το μεταπτυχιακό του δίπλωμα στη Φιλοσοφία, εξέδωσε ένα βιβλίο για τη δημοσιογραφία και δημοσίευσε τα πρώτα του άρθρα στην εφημερίδα «Le Monde». Μέχρι σήμερα συνεχίζει τόσο τη δημοσιογραφική όσο και την ακαδημαϊκή του σταδιοδρομία. Στα ελληνικά κυκλοφορούν τα βιβλία του (από τις Εκδόσεις Ψυχογιός): «Μικρή ιστορία της Δύσης» (2009), «Το βιβλίο της φιλοσοφίας» (2009), «Η συντροφιά των φιλοσόφων» (2006), «Φιλοσοφία για όλους» (2006), «101 εμπειρίες φιλοσοφίας της καθημερινής ζωής» (2002). Στη Γαλλία κυκλοφόρησε φέτος το βιβλίο του «Si je n’avais plus qu’une heure à vivre» (Odile Jacob).