ΑΙΓΥΠΤΟΣ Ο μεγαλύτερος καπιταλιστής είναι ο στρατός, αφού έχει επενδύσεις σε ενέργεια, τρόφιμα, υπολογιστές, μέχρι άμυνα και μεταφορές, ενώ έχει συμπράξει με ιδιωτικά κεφάλαια, ντόπια και ξένα

Της Ελλης Πάνου

^[1]Είναι πανταχού παρών και τα κάνει όλα: από αμυντικό υλικό, ανάληψη μεγάλων έργων και συνεταιρισμούς με πολυεθνικές και διεθνείς ομίλους… μέχρι εργοστάσια πλυντηρίων, ψυγείων και κατσαρολικών, ξενοδοχεία και τουριστικά θέρετρα, ελαιοτριβεία, φούρνους, ακόμη και την κατασκευή των εκλογικών θαλάμων όπου ψήφισαν οι πολίτες το 2011. Το μακρύ χέρι του στρατού στην Αίγυπτο βάζει παντού, χρόνια τώρα, τη σφραγίδα του.

Την ώρα που η αιματηρή πολιτική αναταραχή σπρώχνει την οικονομία της χώρας στον γκρεμό, μόνο η Στρατός Α.Ε. είναι σε θέση να φτιάχνει από καρφίτσες μέχρι ρουκέτες. «Το ερώτημα δεν είναι πού επενδύουν οι ένοπλες δυνάμεις, αλλά πού δεν έχουν επενδύσει μέχρι τώρα», λέει ο ειδικός αναλυτής και καθηγητής στη Σχολή του Ναυτικού, Ρόμπερτ Σπρίνγκμποργκ. Στην πραγματικότητα, σε ελάχιστους τομείς δεν υπάρχει ανάμειξη ένστολων. Ακόμη και εννέα εργοστάσια παρασκευής ζυμαρικών –τα Queen Macaroni– διαθέτει ο στρατός, καλύπτοντας πολύ μεγάλο κομμάτι της εσωτερικής αγοράς.

^[2]Οι εκτιμήσεις είναι ότι οι ένοπλες δυνάμεις μπορεί να ελέγχουν από το 8% έως το 40% του ΑΕΠ, μέσω ενός δικτύου βιομηχανιών, εταιρειών και κοινοπραξιών με τον ιδιωτικό τομέα. Εκατοντάδες χιλιάδες αξιωματικοί, με τη συνταξιοδότησή τους, βγάζουν τη στολή και φοράνε το κοστούμι, αναλαμβάνοντας να στελεχώσουν τη διοίκηση αυτών των επιχειρήσεων –από πρατήρια, αγροτικές καλλιέργειες, κτηνοτροφία, αγορά ακινήτων, μέχρι και παιδικούς σταθμούς– των οποίων οι ισολογισμοί αποτελούν «κρατικό μυστικό».

Κρίσιμη, ωστόσο, είναι η ανάμειξή του σε στρατηγικής σημασίας τομείς. Οι ένοπλες δυνάμεις ασχολούνται με τις θαλάσσιες μεταφορές, το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο και την ανανεώσιμη ενέργεια, προχωρώντας σε συνεργασίες με ομίλους από τον Κόλπο και με πολυεθνικές από τη Δύση και την Ασία. Οπως και οι πολίτες-ολιγάρχες του ιδιωτικού τομέα, τα γαλόνια εκμεταλλεύονται την πολιτική τους δύναμη και την προνομιακή τους πρόσβαση στον πλούτο της χώρας για να προσελκύσουν ξένους επενδυτές, των οποίων η εισροή κεφαλαίων και η τεχνογνωσία ενισχύουν τα ταμεία. Και η στρατηγική, γράφει η Σάνα Μάρσαλ του Ινστιτούτου Μεσανατολικών Σπουδών, φαίνεται ότι αποδίδει, αφού το Ανώτατο Συμβούλιο των Ενόπλων Δυνάμεων (SCAF) όχι μόνο δάνεισε, στα δύσκολα, την Κεντρική Τράπεζα της χώρας περίπου 1 δισ. δολάρια τον Δεκέμβριο του 2011, αλλά κατάφερε να δίνει και μηνιαία μπόνους 400 δολαρίων στους κατώτερους αξιωματικούς, όταν άρχισε η εξέγερση κατά του Μουμπάρακ.

