ΑΝΟΙΧΤΟ ΒΙΒΛΙΟ

 

Του Ιάκωβου Ανυφαντάκη

 

Εντοάρντο Νέζι «Οι δικοί μου άνθρωποι». Μετάφραση Ανταίος Χρυσοστομίδης, Καστανιώτης 2012, σελ. 142,

 

Αλεσσάντρο Πιπέρνο «Διωγμός». Μετάφραση Αννα Παπασπύρου, Πατάκης 2012, σελ. 525.

 

Υπάρχουν δύο τρόποι για να διαβάσει κανείς το «Οι δικοί μου άνθρωποι» του Εντοάρντο Νέζι. Ο ένας είναι παρακολουθώντας τη νοσταλγική αναπόληση του συγγραφέα σε εποχές ακμής της ιταλικής βιομηχανίας, είκοσι και τριάντα χρόνια πίσω, όταν οι επιχειρηματίες ήταν πρώτα απ’ όλα οραματιστές, όταν, όπως λέει ο ίδιος, «κάθε βλάκας μπορούσε να βγάλει χρήματα», όταν η ποιότητα ήταν πιο σημαντική από την τιμή, τότε που η ευρωπαϊκή βιομηχανία άκμαζε παράγοντας προϊόντα που άντεχαν για χρόνια. Ο άλλος είναι να θεωρήσεις ειρωνικό ολόκληρο το μικρό αφήγημα, ότι ο ίδιος ο συγγραφέας υπονομεύει τον εαυτό του και τους «δικούς του ανθρώπους», εκείνους που απολάμβαναν να οδηγούν με 270 χιλιόμετρα στους αυτοκινητόδρομους της Γερμανίας, προφασίζονταν σπουδές στην Αμερική για να ζήσουν μποέμικα, αυτούς που ήθελαν να μεγαλώσουν τη λίμνη δίπλα στο κτήμα τους για να μπορεί να προσγειωθεί ένα υδροπλάνο.

 

Το βιβλίο του Νέζι, βραβευμένο με το βραβείο Strega το 2011, είναι απολαυστική λογοτεχνία. Οταν το ανοίξεις, δύσκολα το αφήνεις μέχρι να το ολοκληρώσεις. Καταφέρνει να σε ξεναγήσει στην πόλη του Πράτο, στη λογική της βιομηχανίας της υφαντουργίας, στον κόσμο των εστέτ Ιταλών και στις αλλαγές που έφερε σε όλα αυτά η οικονομική κρίση. Πάνω απ’ όλα, όμως, όταν το διαβάζει κανείς υπό το πρίσμα της κρίσης που καταστρέφει τον ευρωπαϊκό Νότο, το «Οι δικοί μου άνθρωποι» προσφέρει μια ευκαιρία για να αναστοχαστεί κανείς πάνω σε έναν κόσμο που έχει τελειώσει οριστικά.

 

Ο Νέζι δεν καταφεύγει στον μελοδραματισμό και την απαισιοδοξία. Μέσα από την οικονομική κρίση βλέπει την ευκαιρία να γεφυρώσουν τις διαφωνίες τους οι μικρές κοινότητες για να αντιμετωπίσουν όλοι μαζί τον εχθρό που, σύμφωνα με τον ίδιο, είναι η παγκοσμιοποίηση. Σε δεύτερο επίπεδο, εχθρός για τον συγγραφέα είναι η έκπτωση στο επίπεδο της ποιότητας προς όφελος του οικονομικού κέρδους – τόσο σε επίπεδο προϊόντων όσο και σε επίπεδο ανθρώπων. Δεν μπορεί, όμως, κανείς να μη διακρίνει και το δίπολο που χτίζει ανάμεσα στον αναπτυγμένο κόσμο της Ευρώπης και τις αναπτυσσόμενες χώρες της Ασίας.

 

Ο Αλεσσάντρο Πιπέρνο στον «Διωγμό» μιλάει για μια άλλη κρίση, ατομική, ενδοοικογενειακή. Κεντρικός ήρωας του βιβλίου είναι ο Λέο Ποντεκόρβο, ένας διάσημος καθηγητής ιατρικής της Ρώμης, ο οποίος ζει ανέφελα με τη γυναίκα και τα δύο παιδιά του. Ολα κατεδαφίζονται από την πρώτη σελίδα, όταν γίνεται γνωστό ότι ο Ποντεκόρβο κατηγορείται για τον βιασμό της δεκατριάχρονης φίλης του γιου του. Η πτώση που ακολουθεί είναι απότομη και ριζική. Μέσω αυτής βλέπουμε το λεπτομερές ψυχογράφημα ενός παντοδύναμου σωτήρα που κατά βάθος δεν ήταν παρά ένα αβοήθητο παιδί. Ο Πιπέρνο δημιουργεί χαρακτήρες με πολλά, επάλληλα στρώματα, που ξεκινούν από την επιφάνεια της συμπεριφοράς τους και καταλήγουν σε σκοτεινά τραύματα που κουβαλάνε από το παρελθόν. Σκιαγραφεί τους ήρωές του χρησιμοποιώντας κοφτερό χιούμορ, ενώ σε κάποια σημεία ανατέμνει με δεινότητα κρυμμένους εαυτούς και πτυχές που πιθανόν και τα ίδια τα πρόσωπα δεν γνωρίζουν ότι κρύβουν μέσα τους.

 

Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα περίτεχνο από άποψη αφήγησης και δομής. Είναι εμφανής η μαθητεία του Πιπέρνο στο προυστικό σύμπαν – ως μελετητής που είναι του κορυφαίου Γάλλου ανανεωτή του ευρωπαϊκού μυθιστορήματος. Σε όλο το βιβλίο ο αφηγητής επιλέγει να κρατήσει λίγα μυστικά για την εξέλιξη της ιστορίας, καθώς ο στόχος δεν είναι να δημιουργηθεί σασπένς για την τύχη του γιατρού Ποντεκόρβο. Τα καίρια και τα κρίσιμα κρύβονται στο παρελθόν μας και τους τρόπους που επιλέγουμε να παρουσιάζουμε τους εαυτούς μας, μοιάζει να μας λέει ο συγγραφέας, όχι σε αυτά που θα ακολουθήσουν. Επιτυγχάνει, παρ’ όλα αυτά, να κρατήσει σε εγρήγορση τον αναγνώστη μέσω της ανατομικής σχεδόν παρουσίασης όλων των εμπλεκομένων προσώπων σ’ αυτήν τη σύγχρονη οικογενειακή τραγωδία.

 

Ο «Διωγμός» αποτελεί το πρώτο μέρος ενός δίπτυχου με τον γενικό τίτλο «Φωτιά, φίλη της μνήμης». Στη Γαλλία του απονεμήθηκε το σημαντικό βραβείο καλύτερου μεταφρασμένου βιβλίου για το 2011 και σύντομα θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Πατάκη ο δεύτερος τόμος.