Θόδωρος Αντωνίου: ένας γνωστός-άγνωστος μουσικός δημιουργός
Του Δημήτρη Γκιώνη
Ο Θόδωρος Αντωνίου με τον Λέοναρντ Μπερνστάιν (δεξιά)
Ενα βιογραφικό, από διάφορες πηγές, εντυπωσιακό και ζαλιστικό από το πλήθος των στοιχείων που καλύπτουν κοντά μια εξηκονταετία. Είναι ο γνωστός, αλλά και εν πολλοίς άγνωστος (ακόμα και σ’ εμένα, που έχω χρόνια στα καλλιτεχνικά) μουσικός Θόδωρος Αντωνίου, που τον περασμένο Μάιο κατέλαβε την έδρα της μουσικής σύνθεσης στην Ακαδημία Αθηνών. Την ίδια έδρα κατείχαν πριν επιφανείς ομότεχνοί του: Μενέλαος Παλλάντιος (1914-2012), Μανώλης Καλομοίρης (1883-1962), Πέτρος Πετρίδης (1892-1977).
Εκπληξη
Η αντίδραση κάποιου που δεν έχει σε ιδιαίτερη εκτίμηση το αποκαλούμενο ανώτατο πνευματικό ίδρυμα της χώρας –άντρο του συντηρητισμού κατά τους επικριτές του– είναι: Και τι έγινε που τον έχρισαν ακαδημαϊκό; Τόσοι και τόσοι οι πανάξιοι που έχουν μείνει απ’ έξω (είτε επειδή δεν τους ήθελαν είτε επειδή οι ίδιοι δεν ήθελαν – να μην επαναλαμβάνω τα ονόματα) και δοξάστηκαν, κι άλλοι που έγιναν «αθάνατοι» και τους έχει φάει το σκοτάδι. Οπότε τι μπορεί να σημαίνει για τον Αντωνίου;
«Κατ’ αρχάς η εκλογή μου ήταν μια έκπληξη», λέει στη συνάντησή μας. «Επειτα αναρωτήθηκα τι θα μπορούσα να κάνω εκεί. Η δεύτερη έκπληξή μου ήταν πόση δουλειά γίνεται – άγνωστη στον πολύ κόσμο. Οπότε εκτιμώ ότι μπορεί να γίνουν πράγματα και στον τομέα που γνωρίζω». Μακάρι –και θα το δούμε, θα έλεγα. Πριν προχωρήσω, ολίγα τινά (γιατί αν τα παραθέσω όλα, πάει η σελίδα) για το έργο του Θόδωρου Αντωνίου.
Πολυγραφότατος συνθέτης, μαέστρος, καθηγητής Πανεπιστημίου, με σπουδές τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό (Γερμανία, ΗΠΑ), παιδιόθεν στις νότες (σε παραστάσεις της Λυρικής Σκηνής), με 450 έργα (κυρίως παραγγελίες μεγάλων ορχηστρικών ιδρυμάτων) στα οποία περιλαμβάνονται όπερες, χορωδιακά, μουσική δωματίου, έργα για σολίστ, συμφωνικά. Και ακόμη μουσική για θεατρικά και κινηματογραφικά έργα – περί τα 150. Εξέχουσα θέση στην εργογραφία του κατέχουν οι καντάντες «Νενικήκαμεν» (παραγγελία της πόλης του Μονάχου για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1972), «Προμηθέας», το Κοντσέρτο για Πιάνο και οι όπερες «Βάκχες» και «Οιδίπους επί Κολωνώ», συνεργασίες με κορυφαία ιδρύματα και ομοτέχνους.
Κι εδώ στην Ελλάδα: ιδρυτής συνόλων σύγχρονης μουσικής, πρόεδρος επί 25 χρόνια της Ενωσης Ελλήνων Μουσουργών, με αξιόλογη δραστηριότητα («καιρός ν’ αναλάβει και κάποιος άλλος» λέει). Κι από βραβεία, άλλο τίποτα: μεταξύ αυτών από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας (2007) και το Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ (2011). Και παινέματα: «Πιστεύω στον Αντωνίου και από καρδιάς θα υποστηρίξω και θα βοηθήσω οτιδήποτε κάνει, αφού ό,τι είναι καλό γι’ αυτόν είναι αναπόφευκτα καλό και για τη μουσική» έχει πει ο Λέοναρντ Μπερνστάιν.
