Του Γιώργου Σταματόπουλου

 

Ως πρώτο συνθετικό επίπλαστων εννοιών, η φιλία γεννά απροσδόκητες νέες, εντυπωσιακές, αντιφατικές, ελαστικές, πλαστικές, σύγχρονες, παράδοξες ακόμη. Μερικά παραδείγματα: φιλότιμο (άντε να την ερμηνεύσει ο δυτικός πολιτισμός), φιλαυτία, φιλοδοξία, φιλομοφυλία, φίλεχθρος, φιλάσθενος, φιλάργυρος, φίλοινος, φιλίστωρ, φιλοκτήτης, φιλαναγνώστης, φιλέταιρος και δεκάδες, ίσως εκατοντάδες ακόμη. Λίγο ώς πολύ όλοι καταλαβαίνουμε τη σύνθεση και ίσως και τη νέα σημασία που προσδίδουν στις έννοιες που δέχονται την επίθεσή της.

 

Ως κύρια έννοια έχει τιμηθεί δεόντως από τη φιλοσοφική γραμματεία· μια ματιά στον Αριστοτέλη αρκεί. Και παραμένει αξιωματικό ότι ο φίλος τον φίλον εν κινδύνοις γιγνώσκει. Εκεί, στους κινδύνους, φαίνονται όλα: η αλήθεια, η τόλμη, η γενναιότητα, η παραίτηση από το εγώ (ή η ενδυνάμωσή του), η δοτικότης, η ανιδιοτέλεια, η χαρά της ειρηνικής συνύπαρξης.

 

Δυστυχής όποιος δεν συνήψε δυνατές φιλίες στον βίο του· ελλιπής, αγέλαστος, περνάει στο ντούκου τις μέρες του, πολύτιμες για τον οιονδήποτε. Μένει μόνος με τη μωροφιλοδοξία του, καταντά μίζερος, φθονερός, μνησίκακος -κλασικά. Αδυνατεί να συμμετάσχει στην κοινότητα και στον χορό της ή στην ομιλία της· φοβούμαι ότι δεν μπορεί και να ερωτευθεί.

 

Ευτυχής όποιος έχει φίλους γύρω του· συναρπάζεται από την άλογη σχέση, από τη δύναμη του άγνωστου και της συνοδοιπορίας, από τον παρηγορητικό λόγο, το τρυφερό χάδι, τη συμμέθεξη, νοϊκή τε και ψυχική. Δεν χωρούν σ’ αυτήν τη σχέση κομπασμοί και μεγαληγορίες, ανταγωνιστικότης και θέληση για κυριαρχία. Ευτυχής λοιπόν εκείνος, που, ενώ είναι έτοιμος να βουτήξει στην άβυσσο, απογοητευμένος και παραιτημένος από μια φρικαλέα κοινωνική ζωή, νιώθει να τον συγκρατεί από την απονενοημένη βουτιά του ένα φιλικό χέρι, ένα χέρι που δεν ανήκει οπωσδήποτε σ’ ένα τυχερό σώμα, αλλά σε ένα σώμα του οποίου ο νους αγαπά και χαίρεται τη νύχτα και το ξημέρωμα, τη λάμψη της ύπαρξης αλλά και το ημίφως της (ναι, και το σκότος της).

 

Πώς γεννιέται η φιλία δεν μας ενδιαφέρει· μερικούς τους επισκέπτεται, άλλους όχι. Οφείλει όμως κανείς να είναι ευένδοτος στην αύρα της, πά’ να πει να έχει έναν ανθρωπολογικό τύπο, ξένον προς τον σημερινό, τον πλήρως δηλαδή αλλοτριωμένο από τις «αξίες» του καπιταλισμού.

 

Δύσκολη η φιλία, ασμένως όμως χρησιμοποιούμε την έννοια για να φτιάξουμε άλλες. Ισως γιατί στο βάθος (εν βυθώ η αλήθεια – Δημόκριτος) γνωρίζουμε την απίστευτη δυναμική παρέμβασή της στο νόημα (της συνύπαρξης). Για τούτο και είναι ξένη στους επαγγελματίες της πολιτικής και της κυριαρχίας, διότι οι δεσμοί της σπάνε τα δεσμά της εξουσίας και του ανούσιου της κάθε μέρας. Δύσκολη, ναι, όχι ακατόρθωτη. Οταν επικρατεί, ο κόσμος και η κοινωνία αλλάζουν· μεταρσιώνονται, μετουσιώνοντας την πλήξη και τον πόλεμο σε ορχηστική ειρήνη.

 

ΥΓ. Το καλοκαίρι, συνεπής και σοβαρός αναγνώστης μού είχε συστήσει να γράψω κάτι για τη φιλία, όπως με τον έρωτα. Τον άκουσα δειλά δειλά.

 

[email protected]