Του Θανάση Διαμαντόπουλου*

 

^[1]Ενας πολιτικός από σπάνια ηγετική στόφα… Ενα υπερπροβεβλημένο στέλεχος της παλαιοδημοκρατικής παράταξης –ίσως ο επόμενος ηγέτης της– που είχε υπάρξει, μάλιστα, εκ των σημαιοφόρων του Ανένδοτου κατά του κράτους της Δεξιάς… Οπωσδήποτε δε ένα άτομο αδιαφιλονίκητα υψηλής νοημοσύνης… Και όμως το καλοκαίρι του 1965 έκανε τη γνωστή κίνηση, η οποία –κατά τη δική του εκτίμηση– καθυστέρησε σχεδόν κατά 30 χρόνια την αναρρίχησή του στον πρωθυπουργικό θώκο… Πώς θα μπορούσε, λοιπόν, να ερμηνευτεί αυτή η αυτοκαταστροφική επιλογή;

 

Με βάση την ψυχολογική του προσέγγιση στο μόλις εκδοθέν βιβλίο μου («Το πορτρέτο ενός ηγέτη. Από την ιστορία του Μητσοτάκη στον Μητσοτάκη της Ιστορίας») ως ερμηνευτική βάση προτείνω τον ακραίο βολονταρισμό του Κρητικού ηγέτη: την τάση του να θεωρεί πως η ζωή θα επιβεβαιώνει πάντα τις επιθυμίες του. Ωστόσο εδώ θα εστιάσω, αντλώντας πάλι από το συγκεκριμένο βιβλίο, σε όσα ο ίδιος επικαλείται προς δικαιολόγηση της «ιουλιανής» του στάσης. Μαζί βέβαια με την προσωπική μου αξιολόγηση επ’ αυτών.

 

Προεξαγγελτικά αναφέρω μόνο –μολονότι πολλοί παραλλήλισαν τη στάση του το 1965 με αυτήν του Σαμαρά το 1993– πως ο Χανιώτης πολιτικός δεν ανέτρεψε την κυβέρνηση του κόμματός του: ήταν ο «Γέρος» Παπανδρέου που αποφάσισε να παραιτηθεί, αρνούμενος τον υποδεικνυόμενο –από όλους σχεδόν τους πρωτοκλασάτους υπουργούς του– συμβιβασμό με τα Ανάκτορα. (Ο Κωνσταντίνος αργότερα ισχυρίστηκε ότι του πρότεινε ως πολιτειακός ρυθμιστής να συναινέσει στην εκ μέρους του ανάληψη του υπουργείου Αμυνας, υπό την προϋπόθεση πως η εποπτεία των ανακρίσεων για την υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ θα περνούσε στην αρμοδιότητα του υπουργείου Δικαιοσύνης.) Στη χειρότερη, λοιπόν, για τον Μητσοτάκη εκδοχή των πραγμάτων, με πιθανές δεσμεύσεις που είχε δώσει στον βασιλιά, για διαθεσιμότητά του να στηρίξει μια «άλλη» κεντρώα κυβέρνηση, απλώς τον διευκόλυνε να είναι αδιάλλακτος.

 

Τούτων δοθέντων, ο Χανιώτης πολιτικός, προς δικαιολόγηση της στάσης του, εστιάζει στα εξής: Πρώτον, με ευθύνη κυρίως του προέδρου της, η κυβέρνηση της Ενώσεως Κέντρου ήδη δυσλειτουργούσε καταφανώς. (Μάλιστα τις δυσλειτουργίες της τις αναγνώρισαν ακόμη και υπουργοί, όπως ο Γιώργος Μυλωνάς ή ο Μιχάλης Παπακωνσταντίνου, που δεν στήριξαν το αποστατικό εγχείρημα».)

 

Δεύτερον, εξίσου πασίγνωστο ήταν επίσης ότι επί πρωθυπουργίας Γεωργίου Παπανδρέου δεν υπήρχε δημοκρατική λειτουργία ούτε του κυβερνητικού σχήματος ούτε του κυβερνώντος κόμματος. Ειδικά ο Ανδρέας Παπανδρέου, επωφελούμενος από την αδυναμία του Γέρου προς τα εγγόνια του, επέβαλλε πολιτικές επιλογές και οικειοποιείτο εξουσίες πολύ πέρα των αρμοδιοτήτων του. (Η τακτική του Ανδρέα ήταν να αποστερεί από τον πρωθυπουργό την επικοινωνία με τα εγγόνια του μέχρις ότου αυτός να υιοθετήσει τις απαιτήσεις του.)

