28/09/14 ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ

Η Δύση σε διαρκή κίνηση

      Pin It

Του Θανάση Γιαλκέτση

 

Με αυτό το έργο του ο Γάλλος φιλόσοφος Πιερ Μανάν προτείνει μια ερμηνεία της πολιτικής ανάπτυξης της Δύσης. Η δυτική πολιτική ιστορία σημαδεύεται από τη διαδοχή τεσσάρων μορφών ανθρώπινης ένωσης: της πόλης, της αυτοκρατορίας, της Εκκλησίας και του έθνους.

 

Προκειμένου να φωτίσει και να εξηγήσει αυτήν την ακολουθία, ο Μανάν προσφεύγει στους κλασικούς του πολιτικού στοχασμού. Στον διάλογο που ανοίγει έτσι ανάμεσα στην αρχαία και τη νεότερη πολιτική επιστήμη, η πρώτη (εκείνη του Αριστοτέλη) αναδεικνύεται ανώτερη από τη δεύτερη (εκείνη που γεννιέται με τον Χομπς και τον Λοκ). Ενώ οι αρχαίοι στοχαστές αντιλαμβάνονται την πόλη ως την πολιτική μορφή που δίνει στους ανθρώπους τη δυνατότητα να αυτοκυβερνώνται, η νεότερη πολιτική επιστήμη αντιλαμβάνεται το κράτος ως εργαλείο που μπορεί να εγγυάται την επιβίωση και την ασφάλεια του ατόμου.

 

Η αρχαιοελληνική πόλη ήταν η πρώτη μορφή ανθρώπινου βίου που κατέστησε δυνατή την πολιτική δράση και τη διαβούλευση για τη διαχείριση των κοινών. Με αυτήν την έννοια, υπήρξε η πρωταρχική πολιτική εμπειρία, η μήτρα μιας νέας μορφής ζωής που προσέφερε τη δυνατότητα της αυτοκυβέρνησης. Το στρατόπεδο των Αχαιών, που περιγράφει ο Ομηρος στην «Ιλιάδα», είναι ήδη μια πόλη πριν από την πόλη, μια πολεμική κοινωνία ηρώων που προηγείται της πολιτικής συνθήκης και την προετοιμάζει. Ο Σοφοκλής και οι τραγικοί περιέγραψαν έπειτα την τραγική φύση της πόλης, όπως εκδηλώνεται στη συγκρουσιακή της σχέση με την οικογένεια, ενώ ο Πλάτων, ο Αριστοτέλης και ο Θουκυδίδης ερεύνησαν τη φιλοσοφική φύση (τον τελικό σκοπό) της πόλης και την κίνηση του πολιτικού της βίου.

 

Στηριζόμενος στην ερμηνεία που προτείνει ο Ρουσό για τη γένεση της πόλης, ο Μανάν δείχνει ότι τα κοινά παράγονται πάντα μέσα από τη διαίρεση: όχι μόνο τη διαίρεση ανάμεσα στην πόλη και το εξωτερικό, αλλά και εκείνη στο εσωτερικό της πόλης, τη διαίρεση ανάμεσα στον μικρό και τον μεγάλο αριθμό, ανάμεσα στους πλούσιους και τους φτωχούς. Ο Ρουσό έδειξε ότι η πολιτική θέσμιση συνδέεται με την κοινωνική κυριαρχία και δεν μπορεί να διαχωριστεί από αυτήν. Οι (λίγοι) πλούσιοι, για να προστατέψουν την ιδιοκτησία τους από τον φθόνο των (πολλών) φτωχών, επινοούν και θεσπίζουν κοινούς κανόνες που περιορίζουν, αλλά και νομιμοποιούν, τα αιτήματα ισότητας των φτωχών. Οικοδομείται έτσι ένα πολιτικό σώμα και αρχίζει ένας διάλογος για το ποιος κυβερνά και με ποιο δικαίωμα και επομένως για το κοινό καλό της πόλης και για την πολιτική δικαιοσύνη.

