Του Τάσου Τσακίρογλου

Ο διαφαινόμενος κίνδυνος μιας νέας «ανθρωπιστικής επέμβασης», αυτή τη φορά στη Συρία, θέτει τα ΜΜΕ μπροστά σε μια νέα δοκιμασία και πρόκληση, στις ιδιαίτερες συνθήκες ενός πολέμου, έστω και σύντομου, όπως προβλέπουν οι αρμόδιοι «πολέμαρχοι». Τα μέσα ενημέρωσης δυστυχώς δεν έχουν να επιδείξουν καλές επιδόσεις σε παλιότερες αντίστοιχες περιπτώσεις (Ιράκ, Αφγανιστάν, Λιβύη κ.λπ.), αφού σε μεγάλο βαθμό λειτούργησαν, στην καλύτερη περίπτωση, σαν φερέφωνα των Γενικών Επιτελείων. Στη δε χειρότερη περίπτωση επέδειξαν εντυπωσιακή «δημιουργικότητα», με τους εκπροσώπους τους να εσωτερικεύουν πλήρως τον ρόλο του «ενσωματωμένου δημοσιογράφου» (embedded journalist), ο οποίος αποδεικνύει ότι διαθέτει απεριόριστη φαντασία και ατέλειωτη διάθεση αυτολογοκρισίας.

Οι συνάδελφοι δημοσιογράφοι που καλύπτουν το διπλωματικό και στρατιωτικό ρεπορτάζ γνωρίζουν τις ιδιόμορφες συνθήκες κάτω από τις οποίες κάνουν τη δουλειά τους, αφού σ’ αυτήν εμπλέκονται «εθνικά θέματα», «γεωστρατηγικές ισορροπίες», «ξένες χώρες», «απόρρητες πληροφορίες» και, φυσικά, τα γιγάντια συμφέροντα αυτού που στις ΗΠΑ έχει ονομαστεί «στρατιωτικο-βιομηχανικό σύμπλεγμα». Δεν είναι καθόλου τυχαίο που οι αποκαλύψεις, αλλά και το πέπλο σιωπής και μυστικοπάθειας που αφορά τα περίφημα «μυστικά κονδύλια» (ή «απόρρητες δαπάνες») έχουν ενδημήσει στον χώρο του υπουργείου Εξωτερικών (χωρίς αυτό να σημαίνει ότι και άλλα υπουργεία δεν έχουν το δικό τους μερίδιο: υπουργείο Δημόσιας Τάξης, γενική γραμματεία κ.λπ.).

Ο Νόαμ Τσόμσκι στο βιβλίο του «Κατασκευή Συναίνεσης: Η Πολιτική Οικονομία των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης», μιλά για τα «πέντε φίλτρα της ενημέρωσης», τα οποία σε τελική ανάλυση αλλοιώνουν το περιεχόμενό της και δίνουν μια στρεβλή και χειραγωγημένη εικόνα της πραγματικότητας στο κοινό και μάλιστα σε χώρες όπου υποτίθεται ότι είναι κατοχυρωμένη η ελευθερία της έκφρασης και του Τύπου. Αυτά, σύμφωνα με τον Αμερικανό διανοητή, είναι: «1) Το μέγεθος, η συγκεντρωμένη ιδιοκτησία, ο πλούτος του ιδιοκτήτη και ο προσανατολισμός προς την κερδοφορία των μεγάλων εταιρειών ΜΜΕ. 2) Η διαφήμιση ως πηγή πρωταρχικού εισοδήματος των ΜΜΕ. 3) Το ότι τα ΜΜΕ στηρίζονται σε πληροφορίες που προσφέρουν η κυβέρνηση, οι επιχειρήσεις και οι «ειδικοί» που χρηματοδοτούνται και είναι αποδεκτοί από αυτές τις βασικές πηγές και τους παράγοντες της εξουσίας. 4) Η «κριτική» ως μέσο πειθάρχησης των ΜΜΕ (βιομηχανία αγωγών, απειλητικές επιστολές κ.λπ.) και 5) Ο «αντικομμουνισμός» ως εθνική θρησκεία και μηχανισμός ελέγχου». Στη θέση αυτού του τελευταίου τοποθέτησε αργότερα τον «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας ως εθνική θρησκεία». Αυτά τα φίλτρα ορίζουν τις προϋποθέσεις της συζήτησης και της ερμηνείας και ποια είδηση αξίζει να δημοσιευτεί.

Ηδη τα τελευταία χρόνια της (εμπόλεμης) μνημονιακής ειρήνης τα καθεστωτικά ΜΜΕ (ιδιωτικά και δημόσια) λειτούργησαν ως φορείς κατασκευής μιας συναίνεσης υπέρ των λύσεων που ωφελούν και ωφέλησαν τις τράπεζες και τις ελίτ του πλούτου. Στο δε εσωτερικό τους η εκκαθάριση του ανθρώπινου δυναμικού έγινε κυρίως με το κριτήριο «εάν δεν είσαι μαζί μας, είσαι εναντίον μας», αφήνοντας ουσιαστικά μηδενικό χώρο για ανεξαρτησία πνεύματος, γνώμης και έκφρασης στους δημοσιογράφους. Η υποταγή έγινε το συνώνυμο της «ενσωμάτωσης» σε καιρό ειρήνης.

Σήμερα τα ΜΜΕ αντιμετωπίζουν την πρόκληση να αντισταθούν όχι μόνο σ’ αυτή τη μνημονιακή πραγματικότητα, δίνοντας φωνή και χώρο έκφρασης στα θύματα της κρίσης, αλλά και στις λεγόμενες «εθνικές αλήθειες» και προκαταλήψεις ενός κακώς νοούμενου πατριωτισμού, οι οποίες έχουν οδηγήσει ιστορικά από ήττα σε ήττα και σε πρόσδεση σε διεθνή κέντρα ισχύος με τα γνωστά αποτελέσματα.