Της Κατερίνας Μπαλκούρα*

 

«Λίγα λουλούδια —όποιος από μας ζήσει— να φέρει στους τάφους μας, στο Λαζαρέτο». Αυτή ήταν η ευχή που έκαναν όλοι οι πολιτικοί κρατούμενοι της Κέρκυρας την περίοδο του Εμφυλίου.

 

^[1]Γυρνάμε τις σελίδες του ημερολογίου 70 χρόνια πίσω. Απελευθέρωση. Οι Γερμανοί άφησαν πίσω τους γεμάτα νεκροταφεία, χιλιάδες σταυρούς, σβησμένα χαμόγελα και χαμένες ζωές. Λένε πως πριν από τη χαραυγή υπάρχει το πιο βαθύ σκοτάδι της νύχτας. Αυτή η νύχτα όμως κράτησε πάρα πολύ και πόνεσε ακόμα περισσότερο. Και η χαραυγή άργησε αλλά ήρθε. Το ηλιόλουστο πρωινό της 12ης Οκτωβρίου 1944 ένα ανθρώπινο ποτάμι ξεχύθηκε στους δρόμους για να γιορτάσει την ελευθερία που κέρδισε δίνοντας έναν τίμιο και μεγαλειώδη αγώνα. Μια δικαίωση που κράτησε μόλις 53 μέρες.

 

Μετά την απελευθέρωση ξεκίνησε η πιο σκληρή, η πιο ανελέητη φάση του πολέμου. Μια χώρα γεμάτη φυλακές, ξερονήσια εξορίας, βασανιστήρια και εκτελέσεις. Μετά τη Βάρκιζα, η χρήση της θανατικής ποινής απέκτησε πολιτικό περιεχόμενο. Οι διώξεις εναντίον των αριστερών και η αποχή από τις εκλογές του 1946 όξυναν το ήδη τεταμένο κλίμα. Το μεταβαρκιζιανό κράτος οργανώθηκε στην ιδεολογική βάση του αντικομμουνισμού. Μετά το Γ’ Ψήφισμα της 18ης Ιουνίου 1946 και τον Αναγκαστικό Νόμο 509 του 1947 εισαγόταν επίσημα η έννοια του αντεθνικού εγκλήματος που τιμωρούνταν με θάνατο. Ετσι, εκδόθηκαν από τα στρατοδικεία άπειρες καταδικαστικές αποφάσεις και στήθηκαν εκατοντάδες αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης και του ΔΣΕ στον τοίχο.

 

Οι φυλακές ήταν στο κέντρο της πόλης. Μαζί με τις φυλακές Αβέρωφ και Συγγρού κατασκευάστηκαν με στόχο την αυστηρή απομόνωση και φυσική εξόντωση των κρατουμένων. «Αποθήκες μελλοθανάτων» όπως της Αίγινας, της Κεφαλονιάς και του Επταπυργίου. Χτίστηκαν επί αγγλοκρατίας και χρησιμοποιήθηκαν από τότε μέχρι και την απριλιανή δικτατορία για τον βασανισμό αγωνιστών.

 

Η Βαστίλη της Κέρκυρας σχεδιάστηκε και χτίστηκε από ένα αρρωστημένο μυαλό. Λένε ότι ακόμα και ο ίδιος ο αρχιτέκτονας που φυλακίστηκε εδώ για κάποιο οικονομικό σκάνδαλο δεν άντεξε κι έπεσε από το κτίριο της διεύθυνσης.

 

^[2]Ενα οκτάγωνο κτίσμα με ακτίνες. Ενας λαβύρινθος θανάτου με 221 βαρυφορτωμένα αραχνιασμένα κελιά 2×3, γεμάτα υγρασία, χωρίς παράθυρα, με έναν μικρό φεγγίτη, με ακραίες συνθήκες απομόνωσης σε μπουντρούμια ή τρύπες στο έδαφος που θύμιζαν μεσαιωνικά κάτεργα. Εγκλημα των κρατουμένων ήταν η ιδεολογία τους. Ετσι, τα μέτρα απέβλεπαν στην ηθική εξόντωση των αγωνιστών, στην κάμψη του φρονήματος, στην προσβολή της αξιοπρέπειας και της προσωπικότητάς τους. Η ταπείνωση των ηρώων ήταν να υπογράψουν την περιβόητη δήλωση μετανοίας. Πολλές φορές η ανθρώπινη αντοχή λυγίζει. Αυτό δεν κάνει λιγότερο ήρωες όσους υπέγραψαν. Συνέχιζαν τον αγώνα τους από άλλο μετερίζι. Τα βασανιστήρια όμως δεν τέλειωναν με την υπογραφή. Σκοπός άλλωστε, περισσότερο κι από την υπογραφή, ήταν η ταπείνωση και ο εξευτελισμός των ηρώων. Ετσι, οι διώκτες-βασανιστές διάβαζαν τη δήλωση μετανοίας από τον άμβωνα της ενορίας του καθενός, την κοινοποιούσαν στον δήμο και τη δημοσίευαν και στις εφημερίδες του τόπου καταγωγής του. Για να μάθουν όλοι ότι ο ήρωας της Κέρκυρας λύγισε και υπέγραψε, μετάνιωσε και αποκήρυξε τα πιστεύω του. Ηταν λοιπόν χρέος τιμής να δώσουν την ύστατη μάχη. Ηξεραν ότι μπορούσαν να ζήσουν αν υπέγραφαν. Ηξεραν επίσης ότι αν δεν υπέγραφαν, οι πιθανότητες να γλιτώσουν το εκτελεστικό απόσπασμα ήταν μηδαμινές. Αυτό όμως, αντί να τους λυγίσει, τους έδινε μια ακατανόητη δύναμη ψυχής. Ο θάνατος ήταν προσωπική επιλογή. Ηταν μια αντρίκεια απάντηση που πολλοί σήμερα ίσως δεν μπορούν καν να την κατανοήσουν. Η σημερινή γενιά τού ΝΑΙ σε όλα είναι «επικίνδυνο» να μαθαίνει τι έκανε η γενιά τού ΟΧΙ. Οσο λιγότερα μαθήματα αξιοπρέπειας παίρνουμε τόσο ευκολότερα μπορούμε να γίνουμε πιόνια και υποχείρια στα χέρια των φονιάδων της κάθε εποχής.

