15/09/14 ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ

ΕΜΕΙΣ ΚΙ ΑΥΤΑ

* Η Αλλοπάρ είναι η πανέμορφη σκύλα μου και η αρχηγίνα της αγέλης μας. Διαβάζει μανιωδώς Ιστορία και γι' αυτό μπορεί να καταλαβαίνει τη διαφορά μεταξύ αυτών που λένε οι «πηγές» και των μύθων. Λατρεύει τους μύθους και αντιλαμβάνεται τη σκοπιμότητά τους, αλλά έως εκεί.
      Pin It

Της Αλλοπάρ*

 

Μετά τους μύθους για την «Κόκκινη Μηλιά», τον «μαρμαρωμένο βασιλιά» και το «ξανθόν γένος» -που θα έσωζε τους Ελληνες χριστιανούς από την οθωμανική σκλαβιά, μύθους που σας θύμισα σε πρόσφατή μας επικοινωνία, σήμερα θα σας πω για άλλον έναν μύθο, που είναι πολύ δημοφιλής ακόμα και σήμερα, ειδικά μεταξύ των ιερωμένων. Πρόκειται για τον μύθο του «κρυφού σχολειού», σύμφωνα με τον οποίο στα χρόνια της τουρκικής σκλαβιάς τα Ελληνόπουλα μάθαιναν γράμματα κρυφά, σε κάποια εκκλησάκια, με δασκάλους κάποιους ευσυνείδητους παπάδες που αψηφούσαν τις απαγορεύσεις του άπιστου δυνάστη.

 

Ε, λοιπόν, τέτοια πράγματα δεν έγιναν κατά την τουρκοκρατία. Δεν υπάρχει ούτε μία μαρτυρία σχετική.

 

Αντίθετα, υπάρχουν άφθονες μαρτυρίες ότι κανένας «βεζύρης ή αγιάνης» δεν εμπόδισε ποτέ τη σύσταση ελληνικού σχολείου, κάτι που ασφαλώς κάποτε θα γινόταν γνωστό από κάποια σχετική καταγγελία. Αλλωστε οι Οθωμανοί, ανεχόμενοι τη χριστιανική θρησκεία, καταλάβαιναν ότι οι παπάδες και οι ψάλτες κάπου έπρεπε να μαθαίνουν κάποια γράμματα (τα γνωστά «κολλυβογράμματα») για να τελούν τη λειτουργία. Και δεν είχαν κανένα πρόβλημα που αυτά τα λίγα γράμματα τα μάθαιναν μέσα στις εκκλησίες ή στα μοναστήρια. Το ήξεραν, αλλά τους ήταν αδιάφορο. Το μόνο που τους ενδιέφερε ήταν να είναι ήσυχοι οι ραγιάδες, να δουλεύουν και να πληρώνουν φόρους. Και για να τους ελέγχουν είχαν βάλει υπεύθυνους τον πατριάρχη, τους μητροπολίτες και τους επισκόπους.

 

Η αλήθεια είναι ότι κι αυτά τα μικρά «σχολεία», σε κάποια εκκλησία, μονή ή στο σπίτι κάποιου γραμματιζούμενου, δεν είχαν και πολλές εκπαιδευτικές φιλοδοξίες. Σπάνια η διδασκαλία ξέφευγε απ' την Οκτώηχο, το Ψαλτήρι κι άλλα λειτουργικά βιβλία, που θα επέτρεπαν σ' έναν νέο, κάποια στιγμή, να μπορέσει να τελέσει μια λειτουργία. Τραγουδούσαν π.χ. τα παιδιά στα κάλαντα: «Κι αν έχεις γιο στα γράμματα / βάλ' τον και στο ψαλτήρι / του χρόνου σαν και σήμερα / να βάλει πετραχήλι». Και ο Κοσμάς ο Αιτωλός έγραφε: «πρέπει, παιδιά μου, να στερεώνετε σχολεία, διότι πάντα εις τα σχολεία γυμνάζονται οι άνθρωποι και μανθάνουν το τι εστί Θεός, το τι είναι οι άγιοι άγγελοι…».

 

Αλλά και η ηγεσία της Εκκλησίας (το Πατριαρχείο) έτρεφε πάντα -ειδικά μετά το ησυχαστικό κίνημα του 14ου αιώνα- μια δυσπιστία απέναντι στην κοσμική, τη «θύραθεν» (που έρχεται, δηλαδή, απ' έξω) παιδεία. Κυρίως οι συντηρητικοί κύκλοι. Μόνο τον 18ο αιώνα αρχίζει να υπερνικάται η επιφυλακτικότητα αυτή, κι αυτό χάρη στις παροικίες του εξωτερικού αλλά και στην άνοδο της αστικής τάξης -έμποροι, βιοτέχνες, εφοπλιστές.

 

Σταθμός στην εκπαίδευση των Ελληνόπουλων κατά την τουρκοκρατία ήταν η Σύνοδος του 1593, στην Κωνσταντινούπολη, όταν για πρώτη φορά αποφασίστηκε να μεριμνήσουν οι κατά τόπους επίσκοποι για την εκπαίδευση. Οχι ότι έγινε κάποια εκπαιδευτική επανάσταση, αλλά κάτι άρχισε να κινείται. Βλέπετε, οι μεγάλοι δάσκαλοι, οι λόγιοι, είχαν από καιρό εγκαταλείψει την οθωμανική επικράτεια, και ήταν απρόθυμοι να επιστρέψουν, αφήνοντας την ωραία και πνευματική ζωή στις ευρωπαϊκές πόλεις. Ωστόσο, ένας απ' αυτούς επιστρέφει το 1613 -ο Αθηναίος λόγιος Θεόφιλος Κορυδαλεύς- κι αρχίζει να διδάσκει στην Κωνσταντινούπολη, εγκαινιάζοντας έτσι μια νέα εποχή στην πνευματική ιστορία του Ελληνισμού.

 

 

 

Scroll to top