Της Ανθούλας Δανιήλ

Ο καθηγητής της Νέας Ελληνικής Φιλολογίας, Γιάννης Παπακώστας, έχει συνηθίσει να μας αιφνιδιάζει. Κάθε νέο βιβλίο του φέρνει στο φως κάτι που παρέμενε στην αφάνεια και το οποίο έχει πολλά να μαρτυρήσει για τα άγνωστα μυστικά, που κρύβονται στα θησαυροφυλάκια της λογοτεχνίας μας. Στο νέο βιβλίο του με τον τίτλο «Ανοίχτε τα παράθυρα στο φως. Προσεγγίσεις στο ποιητικό και στο κριτικό έργο του Γιώργου Μυλωνογιάννη» (εκδ. Γραβριηλίδης) προβαίνει σε σημαντικές αποκαλύψεις.

Ο μελετητής έχει ασχοληθεί εμβριθώς με το έργο του Κ. Γ. Καρυωτάκη, με τον πολιτικό Καρυωτάκη συγκεκριμένα. Γνωρίζει σε όλες τις λεπτομέρειες τη ζωή και το έργο του μεγάλου ποιητή και τώρα, με αφορμή τον Μυλωνογιάννη (1909-1954), επιχειρεί μια περαιτέρω, αν και παράπλευρη, έρευνα σχετικά με τον τρόπο που τον αντιμετώπισε η κριτική και ειδικότερα η γενιά του ’30. Δύο είναι τα βασικά κείμενα, τα οποία κεντρίζουν το ερευνητικό του ενδιαφέρον. Το ένα είναι το αρνητικό άρθρο του Αντρέα Καραντώνη στα «Νέα Γράμματα» το 1935, ο οποίος αποκαλεί, υποτιμητικά, το ρεύμα των ποιητών γύρω από τον Καρυωτάκη, «Καρυωτακισμό», θέλοντας έτσι να τονίσει την κοινωνική και ηθική παρακμή αυτού του ρεύματος. Το άλλο είναι ένα κείμενο του Τέλλου Αγρα, στο ίδιο περιοδικό, ο οποίος, αντίθετα προς τον Καραντώνη, μιλάει για «νεοαστικό ρεαλισμό» και για ποιήματα «εμπνευσμένα από την πολιτική». Ο Αγρας σημειώνει ότι «ο ρεαλισμός του ο πείσμων γυρίζει στην πολιτική».

Ωστόσο, ο Παπακώστας, βλέποντας πολύ πίσω από το φαινόμενο, ερευνά όλον τον λογοτεχνικό περίγυρο της εποχής και συλλέγει τα δημοσιεύματα, μεταξύ των οποίων και δύο άκρως αρνητικά. Το ένα ανήκει στον Κ. Θ. Δημαρά, δημοσιευμένο στο «Ελεύθερον Βήμα» το 1938, και το άλλο, με διαφορά πολύ λίγων ημερών, στα «Νεοελληνικά Γράμματα» του Δημήτρη Φωτιάδη και ανήκει στον Γιώργο Θεοτοκά. Εχουμε επομένως μία ομοβροντία εναντίον του Καρυωτάκη. Αντίθετη προς τους επικρίνοντες ήταν η άποψη του ποιητή, κριτικού, δημοσιογράφου.

Ο Παπακώστας στην έκδοσή του στηρίχτηκε στο αρχείο του Μυλωνογιάννη, το οποίο παρέμενε για έξι δεκαετίες τώρα άγνωστο και έρχεται στην επιφάνεια χάρις στο ερευνητικό του δαιμόνιο.

Γ. Μυλωγιάννης

Αυτό το αναξιοποίητο υλικό επεξεργάζεται στο καλαίσθητο βιβλίο. Ο Μυλωνογιάννης αντιμετώπιζε πολύ θετικά το ρεύμα του νεοσυμβολισμού και τον ελεύθερο στίχο, όχι όμως και τον υπερρεαλισμό. Από το δικό του πρωτογενές έργο προκύπτει το ενδιαφέρον του για τον Καρυωτάκη, καθώς και η εκτίμησή του για τον Κ. Π. Καβάφη, ενώ θεωρούσε ξεπερασμένο το έργο του Παλαμά.