 

Η αυθεντική πολιτική ζωή, η πολιτικοποίηση και η συμμετοχή των πολιτών στα κοινά προκύπτουν από την προσπάθεια των πολλών να διεκδικήσουν ουσιαστικό ρόλο στην πόλη των λίγων. Η πόλη παράγει έτσι μεγάλη πολιτική ενέργεια στην προσπάθειά της να υπερβεί, ατελώς πάντα, τις διαιρέσεις της και να επιλύσει τις εσωτερικές συγκρούσεις της.

 

Η πόλη της Ρώμης απελευθέρωσε τόσο ισχυρές ενέργειες ώστε διέρρηξε όλα τα όρια που την περιχαράκωναν και έγινε αυτοκρατορία. Διαφορετικά από το στενό πλαίσιο της πόλης, που προσφέρει μια ταραχώδη ζωή μέσα στην ελευθερία, η αυτοκρατορία είναι η ευρύτερη δυνατή συγκέντρωση εδαφών και πληθυσμών, το αχανές πεδίο μιας ποικιλόχρωμης διαφορετικότητας που δεν μπορεί πλέον να αυτοκυβερνηθεί.

 

Η γέννηση της αυτοκρατορίας συνοδεύεται από την εμφάνιση ενός νέου πολιτικού φαινομένου, του «καισαρισμού», της μοναρχίας που διαδέχεται τη δημοκρατία. Ενώ η δημοκρατία της πόλης εδραζόταν στην πολιτική διακυβέρνηση των κοινών, η αυτοκρατορική τάξη εδράζεται στη νομική προστασία των ιδιοκτησιών και των ιδιωτικών δικαιωμάτων. Ο Μανάν αναλύει την ιδιαιτερότητα της ρωμαϊκής εμπειρίας με τη βοήθεια του Κικέρωνα.

 

Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία διαφέρει ουσιωδώς από τις παλιές αυτοκρατορίες της Ανατολής, στον βαθμό που προϋποθέτει και προεκτείνει την πόλη, καθώς εμπνέεται από την ιδέα μιας ολοκληρωμένης πολιτικής κοινότητας. Η Ρώμη επεκτείνεται μετατρέποντας τους ηττημένους σε συμμάχους και έπειτα σε πολίτες. Η αυτοκρατορική τάξη δεν προσφέρει βέβαια την ελευθερία της πόλης, αλλά υπόσχεται την ενότητα και την ειρήνη. Αυτήν την οικουμενική κοινότητα, που δεν μπορεί να πραγματώσει η αυτοκρατορία, έρχεται να την προτείνει έπειτα μια νέα μορφή ανθρώπινης συνένωσης, η Εκκλησία.

 

Ο Μανάν εξετάζει αυτήν την πρωτοφανή πολιτική μορφή αναλύοντας διεξοδικά την «Πολιτεία του Θεού» του Αυγουστίνου. Αν την πόλη την χαρακτήριζε η ένταση της συνένωσης και την αυτοκρατορία η έκτασή της, η Εκκλησία προτίθεται να συγκροτήσει μια ένωση πιο έντονη και πιο μύχια από την πόλη και συγχρόνως πιο εκτεταμένη από την αυτοκρατορία.

 

Ο Αυγουστίνος προσπαθεί να υπερασπιστεί τον χριστιανισμό από την κατηγορία ότι ευθύνεται για την αποδυνάμωση του ρωμαϊκού πολιτικού σώματος. Ο Μακιαβέλι αντίθετα θα υποστηρίξει ότι η απάλυνση των ηθών που επιφέρει η χριστιανική θρησκεία συνεπάγεται την άμβλυνση των πολιτικών αρετών και επομένως διευκολύνει τη νίκη των κακών και τη διαιώνιση της αδικίας.

 

Με την προτεσταντική Μεταρρύθμιση το έθνος αρχίζει να αντικαθιστά την οικουμενική χριστιανική Εκκλησία πολύ πριν από τη γέννηση του σύγχρονου κράτους. Με τη Γαλλική Επανάσταση το έθνος γίνεται η κυρίαρχη μορφή ανθρώπινης συνένωσης και το νέο πλαίσιο της κοινής ζωής. Η ιστορία των πολιτικών μορφών καταδεικνύει ότι καμιά τους δεν είναι αιώνια, καθώς όλες τους γεννιούνται προκειμένου να υπερβούν τα ελαττώματα ή τις ελλείψεις των προηγούμενων.

 

Scroll to top