Με την οικογένεια του πρώην ισχυρού άνδρα της χώρας και τους επιχειρηματίες συμμάχους της έξω από το κάδρο, δεν υπήρχε πλέον άλλος ικανός ανταγωνιστής για να αντιπαρατεθεί στη διακαή επιθυμία των στρατηγών για οικονομική κυριαρχία, αν και η σταδιακή επέκταση και η μεθοδική διαφοροποίηση του χαρτοφυλακίου τους είχε ξεκινήσει πολλά χρόνια νωρίτερα, μέσω δραστηριοτήτων στα οικιστικά αναπτυξιακά προγράμματα και τη μίσθωση βαρέων οχημάτων.

Με αέρα ιδιωτικοποίησης

Ο στρατός ανοίχτηκε όταν άρχισε η «διαδικασία ιδιωτικοποιήσεων» τη δεκαετία του 1990. Τα Ναυπηγεία της Αλεξάνδρειας, για παράδειγμα, παραδόθηκαν στο υπουργείο Αμυνας το 2007 και τώρα κατασκευάζoνται εκεί μεγάλα εμπορικά και πολεμικά πλοία και γίνονται επισκευές για λογαριασμό ιδιωτών.

Το ίδιο και o Αραβικός Οργανισμός Βιομηχανοποίησης (AOI), που ιδρύθηκε μεν από 4 αραβικές χώρες το 1975 για την ανάπτυξη της αμυντικής βιομηχανίας, αλλά η Αίγυπτος –δηλαδή ο στρατός της χώρας– κατέληξε το 1993 να είναι ο μοναδικός ιδιοκτήτης των 10 εργοστασίων της, που απασχολούν 16.000 εργαζόμενους. Οι ένοπλες δυνάμεις διαθέτουν και το 100% των μετοχών της Εταιρείας Σιδηροδρόμων, Βαγονιών και Αμαξών, που «ιδιωτικοποιήθηκε» το 2002.

Αυτό όμως που έδωσε πραγματική ώθηση στο τεράστιο αυτό επιχειρηματικό οικοδόμημα, ήταν οι κοινές επενδύσεις με τους ιδιώτες. Ο όμιλος Kharafi, μιας από τις πλέον πλούσιες οικογένειες του Κουβέιτ, για παράδειγμα, αποδείχθηκε ιδιαίτερα πρόθυμος εταίρος. Από το 2001 συνεργάζεται με τον αιγυπτιακό στρατό σε μια σειρά επιχειρήσεις, μεταξύ αυτών την Αραβική Εταιρεία Κατασκευής Υπολογιστών –τη μοναδική του είδους στην Αίγυπτο που κατασκευάζει 750.000 υπολογιστές τον χρόνο– στην οποία ο Καράφι κατέχει το 71%. Μέσω μιας θυγατρικής, ο Καράφι επίσης κατέχει σχεδόν το 60% της μεγαλύτερης βιομηχανίας κατασκευής αγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου στην περιοχή, στην οποία ο στρατός έχει το 10%, αλλά και της Maxalto που κατασκευάζει έξυπνες κάρτες με τεχνολογία προερχόμενη από γερμανική εταιρεία.

Τα λιμάνια της χώρας δέχτηκαν «επίθεση επενδυτών» στα μέσα της δεκαετίας και σήμερα τα διαχειρίζονται οι τέσσερις μεγαλύτεροι όμιλοι παγκοσμίως, από τη Δανία, τη Γαλλία και την Κίνα, αλλά ο στρατός διατηρεί ένα σημαντικό μειοψηφικό πακέτο. Ενα άλλο παράδειγμα είναι η Αρχή του Καναλιού του Σουέζ, που έχει επικεφαλής στρατιωτικό και κατέχει το 12% των μετοχών της εταιρείας διαχείρισης του τέρμιναλ εμπορευματοκιβωτίων στο Σουέζ, με μετόχους επίσης τον δανέζικο κολοσό Moeller-Maersk και την κινεζική Cosco.

