Του Τάσου Σαραντή

Ο παγκόσμιος αστικός πληθυσμός αναμένεται να αυξηθεί κατά 2,6 δισεκατομμύρια ανθρώπους μεταξύ του 2011 και του 2050, ανεβάζοντας το συνολικό αριθμό των κατοίκων των πόλεων σε 6,3 δισ., σύμφωνα με τις προβλέψεις του Τμήματος Πληθυσμού των Ηνωμένων Εθνών. Η αστική επέκταση θα είναι ιδιαίτερα επαχθής για τις αναπτυσσόμενες χώρες, όπου σήμερα το ζει 82% του παγκόσμιου πληθυσμού.

Σύμφωνα με τα τελευταία υπάρχοντα στοιχεία (2010), οι πόλεις αποτελούν τον τόπο κατοικίας για 3,5 δισεκατομμύρια ανθρώπους, αριθμός που αντιστοιχεί στο 50,5% του παγκόσμιου πληθυσμού. Μόνο πριν από δύο αιώνες οι άνθρωποι κατοικούσαν κατά κύριο λόγο στην ύπαιθρο, με μόλις το 3% να ζει στις πόλεις.

Σύμφωνα με εκτιμήσεις του ΟΗΕ, το ισοζύγιο κλείνει κάποια στιγμή το 2008, όταν περισσότεροι άνθρωποι ζούσαν σε αστικές περιοχές από ό,τι στις αγροτικές κοινότητες – για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας.

Παρά το γεγονός ότι ο αναπτυσσόμενος κόσμος είναι λιγότερο αστικοποιημένος από τον βιομηχανικό κόσμο, οι αναπτυσσόμενες χώρες φιλοξενούν περίπου 1,54 δισ. περισσότερους ανθρώπους. Σε απόλυτους αριθμούς, στον αναπτυσσόμενο κόσμο αναμένεται να προστεθούν περίπου 2,45 δισ. άνθρωποι στις πόλεις της μέχρι το 2050, ενώ στον βιομηχανικό κόσμο αναμένεται να προστεθούν μόνο 170 εκατ. άνθρωποι.

Στον αναπτυσσόμενο κόσμο, η συντριπτική πλειονότητα αυτής της αστικής ανάπτυξης προβλέπεται να συμβεί στην Ασία και την Αφρική. Ο συνολικός πληθυσμός στην Ασία με 4,2 δισ. ανθρώπους το 2011 ξεπερνά κατά πολύ αυτόν της Αφρικής, στην οποία κατοικούν 1 δισ. άνθρωποι.

Ομως, οι περιοχές αυτές είναι επίσης οι λιγότερο αστικοποιημένες στη Γη: το 45% του πληθυσμού της Ασίας διέμενε σε πόλεις το 2011, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στην Αφρική περιοριζόταν στο 40%. Αντίθετα, στη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική, το 78% των ανθρώπων ζουν στις πόλεις.

Ενα χαρακτηριστικό γνώρισμα της αστικοποίησης στην Ασία είναι η επικράτηση των «μεγαλουπόλεων», που αποτελούν τόπο κατοικίας για περισσότερους από 10 εκατομμύρια ανθρώπους. Το 2011, υπήρχαν 23 τέτοιες πόλεις σε όλο τον κόσμο, 13 από τις οποίες ήταν στην Ασία.

Μέχρι το 2025, ο συνολικός αριθμός των μεγαλουπόλεων αναμένεται να φτάσει τις 37 με 21 από αυτές μόνο στην Ασία. Ηδη, στη Νοτιοανατολική Ασία βρίσκονται οι πιο πυκνοκατοικημένες πόλεις, αφού περίπου 16.500 άνθρωποι ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο συμπιέζονται στις αστικές περιοχές.

Η έκρηξη της αστικοποίησης στον βιομηχανικό κόσμο αναμένεται να συνεχιστεί, αφού οι πληθυσμοί που διαβιούσαν στις πόλεις ανέρχονταν στο 78% του συνολικού τους πληθυσμού το 2011, ποσοστό που αναμένεται να αγγίξει το 86% μέχρι το 2050. Συγκριτικά, στον αναπτυσσόμενο κόσμο μόνο το 47% του πληθυσμού διαβιούσε σε πόλεις το 2011, ενώ μέχρι το 2050 ο αριθμός αυτός θα μπορούσε να ανέλθει στο 64%.

Ετσι, οι πόλεις, ιδιαίτερα στον αναπτυσσόμενο κόσμο, πρέπει να βρουν έναν τρόπο προκειμένου να παρέχουν τις απαραίτητες υπηρεσίες για το συνεχώς αυξανόμενο πληθυσμό τους. Οταν οι πόλεις αποτυγχάνουν να πληρούν τις βασικές ανάγκες σε μεγάλη κλίμακα, δημιουργούν περιοχές, γνωστές ως παραγκουπόλεις, όπου τα νοικοκυριά στερούνται συνήθως ασφαλές πόσιμο νερό και ασφαλείς εγκαταστάσεις υγιεινής.

Σύμφωνα με το Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για τους Ανθρώπινους Οικισμούς (UN-ΗΑΒΙΤΑΤ), 828 εκατομμύρια άνθρωποι που διαβιούν σε πόλεις στον αναπτυσσόμενο κόσμο θεωρούνται κάτοικοι των παραγκουπόλεων, αριθμός που αντιστοιχεί σε έναν στους τρεις κατοίκους. Οι πληθυσμοί αυτοί αναμένεται να αυξηθούν σημαντικά στο μέλλον, καθώς, σύμφωνα με το UN- HABITAT, επιπλέον 6 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν σε παραγκουπόλεις κάθε χρόνο.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναγνωρίζει τη ραγδαία αύξηση των αστικών πληθυσμών, ιδιαίτερα τους πληθυσμούς των παραγκουπόλεων, ως το πιο σημαντικό θέμα που άπτεται της υγείας στον 21ο αιώνα.

Ο οργανισμός αναφέρει ο υπερπληθυσμός, η έλλειψη ασφαλούς πόσιμου νερού και τα ακατάλληλα αποχετευτικά δίκτυα αποτελούν τους κύριους παράγοντες που συμβάλλουν στην κακή υγεία μεταξύ των φτωχών που κατοικούν στα αστικά κέντρα.

Οι παραγκουπόλεις συχνά μετατρέπονται σε γόνιμο έδαφος για την εκδήλωση ασθενειών όπως η φυματίωση, ο δάγκειος πυρετός, η πνευμονία και η χολέρα, καθώς και ότι στους κατοίκους των παραγκουπόλεων οι μολύνσεις που μεταδίδονται με το νερό και οι ασθένειες του αναπνευστικού συστήματος βρίσκονται σε πολύ υψηλότερα ποσοστά συγκριτικά με τους πληθυσμούς των αγροτικών περιοχών.