Η συγγραφέας έσκυψε πάνω στη συγκλονιστική ιστορία του σοσιαλιστή συγγραφέα Πολ Λαφάργκ και της συζύγου του, καλλονής, αριστοκράτισσας και επαναστάτριας δεύτερης κόρης του Καρλ Μαρξ. Μετά από τεράστια έρευνα και σκληρή και δύσκολη δουλειά, μας παρέδωσε ένα διαβαστερό βιβλίο, που συνδυάζει μυθοπλασία και ιστορική αλήθεια, ζωντανεύει μυθικά πρόσωπα (την οικογένεια Μαρξ, τον Ενγκελς, τον Λένιν, τον Μπακούνιν) και κυρίως μια ολόκληρη εποχή που η επανάσταση ήταν όνειρο και αγώνας

Της Παρής Σπίνου

^{[1] [2] [3]}

Στις 26 Νοεμβρίου 1911 ο ένθερμος σοσιαλιστής Πολ Λαφάργκ, συγγραφέας του εμβληματικού «Δικαίωμα στην τεμπελιά» (όσο λιγότερη εργασία τόσο περισσότερη πνευματική και σωματική διασκέδαση, πρέσβευε) και η σύζυγός του Λόρα, δεύτερη από τις τρεις κόρες του Καρλ Μαρξ, αυτοκτονούν με ένεση υδροκυανίου, κάνοντας πράξη μια νεανική υπόσχεση: να αποφύγουν «τα ανελέητα γηρατειά». Η είδηση αφήνει άφωνο το διεθνές επαναστατικό κίνημα, εγείροντας μια σειρά αναπάντητων ερωτημάτων.

^{[4] [5]}Σχεδόν 100 χρόνια αργότερα, μια Πειραιώτισσα συγγραφέας, η Ζέφη Κόλια, αναμοχλεύει την πολυτάραχη ζωή τους στο βιβλίο «Λώρα, η τελευταία των Μαρξ» (Μεταίχμιο). Ταξίδεψε στο Παρίσι, επισκέφτηκε την έπαυλη (αγορασμένη με τα χρήματα της κληρονομιάς του Φρίντριχ Ενγκελς) όπου άφησαν την τελευταία τους πνοή, μελέτησε βιβλία ιστορίας, αλλά και την αλληλογραφία των Μαρξ-Ενγκελς, κατέβασε από τη βιβλιοθήκη της λογοτεχνία εποχής, τα μαρξιστικά βιβλία της νιότης της… και ιδού μια βιογραφική μυθιστορία «ζωντανή» και ελκυστική που διαβάζεται απνευστί.

Νεαρός αναρχικός φοιτητής το 1865, ο Λαφάργκ συνάντησε για πρώτη φορά τη Λόρα, μια υπεροπτική δεσποινίδα με πυρόξανθα μαλλιά στο Λονδίνο, στο σπίτι του πατέρα της, ενώ του παρέδιδε μια αναφορά για την πορεία της νεοσύστατης παρισινής Διεθνούς Ενωσης Εργατών. Εκτοτε οι ζωές τους ενώθηκαν σε ένα γαϊτανάκι από αγώνες, επαναστάσεις, εξορίες, οικογενειακές τραγωδίες, με αποκορύφωμα τον θάνατο του μικρού τους γιου, αλλά και με μικρές δόσεις ευτυχίας και πολυτέλειας. Από τις σελίδες παρελαύνει όλη η οικογένεια Μαρξ, αλλά και ο Λένιν, ο Προυντόν, ο Μπακούνιν, ο Μπλανκί, η Λουίζ Μισέλ και πολλά άλλα πρόσωπα, με φόντο τα γεγονότα που καθόρισαν την πορεία του σοσιαλιστικού κινήματος από τα μέσα του 19ου ώς τις αρχές του 20ού αιώνα.