Το ίδιο πολύ έχει επωφεληθεί ο στρατός και στον τομέα της ενέργειας, έχοντας μερίδιο στη μοναδική κρατική εταιρεία πετρελαίου, η οποία έχει κοινές επιχειρήσεις με την κινεζική κρατική Sinopec και τις ιταλικές Breda και Eni. H Κίνα και η Ιταλία είναι σημαντικοί εταίροι και στις θαλάσσιες μεταφορές, αφού το μεγαλύτερο μέρος των κινεζικών εξαγωγών έχουν προορισμό το λιμάνι Τζόια Τάουρο της Ιταλίας. Οι ξένες εταιρείες, επίσης, κυνηγάνε τη συνεργασία με τις στρατιωτικές βιομηχανίες, για να διασφαλίσουν μερίδιο στην αναπτυσσόμενη αγοράς της ανανεώσιμης ενέργειας.

Η Κίνα, για παράδειγμα, έχει υπογράψει μια πρώτη συμφωνία για συνεργασία στον τομέα της αιολικής και ηλιακής ενέργειας, δανέζικες εταιρείες επιδιώκουν να μπουν στο παιχνίδι, ενώ ισπανικές και καναδικές έχουν συνάψει κοινοπραξία με την AOI του στρατού για την κατασκευή φωτοβολταϊκού πάρκου κοντά στο Κάιρο. Το ίδιο και οι Γερμανοί, επενδύοντας 50 εκατομμύρια ευρώ σε εγκαταστάσεις ανακύκλωσης. Ολοι οι ξένοι επενδυτές έχουν από την επιχειρηματική συνεργασία τους με τον στρατό κι ένα ιδιαίτερο μπόνους: πρώτης τάξης ασφάλεια. Σύμφωνα με τον Ομιλο Kharafi, ο στρατός παρείχε ένστολους με τανκς για να προστατεύσουν τις εγκαταστάσεις και να συνοδεύουν τα εμπορεύματα.

Επενδύσεις… παντού

Εκμεταλλευόμενοι την αδράνεια στα πολεμικά μέτωπα από το 1973 και μετά και θέλοντας να καλύψουν την ανάγκη συντήρησης του μεγαλύτερου στρατού στην περιοχή και των οικογενειών τους, οι στρατηγοί άπλωσαν τα πλοκάμια τους σε όλη την κοινωνία και την οικονομία.

Τα ακίνητα, ο τουρισμός, οι παροχές υγείας, η παιδεία, η ανέγερση σπιτιών είναι μερικές ακόμα δραστηριότητές του. Η περίφημη Νάσερ Σίτι, για παράδειγμα, θέατρο συγκρούσεων μεταξύ ισλαμιστών και δυνάμεων ασφαλείας, είναι οικισμός και στρατιωτικών.

Εχοντας, λοιπόν, μετατρέψει μια μάχιμη δύναμη σε εργατικά χέρια, οι ένοπλες δυνάμεις επιθυμούν διακαώς σταθερότητα, λένε αναλυτές και θυμίζουν το διπλωματικό τηλεγράφημα του 2008 που αποκάλυψε η ιστοσελίδα Wikileaks, σύμφωνα με το οποίο η εκτίμηση των Αμερικανών ήταν ότι ο στρατός θα αποδεχθεί την όποια διάδοχη κατάσταση του Μουμπάρακ, εάν η επόμενη ηγεσία δεν αναμειχθεί στις δουλειές του.

Κατονομάζοντας τις διάφορες επιχειρηματικές δραστηριότητες του στρατού, ο συντάκτης της αναφοράς καταλήγει προφητικά: «Εάν το σενάριο διαδοχής είναι πιο χαώδες, πολύ δύσκολα θα μπορεί να προβλέψει κανείς την αντίδραση του στρατού».