→Ο ερευνητής-κλιματολόγος Ν. Κανιέφσκι κατέληξε μαζί με άλλους επιστήμονες στο συμπέρασμα ότι η κατάρρευση των αρχαίων πολιτισμών δεν οφείλεται μόνο σε οικονομικούς λόγους, αλλά και σε ακραία καιρικά φαινόμενα

Του Χρήστου Μιχαηλίδη

^[1]Πριν από δύο εβδομάδες στη Γαλλία, ερευνητές ανακοίνωσαν ότι η λεγόμενη Σκοτεινή Εποχή της αρχαιότητας, εκεί, περί τον 13ο αιώνα π.Χ., δεν επήλθε επειδή… εκτροχιάστηκαν τα ελλείμματα των χωρών της ανατολικής Μεσογείου ούτε επειδή τα spreads τους εκτοξεύτηκαν σε ασύμφορα ύψη! Οχι. Παρά την υπερβολή του λόγου μου, υπήρχαν και τότε οικονομικές κρίσεις, τόσο σημαντικές μάλιστα που οδηγούσαν ολόκληρους πολιτισμούς σε αφανισμό. Υπήρχε, όμως, και ένας άλλος, πολύ σημαντικός παράγοντας: ο κακός μας ο καιρός!

Ο Νταβίντ Κανιέφσκι, 39 ετών, ερευνητής-κλιματολόγος στο Πανεπιστήμιο Πολ Σαμπατιέ της Τουλούζης, στη Γαλλία, κατέληξε μαζί με άλλους επιστήμονες στο συμπέρασμα ότι η κατάρρευση των αρχαίων πολιτισμών, ιδίως στην ανατολική Μεσόγειο, δεν οφείλεται μόνο σε οικονομικούς λόγους, όπως ήταν μέχρι τώρα η επικρατούσα άποψη, αλλά και σε ακραία καιρικά φαινόμενα, κυρίως έντονες εναλλαγές του κλίματος, που προκαλούσαν ή και επιδείνωναν τις οικονομικές κρίσεις!

Ο Κανιέφσκι, που γεννήθηκε το 1974 στην Καέν της Νορμανδίας, από Πολωνό πατέρα και Ελληνίδα μητέρα, βρέθηκε στην Κύπρο αρκετές φορές τα τελευταία χρόνια, πραγματοποιώντας αναλύσεις σε δείγματα από ίζημα που πήρε από την Αλυκή της Λάρνακας, μία από τις αρχαιότερες λίμνες στη νοτιοανατολική Μεσόγειο. Βρήκε, λοιπόν, στοιχεία που αποδεικνύουν ότι μια μακρά περίοδος ανομβρίας, που ξεκίνησε πριν από περίπου 3.200 χρόνια και διήρκεσε πάνω από 3 αιώνες, επέφερε πλήρη αγροτική καταστροφή, προκάλεσε φοβερό λιμό και πήρε αμέτρητες ζωές. Ολος ο κοινωνικός ιστός του τόπου διαλύθηκε.

Ετσι δεν λέμε και εμείς σήμερα για την οικονομική λαίλαπα που μας σαρώνει; Καταλαβαίνει που το πάω, γελάει λίγο, και απαντά: «Αναμφίβολα, μια αλλαγή κλιματική επηρεάζει άμεσα την οικονομία. Οταν μεταβάλλεις τις περιβαλλοντικές παραμέτρους από τις οποίες εξαρτάται κάποιος για να μπορεί να ζήσει, αυτομάτως αλλάζεις και το κοινωνικο-οικονομικό σύστημα μέσα στο οποίο υπάρχει».

Πολλές πήλινες πλάκες από την ανατολική Μεσόγειο δείχνουν ότι η οικονομική κατάσταση στο τέλος της Υστερης Εποχής του Χαλκού (1600-1100 π.Χ.) ήταν πολύ ανησυχητική. «Εμείς όμως», λέει ο Κανιέφσκι, «δεν λέμε ότι φταίνε οι κλιματικές αλλαγές της εποχής εκείνης, 1250-1200 π.Χ., για την οικονομική κρίση, αλλά ότι μπορεί να την επιτάχυναν ή και να την επιδείνωσαν».

Μελετώντας τα ευρήματα από τις έρευνες στην Αρχαία Αλυκή της Λάρνακας, η ομάδα του είδε ότι περί τον 13ο αιώνα, όχι μόνο η Κύπρος, αλλά και παντοδύναμα βασίλεια τα οποία απλώνονταν σε χώρες που σήμερα ανήκουν σε Αίγυπτο, Ελλάδα, Συρία, Τουρκία, Ισραήλ και παλαιστινιακά εδάφη, κατέρρευσαν ξαφνικά περί το 1200 π.Χ. Οι απότομες κλιματικές αλλαγές, λέει ο Κανιέφσκι σήμερα, εκτός του ότι προκάλεσαν αμέτρητους θανάτους, οδήγησαν μεγάλα κομμάτια του πληθυσμού (δεν ξέρουμε πόσα) σε μετανάστευση σε χώρες με πιο εύκρατο κλίμα. Και έτσι, εκ των πραγμάτων και πολύ απότομα, γκρεμίστηκαν οι συγκεκριμένοι πολιτισμοί.