Στα προηγούμενα μυθιστορήματά της η Ζέφη Κόλια μας είχε συνηθίσει στο τρίπτυχο πόλη-γυναίκα-μουσική («Oταν όλα κλείνουν ο έρωτας διανυκτερεύει», «Κι αν είμαι… ροζ, μη με φοβάσαι!», «Χ-αίματος», Κέδρος). Ωστόσο αυτή τη φορά φαίνεται πως το δαιμόνιο της δημοσιογράφου ξύπνησε μέσα της και μαζί με το συγγραφικό πάθος την οδήγησε σε ένα θέμα συναρπαστικό όσο και ριψοκίνδυνο, που την απορρόφησε για δύο ολόκληρα χρόνια. Οχι τυχαία λοιπόν νιώθει λίγο σαν Λόρα Μαρξ, «τσιμπημένη» με τον Πολ Λαφάργκ…

• Είναι φανερό πως έχει προηγηθεί μεγάλη έρευνα για τη συγγραφή του βιβλίου. Συναντήσατε δυσκολίες προκειμένου να συνθέσετε τις βιογραφίες και παράλληλα μια εποχή την οποία δεν έχετε ζήσει;

«Η αλήθεια είναι πως η ιδέα συνελήφθη σχεδόν τυχαία, ψάχνοντας στο διαδίκτυο πληροφορίες σχετικά με την αυτοκτονία του πολιτικού φιλόσοφου Αντρέ Γκορζ και της συζύγου του. Σερφάροντας όλο και πιο βαθιά, έπεσα πάνω στη συγκλονιστική ιστορία του Πολ Λαφάργκ και της Λόρα Μαρξ, οι οποίοι αυτοκτόνησαν μαζί αλλά υγιείς, επειδή ο Λαφάργκ -για ιδεολογικούς λόγους- δεν ήθελε να τον βρουν τα γεράματα. Ο ίδιος άφησε πίσω του πολιτική διαθήκη όπου εξηγούσε τους λόγους της “αναχώρησής του από τη ζωή’’, αλλά εκ μέρους της συζύγου του δεν βρέθηκε κανένα στοιχείο, εκτός από ένα καπέλο που είχε αγοράσει το ίδιο βράδυ στο Παρίσι. Μου καρφώθηκε τόσο έντονα στο μυαλό αυτή η υπόθεση, ώστε άρχισα να ψάχνω κάθε σχετική βιβλιογραφία. Ωστόσο δεν υπήρχαν παρά ελάχιστα γραπτά γύρω από το ζεύγος Λαφάργκ. Κι έτσι πήρα το θάρρος -και θράσος το λες- να διηγηθώ εγώ την ιστορία τους. Τότε άρχισε το ταξίδι. Πολλές φορές έχασα την άκρη της ιστορίας' την ξανάπιασα από την αρχή. Αλλες φορές χάθηκα στον χρόνο καθώς δούλευα μερόνυχτα χωρίς να βγαίνω απ' το σπίτι προκειμένου να μην αποστασιοποιηθώ από την ατμόσφαιρα της εποχής. Επίσης ταξίδεψα πολλές φορές στο Παρίσι και στα περίχωρα, όπου επισκέφθηκα τα μέρη όπου έζησαν, γεγονός που με ώθησε να γλιστρήσω προς τα πίσω στον χρόνο και σχεδόν να ενσωματωθώ στην ιστορία μου. Το πιο δύσκολο όμως ήταν να στήσω αυτή τη μυθιστορία με τέτοιο τρόπο ώστε να μην γίνεται έντονα διακριτή η γραμμή που χωρίζει τη μυθοπλασία από την ιστορική αλήθεια και να διαβάζεται απερίσπαστα από τους αναγνώστες. Ηταν δύσκολο έργο. Αλλά εξίσου υπέροχο».