 

Οταν επρόκειτο να γίνει εκτέλεση το καταλάβαιναν από την κινητικότητα που υπήρχε. Οι δεσμοφύλακες ήταν όλη νύχτα σε επιφυλακή. Εμπαιναν στην ακτίνα και έδειχναν με το χέρι. Αυτή την κίνηση όσοι επέζησαν δεν την ξέχασαν ποτέ. Ενας ψυχολογικός πόλεμος. Πού θα δείξει κάθε φορά το δάχτυλο.

 

Οι μελλοθάνατοι όμως, ακόμα και εκείνες τις στιγμές, έδιναν το παράδειγμα, που ισοδυναμούσε με ένα μεγάλο χαστούκι και ένα δυνατό σπάσιμο νεύρων σε όσους απολάμβαναν το σκηνικό. Επαιζαν, έτρεχαν, γελούσαν, τραγουδούσαν. Ενα γλέντι πριν από τον θάνατο. Ποιος θα είναι ο πιο όμορφος, ο πιο περιποιημένος, ο πιο χαμογελαστός σε κείνη την τελευταία έξοδο. Μια ασύλληπτη άμιλλα θανάτου. Για να τους σπάσουν τελείως το ηθικό, τους επέτρεπαν την τελευταία νύχτα στον «Γολγοθά», στο απομονωτήριο που βρισκόταν στην είσοδο των φυλακών, να τους κάνει κάποιος άλλος συντροφιά. Οι τελευταίες στιγμές, τα τελευταία γράμματα, τα τελευταία λόγια στον άλλο που έχει ελάχιστες πιθανότητες να επιζήσει κι εκείνος αλλά, κι αν ακόμα ζήσει, αυτή τη νύχτα θα τη θυμάται σ’ όλη του τη ζωή. Ολη νύχτα οι άλλοι κρατούμενοι φώναζαν από τα χωνιά ενημερώνοντας τον λαό της Κέρκυρας. Αυτές οι φωνές μέσα στη νύχτα καθώς και οι ομοβροντίες και οι κροταλισμοί του εκτελεστικού αποσπάσματος βασανίζουν ακόμα πολλούς Κερκυραίους επαναφέροντας μνήμες της πιο φρικτής περιόδου που πέρασε το νησί.

 

………………………………………………………………….

 

* Ιστορικός, δημοσιογράφος

 

 

Λαζαρέτο, το νησί του θανάτου

 

^[3]Λίγο πριν χαράξει η καινούργια μέρα, πριν αρχίσει ο κόσμος να βγαίνει στους δρόμους, άνοιγε η βαριά πόρτα της φυλακής. Οι μελλοθάνατοι χαιρετούσαν και ξεκινούσαν για το τελευταίο ταξίδι με το καΐκι που θα τους οδηγούσε στο Λαζαρέτο, στο Κονδυλονήσι του Μεσαίωνα, στο παλιό Λοιμοκαθαρτήριο. Λειτούργησε ως στρατόπεδο συγκέντρωσης επί ιταλικής κατοχής για τους αντιφασίστες αντιστασιακούς και ως τόπος εξορίας όλων των «επικίνδυνων» για τον στρατό κατοχής.

 

Τον Ιούνιο του 1943 «φιλοξενούσε» 503 πολιτικούς κρατούμενους Κερκυραίους, άλλους Επτανήσιους και τους 200 Ακροναυπλιώτες που η δικτατορία του Μεταξά παρέδωσε στους κατακτητές. Εκεί στήνονταν στον τοίχο εκείνοι που έδωσαν το «παρών» στο προσκλητήριο της συνείδησής τους. Αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης και του Δημοκρατικού Στρατού όλοι τους. Ηταν το «ευχαριστώ» της πολιτείας για την προσφορά τους στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα. Η λίστα του θανάτου από το ληξιαρχείο Κέρκυρας κάνει λόγο για τουλάχιστον 112 αγωνιστές εκτελεσμένους. Εγκλημά τους, ότι υπερασπίστηκαν ιδανικά και αξίες σε ένα κράτος που έστηνε στον τοίχο ιδεολογίες. Μοναδικό τεκμήριο ενοχής, η άρνηση της αποκήρυξης των ιδεών τους.

 

^[4]Λαζαρέτο. Σε υποδέχονται οι μαρμάρινοι σταυροί με χαραγμένα τα ονόματα και το κομμάτι του τοίχου με τις σφαίρες, γεμάτο κόκκινα γαρίφαλα. Σύμβολα της θυσίας, του αγώνα, του αίματος και της μνήμης. Μια ανάλογη μάντρα όπως στην Καισαριανή, στην Κοκκινιά, στο Χαϊδάρι, στο Γουδί. Νομίζεις ότι ακούς ξανά σαν ύστατη κραυγή περηφάνιας και δύναμης το «Απόψε θα πλαγιάσουμε» που έλεγαν οι μελλοθάνατοι. Η αυλαία πέφτει και το «Επέσατε θύματα» γίνεται πια ο εθνικός ύμνος της θυσίας…

 

…………………………………………………………………………..

 

*Ιστορικός, δημοσιογράφος