Μπορεί να ξανασυμβεί…

Αλλά γιατί και πώς προκύπτει στα δικά μας μέρη αυτός ο θανατηφόρος συνδυασμός; Ο Μπράντον Λι Ντρέικ, έκτακτος καθηγητής στο Τμήμα Ανθρωπολογίας και Παλαιοκλιματολογίας στο Πανεπιστήμιο του Νέου Μεξικού, έχει ερευνήσει και αυτός την επίπτωση των κλιματικών αλλαγών στη βιωσιμότητα, όπως γράφει, των αρχαίων πολιτισμών σε διάφορα μέρη της Γης. Ανάμεσα σε άλλα, οι έρευνές του έχουν δείξει ότι η πτώση της θερμοκρασίας στην επιφάνεια της θάλασσας στη Μεσόγειο συνέπεσε απόλυτα με τη λεγόμενη Ελληνική Σκοτεινή Περίοδο, που διήρκεσε από το 1100 π.Χ. έως το 800 π.Χ., κατά τη διάρκεια της οποίας η ισχύς της Ελλάδας αποδυναμώθηκε.

Ο Ντρέικ ισχυρίζεται ότι είναι ακόμα ασαφές το γιατί -εφόσον το φαινόμενο της αλλαγής θερμοκρασίας είναι παγκόσμιο- μόνο η Μεσόγειος αντέδρασε τόσο δραματικά σε αυτό. «Αυτό είναι υπό διερεύνηση», απαντά, «αλλά κανείς δεν πρέπει να αποκλείσει την πιθανότητα να βιώσουμε ξανά όσα έπληξαν τότε τους αρχαίους αυτούς πολιτισμούς».

Μεταξύ σοβαρού και αστείου, λοιπόν, θέτω στον Νταβίντ Κανιέφσκι το ερώτημα: «Δεδομένης της ήδη ραγδαίας κλιματικής αλλαγής, αλλά και της δραματικής αλλαγής στη ζωή του ελληνικού πληθυσμού λόγω της οικονομικής κρίσης, μήπως βρισκόμαστε ήδη στην αρχή ενός νέου αφανισμού;». Ο Γαλλοελληνοπολωνός επιστήμονας είναι κατηγορηματικός: «Οχι! Η Ελλάδα δεν μπορεί να καταρρεύσει. Υπάρχει κατ’ αρχάς μεγάλη διαφορά μεταξύ των σύγχρονων κλιματικών αλλαγών και εκείνων που παρατηρήσαμε για την Υστερη Εποχή του Χαλκού. Σήμερα, είμαστε καλύτερα προετοιμασμένοι για να αντιμετωπίσουμε τις κλιματικές αλλαγές. Ξέρουμε τι μπορεί να έλθει. Πώς να αντιδράσουμε. Εχουμε καλύτερα μέσα. Η κατάρρευση επέρχεται όταν σε μία δεδομένη στιγμή συμβούν αρκετά πράγματα μαζί: πολιτική αναταραχή, πόλεμοι, κοινωνικο-οικονομικοί παράγοντες, καταστροφή μερικών ειδών καλλιέργειας και, βεβαίως, κλιματικές μετατοπίσεις. Θα δούμε σίγουρα και άλλες αλλαγές στο κλίμα στο εγγύς μέλλον. Αλλά η κατάρρευση του μεσογειακού κόσμου οπωσδήποτε δεν θα συμβεί αύριο».

Ο παππούς του, Ανδρέας Κρουστάλλας, καταγόταν από τη Βόρεια Ελλάδα. «Μεταξύ Θεσσαλονίκης και Καβάλας», μας λέει ο Κανιέφσκι, «πού ακριβώς, δεν θυμάμαι». Η κακή οικονομική κατάσταση στην Ελλάδα, και τότε, τον ανάγκασε να μεταναστεύσει στη Γαλλία σε αναζήτηση καλύτερης ζωής.

«Οπως βλέπετε, είμαι μείγμα πολυεθνικό! Το ενδιαφέρον μου για τις αρχαίες κοινωνίες πηγάζει από τον παππού μου και τη μητέρα μου. Η άλλη μου αγάπη, για τα μαθηματικά, έρχεται από τον Πολωνό πατέρα μου. Οι Ανατολικοευρωπαίοι, ξέρετε, αγαπούν πολύ τις σκληρές επιστήμες. Ακόμα και σήμερα, ο πατέρας μου αγωνιά να καταλάβει τη μαθηματική και φυσική διαδικασία που καθορίζει κάθε τι που υπάρχει και συμβαίνει στον κόσμο».

Το βασικό ερώτημα που απασχολεί τον Κανιέφσκι στις έρευνές του είναι πώς μια κοινωνία, σε κάποια δεδομένη στιγμή, μπορεί να προσαρμοστεί σε περιβαλλοντικές μεταβολές, ιδίως σε περιπτώσεις ακραίες.

Οι πρώτες έρευνές του έγιναν στο Τελ Τουέινι, στη Συρία, όπου βρήκε «ιδανικές συνθήκες» συνδυασμού κλιματικών και οικονομικών αλλαγών που επηρέασαν έντονα «τη συμπεριφορά του πληθυσμού». Δεν φτάνει όμως μόνο μία τοποθεσία ως δείγμα. Και έτσι, στράφηκαν και προς την Κύπρο, όπου οδηγήθηκαν στα σπουδαία αποτελέσματα που ανακοινώθηκαν πριν από δύο εβδομάδες.