• Εχω την εντύπωση ότι ο Πολ Λαφάργκ ήταν νεανικός σας ήρωας. Πώς τον σκιαγραφείτε;

«Οπως πολλοί άνθρωποι της γενιάς μου είχα διαβάσει το “Δικαίωμα στην Τεμπελιά’’ και μου είχαν κάνει εντύπωση οι αιρετικές του απόψεις. Ναι, ο Λαφάργκ ήταν από τους μαρξιστές που είχα ξεχωρίσει από παλιά, δεδομένου ότι τον διάβαζαν με τον ίδιο θαυμασμό αριστεροί, αναρχικοί και οικολόγοι. Και δεν είχα πέσει έξω. Ο Γαλλο-κουβανός επαναστάτης, στου οποίου τις φλέβες έρρεε το αίμα τριών καταπιεσμένων λαών -εβραϊκό, νέγρικο και ινδιάνικο- όχι απλά δικαίωσε την παλιά μου εντύπωση, αλλά μου άσκησε τόση προσωπική γοητεία ώστε σχεδόν μπήκα στη θέση της ερωτευμένης Λόρας! Εξωτικός και σπινθηροβόλος, λάτρης της καλής ζωής αλλά και πρωτοπόρος μαχητής, ανυπότακτος και ευδαιμονιστής, βαθιά άθεος και άλλο τόσο πιστός σε κάθε ιδέα του, βουλευτής από θέση και αντικοινοβουλευτικός από φύση, διανοούμενος και αγρότης, μεταφυσικός και υλιστής, ήταν ο άνδρας για τον οποίο ο Ζαν Ζορές έγραψε στην εφημερίδα “L’ Humanite’’ την επομένη της κηδείας του: “Στον θάνατό του καθρεφτίζεται ο συνδυασμός ιδεαλισμού και παράδοξου που ανέκαθεν τον χαρακτήριζε…’’»

• Η Λόρα Μαρξ ήταν εξίσου επαναστάτρια;

«Η κόρη του Καρλ Μαρξ και της βαρόνης Τζένης φον Βεστφάλεν ήταν μια αριστοκράτισσα με προλεταριακή ιδεολογία, η οποία γεννήθηκε μαζί με το «Κομμουνιστικό Μανιφέστο», παντρεύτηκε αφού ολοκληρώθηκε «Το Κεφάλαιο» και αυτοκτόνησε σε μια έπαυλη αγορασμένη από τα χρήματα της κληρονομιάς του Φρίντριχ Ενγκελς. Ηταν μια ψυχρή καλλονή, η οποία συνδύαζε τις επαναστατικές ιδέες της με την κοινωνική ευπρέπεια, ενώ οι άνδρες την άφηναν παγερά αδιάφορη. Μόνο ο “ημιβάρβαρος’’ Πολ Λαφάργκ κατόρθωσε να την κατακτήσει, ενώ κατόπιν δεν δίσταζε να τη χουφτώνει ακόμα και δημοσίως! Ηταν μια ευάλωτη ύπαρξη που έζησε στη δίνη των πιο αντικρουόμενων ιδεών και συναισθημάτων. Ηταν κτητική με όσους αγαπούσε και λάτρευε τον πατέρα της -ζηλεύοντας ενδόμυχα τη μητέρα της- αφού διεκδικούσε πάντα τη μεγαλύτερη θέση στην καρδιά του».

• Φαντάζομαι το πιο δύσκολο κεφάλαιο ήταν οι συνθήκες τις αυτοκτονίας τους, καθώς δεν υπάρχουν και πολλά ντοκουμέντα.

«Εφόσον δεν ήξερα τι ακριβώς είχε συμβεί την τελευταία νύχτα της ζωής τους, αναγκάστηκα να χτίσω μυθοπλαστικά τις κορυφαίες αυτές στιγμές τους. Αφού πρώτα επισκέφτηκα το σπίτι και τον τάφο τους, άφησα κάπως μεταφυσικά το μυαλό και το συναίσθημά μου να με οδηγήσουν στην τελική πλοκή. Ηταν πολύ, πάρα πολύ δύσκολο. Μερικές φορές ένιωθα ότι παραβιάζω την ιδιωτικότητά τους, έβλεπα περίεργα όνειρα, τους αισθανόμουν από κάπου να με παρακολουθούν, η ζωή τους είχε γίνει εμμονή μου. Ομως τελικά κατανόησα τη σκέψη του Λαφάργκ. Και τον σέβομαι απόλυτα ως προς αυτή του την απόφαση. Οσο για τη Λόρα, είμαι σίγουρη ότι τον ακολούθησε με τη θέλησή της. Δεν είχε κανέναν άλλον στον κόσμο. Κι αν ο Πολ φοβόταν πάντα τα γεράματα, το ίδιο και περισσότερο η τελευταία των Μαρξ φοβόταν τη μοναξιά».