Γιατί εδώ
Μολονότι δεν έχει κακοπεράσει στην Ελλάδα, τη μεγαλύτερη αναγνώριση την έχει απολαύσει στο εξωτερικό. Γιατί δεν έμεινε εκεί;
«Είναι αλήθεια ότι τα πράγματα θα ήταν καλύτερα έξω. Εδώ δεν έχουμε την παιδεία και τη δυνατότητα να δεχόμαστε τις παραγγελίες που έχουμε στο εξωτερικό. Ομως στη Γερμανία δεν μου πήγαινε το περιβάλλον – το έβρισκα ψυχρό. Οσο για την Αμερική που βρέθηκα επί χούντας, όταν μου έκοψαν τη συνεργασία με τη ραδιοφωνία, είχα αρχίσει να μεγαλώνω. Δεν μπορούσα να αποχωριστώ το παρελθόν μου».
Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι έχει κάνει εκπτώσεις στις επιλογές του:
«Είμαι και παραμένω ο εαυτός μου – δεν πουλάω την ψυχή μου με τίποτα. Θέλω να είμαι χρήσιμος άνθρωπος» λέει και δηλώνει έντονα την επιθυμία να κάνει πράγματα και ως ακαδημαϊκός.
Αμποτες. Κι ας θυμίσω εδώ τη διαγραφή, τον Μάρτιο του 2013, για πρώτη φορά από την Ακαδημία Αθηνών ενός μέλους της επειδή επί ένα χρόνο δεν είχε εμφανιστεί στο ίδρυμα. Είναι ο ζωγράφος Δημήτρης Μυταράς, ο οποίος όμως δικαιολογημένα απουσίαζε επειδή είχε πρόβλημα με τα μάτια του. «Τόση πολλή δουλειά έχει πέσει στην Ακαδημία, ώστε δεν την έβγαζαν πέρα χωρίς τον Μυταρά;» είχα γράψει τότε.
Και, ως κατακλείδα, η άποψη του Θόδωρου Αντωνίου για το παρόν και το αύριο αυτού του τόπου:
«Ο τόπος πρέπει να επενδύσει στην παιδεία – εκεί βρίσκεται το πρόβλημα. Η ευθύνη βαραίνει κυρίως του πολιτικούς, που δεν αγαπάνε τον τόπο τους. Ξέρεις κανένα να τον ψηφίσω;»
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Στο πλαίσιο
Οι άνθρωποι πανηγυρίζουν και κερνάνε: το παιδί τους, έπειτα από διαβάσματα, φροντιστήρια και αγωνίες, μπήκε σε μια σχολή, και μάλιστα στην Αθήνα, που σημαίνει πως δεν θα επιβαρυνθούν με έξοδα, που δεν τους περισσεύουν άλλωστε. Τι θα γίνει σε 4-6 χρόνια όταν το παιδί θα έχει αποπερατώσει τις σπουδές, βλέπουμε. Πόσο πια θα κρατήσει αυτή η παλιο-κρίση;
Υπάρχουν όμως κι αυτοί που το παιδί έχει ολοκληρώσει τις σπουδές και ψάχνει για δουλειά και δεν βρίσκει. Οχι μόνο της ειδικότητάς του, αλλά οτιδήποτε. Ως πότε θα ψάχνει και ώς πότε θα αντέχει το χαρτζιλίκι γονέων και παππούδων;
«Το πιο παλαβό», λέει μια κοπέλα, «όπου κι αν πάω –ακόμα και για σερβιτόρα– μου ζητάνε εμπειρία, προϋπηρεσία. Αλλά πώς ν’ αποκτήσω εμπειρία, αν δεν δουλέψω; Εκτός κι αν είναι ένας τρόπος να με ξεφορτωθούν, να μην εγκρίνουν την εμφάνισή μου, έτσι όπως βλέπω να με κοιτάνε από πάνω ώς κάτω…»
Ωστόσο όλο και περισσότερα σπουδασμένα παιδιά –αγόρια και κορίτσια– σε «παρακατιανές» δουλειές: ντελιβεράδες (πέρασε κι αυτό στο ελληνικό λεξιλόγιο), διανομείς διαφημιστικών φέιγ βολάν, κυνηγοί συνδρομητών για κάποια ιδιωτική τηλεφωνική εταιρεία (με δέλεαρ δωρεάν νουμεράκι και άπειρα λεπτά), «ψάρεμα» μέσω τηλεφώνου πελατών για κάποιο προϊόν (και τι να κερδίζουν άραγε;). Να βάλω και τους υπαίθριους πωλητές του καλού περιοδικού δρόμου «Σχεδία». Κι αν είναι για προσωρινά, πάει στα κομμάτια, αλλά αν τους «κάτσει»;
ΚΑΙ… «Θα τα πούμε οσονούπω», του είπε – κι εκείνος έγινε έξαλλος: άκου να τον πει οσονούπω!
