Του Γιώργου Μαστορίδη*
Αποκαΐδια ή σκουπίδια; Ιδού το δίλημμα! Μοιάζει παραπειστικό και ευτράπελο, με εύκολη και εύλογη την απάντηση, ούτε να σκίζονται ούτε φυσικά να καίγονται. Κυνικότερα, όμως, μήπως το κάψιμο μας βολεύει περισσότερο; Πάντως, η σχολική τραγωδία των βιβλίων είναι η μία από τις δύο όψεις του ιδίου κίβδηλου και αχρείου πολιτικού νομίσματος. Η άλλη, ανυπαρξία σχολικών αναγνωστικών βιβλιοθηκών. Σε όλες τις αναπτυγμένες χώρες, τα σχολικά βιβλία χορηγούνται δωρεάν, αλλά οι μαθητές και οι σπουδαστές έχουν στο σχολείο τις ίδιες υποχρεώσεις με τη δανειστική βιβλιοθήκη: δανείζονται τα βιβλία για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, τα σέβονται και τα επιστρέφουν στην ίδια κατάσταση που τα δανείστηκαν, διαφορετικά υποχρεώνονται να τα αντικαθιστούν με το ανάλογο πρόστιμο. Για παράδειγμα, στο Σικάγο, η καταστροφή σχολικού βιβλίου, εκτός από την αντικατάστασή του, επιφέρει πρόστιμο από πενήντα μέχρι ογδόντα (50-80) δολάρια! Εφαρμόζεται η προληπτική και αποτελεσματική μέθοδος του δωρεάν χρησιδανεισμού (gratis leasing) των βιβλίων στα σχολεία όλων των βαθμίδων, από το Νηπιαγωγείο μέχρι και το Πανεπιστήμιο με διοικητικούς σκοπούς να εξασφαλίζονται αφενός η βιωσιμότητα, η μακροβιότητα, η ποιότητα, η ερευνητική χρησιμότητά τους και αφετέρου η απρόσκοπτη οργάνωση και λειτουργία των αναγνωστικών και δανειστικών βιβλιοθηκών (Media Center), τόσο στα σχολεία όσο και τους δήμους. Εχουν και τα βιβλία τη δική τους μοίρα, «habent sua fata libelli», που εξαρτάται όχι μόνο από την αξία ή τη χρησιμότητά τους αλλά και από τη χρήση τους, δηλαδή από ποιους, πότε, πού και πώς χρησιμοποιούνται.
Στα ελληνικά χέρια δασκάλων και μαθητών δεινοπαθούν… συστημικά, σύμφωνα με την «παραδοσιακή» μέθοδο της παπαγαλίας: υπογραμμίζονται, υποσημειώνονται, ζωγραφίζονται, διπλώνονται και ενίοτε σε κανονικές ενδοσχολικές βιβλιομαχίες εκσφενδονίζονται είτε εναντίον αλλήλων είτε ομοθυμαδόν, χάριν παιδιάς, από τα παράθυρα! Ποιοι έχουν τη μεγαλύτερη ποινική ευθύνη για τη σχολική, οικολογική και οικονομική, καταστροφή βιβλίων και βιβλιοθηκών, οι φυσικοί ή μήπως οι ηθικοί διοικητικοί αυτουργοί; Τον περασμένο μήνα από μεγάλο σωρό σχολικών βιβλίων σε κάδο απορριμμάτων, miserabile visu απόβλητου πλούτου, τράβηξα στην τύχη το βιβλίο που διδάσκεται στην Γ΄ τάξη Ενιαίου Λυκείου, «Θουκυδίδη Περικλέους Επιτάφιος», ο πασίγνωστος πολιτικός ύμνος για την αθηναϊκή δημοκρατία της αρχαίας εποχής. Το βιβλίο, καλοδιατηρημένο, ένα από τα πενήντα χιλιάδες (50.000) αντίτυπα της πέμπτης έκδοσης του 2004, θα μπορούσε κάλλιστα να ξαναχρησιμοποιηθεί, εάν είχε προγραμματιστεί γι' αυτό τον σκοπό με ευθύνη φυσικά του κοινωνικού κράτους. Προφανώς, ο άγνωστος κάτοχός του, αφού το κράτησε μαζί με πολλά άλλα στην αποθήκη επί εννιά χρόνια, όπως κάνουμε όλοι, «δημοκράτες» και μη, ως άχρηστο πλέον, το πέταξε στα σκουπίδια για ανακύκλωση. Στο κεφ. 40 του διάσημου πολιτικού λόγου, διατυπώνεται η γνωστή ρήση του πολιτικού ηγέτη, «φιλοκαλούμε χωρίς πολυτέλεια και φιλοσοφούμε χωρίς νωθρότητα». Αξίζει «άνευ αστειότητος» ν' αναρωτηθούμε για τις κοινωνικές, δημοκρατικές, οικολογικές, πολιτιστικές και διοικητικές συνέπειες από την αλόγιστη σπατάλη αφενός φυσικών και ανθρώπινων πόρων, αφετέρου ιερών εκπαιδευτικών δαπανών:
1. Με δεδομένο ότι το χαρτί προέρχεται από την επεξεργασία του ξύλου, πόσα δέντρα αντιστοιχούν στα πενήντα χιλιάδες αντίτυπα της Ε΄ έκδοσης 2004 και στις υπόλοιπες εκδόσεις του συγκεκριμένου βιβλίου από το 1999 μέχρι το 2005, δηλαδή τριακόσιες χιλιάδες (300.000 = 6 χ 50.000); Με δεδομένο ότι χωρίς να έχει αλλάξει ούτε το πρόγραμμα σπουδών ούτε η μέθοδος διδασκαλίας από το 2005, το μάθημα επεκτάθηκε σε όλες τις κατευθύνσεις της Γ΄ Λυκείου ως μάθημα Γενικής Παιδείας, πόσα αντίτυπα έγιναν σκουπίδια «χωρίς περίσκεψιν, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώ»;
2. Σε πόσα τ.μ. δάσους αντιστοιχεί κάθε χρόνο η συνολική οικολογική καταστροφή δεκάδων εκατομμυρίων φωτοαντιτύπων σχολικών βιβλίων, μοναδική σε ολόκληρο τον κόσμο, στο πλαίσιο της ελληνικής υπουργικής προχειρότητας «ανατυπώστε, μοιράστε, τελειώσατε»;
3. Γιατί δεν δημιουργούνται αναγνωστικές σχολικές βιβλιοθήκες σε όλα τα σχολεία ανά πεντακόσιους (500) μαθητές, χωρίς πρόσθετη δαπάνη των φορολογουμένων, με μόνη την καθιέρωση της δωρεάν πενταετούς δανειστικής, οικολογικής, πολιτισμένης, παιδαγωγικής ερευνητικής μεταχείρισης των βιβλίων και τη συνακόλουθη εξοικονόμηση εκατομμυρίων κονδυλίων, τα οποία μάλιστα δεν μας περισσεύουν, αλλά είτε είναι δανεικά και πρέπει να επιστραφούν με τόκο, είτε μας παρέχονται ως ενίσχυση από τους άλλους λαούς της Ευρώπης στο πλαίσιο ευρωπαϊκών αναπτυξιακών (!) προγραμμάτων ΕΣΠΑ; Η αμήχανη προσπάθεια για τη λύση του προβλήματος με φρονηματιστικά ευχολόγια και εγκυκλίους προκαλεί δικαιολογημένες υπόνοιες ότι η συνέχιση της απαράδεκτης αυτής σχολικής αθλιότητας μόνο πελατειακούς και εμπορευματικούς σκοπούς εξυπηρετεί. Η απλή και δοκιμασμένη στην πράξη ενιαία πενταετής διαχείριση σχολικών βιβλίων και σχολικής βιβλιοθήκης εφαρμόστηκε στο 65ο Γυμνάσιο Αθηνών, στο πλαίσιο των περιβαλλοντικών προγραμμάτων «Οικολογία και βιβλιοφιλία».
Τα συμπεράσματα του οικολογικού και δημοκρατικού αγώνα των μαθητών, γονέων και καθηγητών εμπεριέχονται στην έκδοση «Παιδεία και κοινωνία», που διακινείται από το Πρακτορείο Εκδόσεων Χριστάκης. Εκπαίδευση χωρίς οργάνωση και ποιότητα, βιβλιοκαλία και φιλοσοφία, ευφυΐα και ευστροφία, ευνοεί παρακμιακές πολιτικές συμπεριφορές, διαμορφώνει πολίτες ασυγκίνητους και αδιάφορους για τα δημόσια ζητήματα, οδηγεί το κοινωνικό κράτος σε μόνιμη χρεοκοπία! Και καθιστά δύσκολη ακόμα και τη συνειδητοποίηση του γεγονότος ότι είναι σαν να παίρνει φωτιά το σπίτι μας, όταν τα διδακτικά βιβλία στα σχολεία μας, για λόγους εμπορευματικούς και πελατειακούς, δεν μετατρέπονται σε αναγνωστικές βιβλιοθήκες, αλλά γίνονται ή σκουπίδια ή/και αποκαΐδια!
………………………………………………………………………….
* Φιλόλογος, πρόεδρος Ινστιτούτου Γενικών Μελετών Ανάπτυξης