 

Τέλος, ένα σημαντικό επιχείρημα της μητσοτακικής πλευράς για δικαίωση της στάσης του ήταν πως η παραίτηση από την πρωθυπουργία του Γεωργίου Παπανδρέου είχε δημιουργήσει θεσμικό και πολιτικό κενό, η μη έγκαιρη και «ένθεσμη» κάλυψη του οποίου από στελέχη του κόμματος που είχε κερδίσει τις τελευταίες εκλογές θα ωθούσε πιθανότατα το Παλάτι στο να δρομολογήσει ή τουλάχιστον να ευλογήσει μια επίσημη εκτροπή από το δημοκρατικό πολίτευμα προς έλεγχο του «πεζοδρομίου». Χαρακτηριστικό, μάλιστα, της διάθεσης του Μητσοτάκη να δημιουργήσει ένα τέτοιο άλλοθι είναι πως μιλώντας το 2008 σε συνέδριο για τη δεκαετία του 1960, είπε: «Είχαμε, πρόσφατα τότε, τα γεγονότα της Χιλής που οδήγησαν εκεί στην κατάρρευση της Δημοκρατίας!» Αλλά τα γεγονότα της Χιλής συνέβησαν… οκτώ χρόνια αργότερα. (Κάποια lapsus κατά Φρόιντ είναι ψυχολογικά μόνο ερμηνεύσιμα.)

 

Ωστόσο το βασικότερο, μολονότι μη διατυπωμένο ρητά, επιχείρημα της πλευράς Μητσοτάκη, για δικαιολόγηση της στάσης του το 1965, ήταν άλλο: θεωρούσε τον εαυτό του ως τον φυσικό επόμενο ηγέτη της Ενώσεως Κέντρου. Εκτιμούσε πως το σχετικό «δικαίωμά» του στηριζόταν σε επιχειρήματα τόσο πολιτικά/αξιοκρατικά όσο και ιστορικά, λόγω της μακροχρόνιας πορείας του στον φιλελεύθερο χώρο και της αντίστασής του στις «Σειρήνες» της κυβερνητικής Δεξιάς, που δεν είχε φεισθεί προσφοράς πρωτοκλασάτων υπουργικών θώκων, προκειμένου να τον εντάξει στους κόλπους της. Επομένως, τις υποδηλούσες ηγετικές φιλοδοξίες κινήσεις του Ανδρέα τις αντιμετώπιζε ως προσπάθεια σφετερισμού ενός «στέμματος», το οποίο δικαιωματικά του ανήκε…

 

Δικαιολογούν, όμως, τα ανωτέρω –και κυρίως η απουσία δημοκρατικής λειτουργίας τής Ε.Κ.– τη στάση Μητσοτάκη; Η δική μου τοποθέτηση, όπως τη διατύπωσα στη βιογραφία του το 1989 και επί λέξει αναπαράγω στο πρόσφατο βιβλίο μου είναι η εξής:

 

«[…] η υστεροφημία της [Αποστασίας] στο συλλογικό υποσυνείδητο του λαού υπήρξε αρνητική όπως και η παρουσία της. Γιατί, όσο και αν οι ηγετικές της φυσιογνωμίες είχαν δίκιο τόσο στην αφορμή όσο και στα βαθύτερα αίτια της σύγκρουσής τους με τον Γ. Παπανδρέου, καλύπτοντας και νομιμοποιώντας με την παρουσία τους την πολιτικά απαράδεκτη βασιλική μεθόδευση, προσέβαλαν αναμφίβολα τη λαϊκή φιλοτιμία. Θεώρησαν το ενδοκομματικό τους δίκαιο ισχυρότερο από τις διαθέσεις του λαού… [Ομως] ο λαός […] είχε πρόσφατα εκλέξει μια ‘‘απελευθερωτική’’ πλειοψηφία υπό έναν ηγέτη που η πλειοψηφία αυτή είχε αποδεχθεί. Και είδε ένα τμήμα της πλειοψηφίας του να συστοιχίζεται σε μια πολιτική μεθόδευση εμπνευσμένη και κατευθυνόμενη από τα Ανάκτορα, δηλαδή τον παραδοσιακό αντίπαλο της παλαιοδημοκρατικής παράταξης. Να σχηματίζει κυβέρνηση στηριζόμενη στις ψήφους του πολιτικού αντιπάλου. Να διαμορφώνει οριακή πλειοψηφία με χρησιμοποίηση μεθόδων αποδοκιμαζόμενων ακόμη και από τους αρχικούς πρωταγωνιστές του εγχειρήματος. Και να επιμένει να ασκεί την εξουσία, μολονότι διέθετε, ομολογημένα, ελάχιστη λαϊκή απήχηση. Ολα αυτά εύλογα [βιώθηκαν ως] πολιτική εκτροπή».

 

…………………………………………………………………………………………………………………………………

 

* Καθηγητής στο Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου, βιογράφος Κωνσταντίνου Μητσοτάκη