• Τα πρόσωπα σας γοήτευσαν περισσότερο ή η ίδια η εποχή;

«Πρόθεσή μου ήταν, με θεμέλιο την αυτοκτονία του ζεύγους Λαφάργκ, να στήσω γύρω τους το σκηνικό μιας εποχής που γέννησε σύμβολα και άλλαξε τον ρου της ιστορίας. Από την πρώιμη βιομηχανική επανάσταση, την Πρώτη Διεθνή Ενωση Εργατών, τις μεγάλες εξεγέρσεις του 1848, την Παρισινή Κομμούνα, ώς τη γέννηση του επιστημονικού σοσιαλισμού, του αναρχικού κινήματος και των πρώτων ζυμώσεων της Αριστεράς διεθνώς. Ανάμεσα στα γεγονότα συναντάμε όλα εκείνα τα γοητευτικά πρόσωπα που με τις ιδέες τους διαμόρφωσαν τον τρόπο σκέψης των επόμενων γενεών. Ισως η πιο παραγωγική περίοδος προσωπικοτήτων και ιδεώνπου έζησε ποτέ η σύγχρονη ανθρωπότητα».

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

Βιομήχανοι και αριστοκράτες στο πλευρό του προλεταριάτου

• Εκτός από το πνεύμα τους σκιαγραφείτε και την υλική πλευρά των Μαρξ. Τους συναντάμε και σαν μπον βιβέρ, με μεγάλα σπίτια, υπηρέτες κ.λπ. Ολα αυτά δεν συγκρούονταν με την ιδεολογία τους;

«Πολλοί επαναστάτες της εποχής προέρχονταν από την αστική, ακόμα και από την αριστοκρατική τάξη. Σοσιαλιστές κι αναρχικοί, που όμως ήταν ωραίοι τύποι, περιπετειώδεις, γλεντζέδες, φλογεροί διανοούμενοι και επιστήμονες, θεμελιωτές ενός νέου κόσμου που βρισκόταν στα γεννοφάσκια του. Οι Μαρξ έζησαν πολλά χρόνια στην απόλυτη ένδεια και τρία παιδιά της οικογένειας πέθαναν από τις κακουχίες. Ο Ενγκελς ήταν εκείνος που τους βοήθησε να επιβιώσουν. Ο βιομήχανος Ενγκελς ήταν ισότιμος θεωρητικός του μαρξισμού και πάλεψε ώς το τέλος της ζωής του όχι απλά για την καλυτέρευση των όρων ζωής της εργατικής τάξης αλλά για την απόλυτη κυριαρχία του προλεταριάτου. Τα συμπεράσματα δικά σας».

• Στη σύγχρονη εποχή, που όλα καταστρατηγούνται, το έργο των Λαφάργκ, των Μαρξ και Ενγκελς είναι «νεκρό κεφάλαιο»;

«Κανένα διανοητικό επίτευγμα του ανθρώπου δεν μπορεί να θεωρηθεί “νεκρό κεφάλαιο’’. Αντίθετα, αποτελεί τη σκυτάλη μιας εποχής, την οποία πρέπει να παραλάβει η επόμενη. Το πώς θα διαχειριστεί η κάθε εποχή την πολιτική, φιλοσοφική και κοινωνική της κληρονομιά εξαρτάται πάντα από τους ηγέτες, τις ιστορικές συγκυρίες και τις λαϊκές μάζες οι οποίες την πλαισιώνουν».

• Διακρίνετε σήμερα προσωπικότητες τέτοιου ύψους;

«Ούτε με τηλεσκόπιο. Εννοώ, διαστημικό τηλεσκόπιο».

[email protected]