Τις απόψεις του αυτές ο Παπακώστας τις εντόπισε σε μεμονωμένα του άρθρα για έργα σύγχρονών του συγγραφέων. Εκτιμά ότι ο Μυλωνογιάννης, όπως και ο Γιάννης Μηλιάδης, με τον οποίο ασχολήθηκε σχετικώς πρόσφατα, διευρύνει τον χώρο της λογοτεχνικής κριτικής. Είναι δύο συγγραφείς που ήρθαν στην επιφάνεια χάρις στη δική του έρευνα, και μάλιστα πολύ κοντά η μία μετά την άλλη.

Για την παρούσα έκδοση έγινε επιλογή από το χειρόγραφο υλικό του Μυλωνογιάννη, δίνοντας έτσι έμφαση και στη σχέση του με τον Καρυωτάκη. Ο Παπακώστας μάλιστα κάνει λόγο για «ευθεία ή πλάγια συνομιλία με τον ποιητή». Η αναφορά ειδικά του Μυλωνογιάννη στον Καρυωτάκη από αφορμή ένα βιβλίο του Αλεξανδρινού κριτικού Τίμου Μαλάνου, αποτέλεσε το έναυσμα να ανοίξει ένας μακρύς διάλογος στα Νεοελληνικά Γράμματα με επίκεντρο τον Καρυωτάκη και τον Καρυωτακισμό. Κείμενα καυστικά, εν πολλοίς, εναντίον των Δημαρά και Θεοτοκά μπορεί κανείς να δει αρκετά στο εν λόγω περιοδικό.

Οσον αφορά τα κριτικά κείμενα του Μυλωνογιάννη για τους Λαπαθιώτη, Σκαρίμπα, Κοτζιούλα, Τσίρκα, Θεοτοκά, Ρίτσο, Βρεττάκο και άλλους, το ενδιαφέρον έγκειται όχι μόνο στη διεισδυτική του ματιά αλλά και στον τρόπο που ένας σύγχρονός τους κριτικός είδε το έργο τους. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι τα κύρια γνωρίσματα της ποίησης του Μυλωνογιάννη είναι η θλίψη, ο αισθησιασμός, η απαισιοδοξία, η τάση φυγής. Ολα αυτά εκφράζονται με έναν παραδοσιακό τρόπο γραφής, αν και, όπως είπαμε, τασσόταν υπέρ της ανανέωσης.

Κ. Καρυωτάκης

Ο Παπακώστας ενδιαφέρεται και για την ανεύρετη έως σήμερα μελέτη του για τον Καρυωτάκη, την οποία είχε έτοιμη για έκδοση το 1936, αλλά δυστυχώς καταλήγει στο συμπέρασμα ότι έχει μάλλον χαθεί. Με την εργασία του αυτή πάντως, τη λεπτομερειακή κάθε πτυχής του έργου του Μυλωνογιάννη, διευρύνει την έρευνα, φωτίζει τις άγνωστες πτυχές του, φανερώνοντας έτσι και τα κριτήρια της κριτικής του, σε σχέση βέβαια πάντοτε με το πνευματικό κλίμα της εποχής. Προκύπτει έτσι ότι στο επίκεντρο των ενδιαφερόντων του Μυλωνογιάννη είναι ο κοινωνικός χαρακτήρας του έργου και ο κοινωνικός προβληματισμός του. Και από αυτή την οπτική αντιμετώπισε και τα έργα των άλλων λογοτεχνών.

Πρόκειται για άλλη μία σημαντική δουλειά του Γιάννη Παπακώστα, που ρίχνει φως στα άδυτα και ξεχασμένα της λογοτεχνίας μας, απονέμοντας, με τον τρόπο του, δικαιοσύνη σ’ εκείνους που η λήθη αδίκησε. Ας σημειωθούν εδώ και μερικοί άλλοι τίτλοι από το πολύπλευρο ερευνητικό και ερμηνευτικό του έργο, όπως είναι οι μελέτες του για τους Δροσίνη, Φωτιάδη, Καρυωτάκη, Μαλακάση, Λαπαθιώτη, Δημουλά, ενώ το ογκώδες έργο του εξ 700 σελίδων για την ελληνική βιβλιογραφία του Εμίλ Λεγκράν καλύπτει ένα μεγάλο κενό της φιλολογικής επιστήμης και προβάλλει ως ένα έργο-σταθμός για την επιστήμη της Νέας Ελληνικής Φιλολογίας.