Του Παντελή Κυπριανού*

Από το 1922 που θεσπίστηκαν και επίσημα οι εισιτήριες εξετάσεις στα πανεπιστήμια και ο κλειστός αριθμός εισακτέων, δοκιμάστηκαν όλοι οι συνδυασμοί συστημάτων εισαγωγής στα πανεπιστήμια: με ή χωρίς εξετάσεις στο Γυμνάσιο ή το Λύκειο, πολλά εξεταζόμενα μαθήματα ή λιγότερα. Δεν θεσπίστηκε μόνο αυτό που κουβεντιάζεται διαρκώς από το 1964, το «εθνικό απολυτήριο» – δεν νομίζω ότι θα κερδίζαμε κάτι αν σήμερα το θεσπίζαμε.

Το νομοσχέδιο που συζητείται αυτές τις μέρες στη Βουλή αγγίζει τα πάντα και ρυθμίζει λεπτομέρειες που αλλού θα ξένιζαν. Σε ό,τι αφορά τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και την εισαγωγή σε πανεπιστήμια και ΤΕΙ, αποτελεί μια παραλλαγή του συστήματος που εφαρμόστηκε από την πρώτη κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, τις «γενικές εξετάσεις».

Το νομοσχέδιο ακροβατεί ανάμεσα σε δύο λογικές: των παιδαγωγικών παραδοχών και των προτάσεων. Επί της αρχής υιοθετούνται ιδέες που εδώ και έναν αιώνα είναι αυτονόητες για τους παιδαγωγούς, τους «προοδευτικούς» πρώτα και τους «συντηρητικούς» στη συνέχεια: αυθυπαρξία του Λυκείου, αναγκαιότητα γενικής μόρφωσης; Και στο Γενικό Λύκειο και στο ΕΠΑΛ. Οι αρχές αυτές διαπερνώνται και εν μέρει ακυρώνονται από δύο θεμελιώδεις αρχές της συντηρητικής σκέψης: εξετάσεις παντού (σχετικά ήπιες, είναι αλήθεια, στο νομοσχέδιο) και φρονηματισμός (προς το παρόν περνά από το μοναδικό για δυτική χώρα βάρος στα Θρησκευτικά, σίγουρα θα ακολουθήσουν κι άλλα).

Διακηρυγμένοι στόχοι της Ευρωπαϊκής Ενωσης είναι μέχρι το 2020 οι απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης να φτάσουν το 40% του ενεργού πληθυσμού και ο μεγαλύτερος δυνατός αριθμός παιδιών να αποφοιτήσει από τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση – ο στόχος είναι 90% για την Ελλάδα. Οι στόχοι φαντάζουν μάλλον μακρινοί για μας καθώς οι εργαζόμενοι απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης ανέρχονται στο 30% και η σχετική σχολική διαρροή επίσημα στο 13 με 14%. Δύο πρόσθετα δεδομένα καθιστούν δύσκολα επιτεύξιμους τους στόχους αυτούς. Λόγω της υψηλής ανεργίας πολύ λίγοι νέοι απόφοιτοι ΑΕΙ και ΤΕΙ βρίσκουν δουλειά. Λόγω της κρίσης και της ανεργίας, πάλι, πολλά παιδιά, ιδιαίτερα αγόρια, από τις περισσότερο ευπαθείς ομάδες (άνεργοι, εργάτες, αγρότες, Τσιγγάνοι, μετανάστες) δύσκολα θα τελειώσουν το Λύκειο.

Η δυσκολία αποφοίτησης από τη δευτεροβάθμια θα επιταθεί με τις θεσπιζόμενες ενδο-λυκειακές εξετάσεις. Μένει η λύση της τεχνικής-επαγγελματικής εκπαίδευσης, ΕΠΑΛ, στα οποία το νομοσχέδιο δίνει, υποτίθεται, ιδιαίτερη σημασία. Πώς όμως μπορεί να γίνει αυτό πιστευτό όταν χθες καταργήθηκαν ζωτικής σημασίας ειδικότητες και έχει ακρωτηριαστεί ο θεσμός;

Τι πρόκειται να γίνει; Αυτό που φανταζόμαστε όλοι. Τα παιδιά στο Λύκειο θα στραφούν στα φροντιστήρια, όλο και περισσότεροι θα στρέφονται σ’ έναν ακρωτηριασμένο θεσμό, την επαγγελματική εκπαίδευση. Για να καταπολεμηθεί η σχολική διαρροή, οι ίδιοι οι κυβερνώντες που θέσπισαν τις εξετάσεις στο Γενικό Λύκειο, αν βρίσκονται βέβαια στα πράγματα, θα φροντίσουν ώστε όλοι να παίρνουν το χαρτί. Ετσι και ο θεσμός θα απαξιωθεί περαιτέρω και τα παιδιά δεν θα μαθαίνουν τίποτε. Οι συνέπειες από μια τέτοια εξέλιξη θα είναι ιδιαίτερα οδυνηρές για την εκπαίδευση. Η ύπαρξη και μόνο ενός τύπου σχολείου που παρέχει πτυχία άκοπα θα μπορούσε να διαταράξει πλήρως την ισορροπία της μεταγυμνασιακής εκπαίδευσης.

Ευχής έργον θα ήταν να γίνει αυτό που πρότεινε το 1926 ο Δημήτρης Γληνός: όλα τα παιδιά να τελειώνουν τη 12χρονη υποχρεωτική εκπαίδευση και να πηγαίνουν στο Πανεπιστήμιο. Μέχρι τότε όμως υπάρχουν πολλά να γίνουν. Πριν καταπιαστούν, όπως το συνηθίζουν, κάθε τόσο και λιγάκι οι κυβερνώντες μας με το Λύκειο, καλό θα ήταν να σκύψουν σε πιο απτά πράγματα. Ενδεικτικά να ασχοληθούν όπως συστήνουν όλοι οι ειδικοί –και οι διεθνείς οργανισμοί τους οποίους επικαλούμαστε επιλεκτικά- με την προσχολική αγωγή, η οποία εδώ και χρόνια έχει αφεθεί στη μοίρα της.

Θα μπορούσαν ακόμη οι κυβερνώντες μας να ασχοληθούν πολύ πιο συστηματικά με την πάντα παραγκωνισμένη επαγγελματική εκπαίδευση, όπως γίνεται στις χώρες που θαυμάζουν, ώστε και η σχολική διαρροή να καταπολεμηθεί και τα παιδιά να αποκτήσουν δεξιότητες. Θα μπορούσαν ακόμη να σκεφτούν νέες λύσεις, καθόλα συμβατές με τη «φιλοσοφία» του συζητούμενου νομοσχεδίου. Θα μπορούσε ενδεικτικά, όπως γίνεται σε αρκετές χώρες, το υποχρεωτικό Γυμνάσιο να γίνει τετραετές ώστε τα παιδιά να συνεκπαιδεύονται και να αποκτούν υψηλού επιπέδου γενική μόρφωση. Κατόπιν κάποιοι θα μπορούσαν να συνεχίσουν στο δίχρονο Γενικό Λύκειο και οι άλλοι σε ένα άρτιο Τεχνικό-Επαγγελματικό Λύκειο.

* Καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Πατρών