Ποιοι και πώς προκάλεσαν τη «φούσκα» των ακινήτων στις ΗΠΑ. Η κατάρρευση της Lehman Brothers που γκρέμισε την παγκόσμια οικονομία. Η στάση των κυβερνήσεων: ανεργία και λιτότητα για τους πολίτες, ασυδοσία για τα «τζάνκια» των χρηματαγορών

 

Του Μπάμπη Μιχάλη

 

^[1]

 

 

 

^[2]

Η κατάρρευση της αμερικανικής επενδυτικής τράπεζας Lehman Brothers στις 15 Σεπτεμβρίου του 2008 χτύπησε την παγκόσμια οικονομία σαν ατομική βόμβα. Μέσα σε λίγα εικοσιτετράωρα η διατραπεζική αγορά πάγωσε, οι τραπεζικοί κολοσσοί όλου του πλανήτη βρέθηκαν στα πρόθυρα του λουκέτου και τα διεθνή χρηματιστήρια βούτηξαν στα Τάρταρα. Το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα οδηγήθηκε ένα μόλις βήμα πριν από την ολοκληρωτική του κατάρρευση και ο κόσμος ξύπνησε με τον εφιάλτη ενός νέου 1929. Χρειάστηκαν τρισεκατομμύρια δολάρια -χρήματα φορολογούμενων πολιτών- για να σωθούν οι τράπεζες και το υπάρχον σύστημα.

 

Πέντε χρόνια μετά, οι περισσότερες από τις μεγάλες τράπεζες του κόσμου έχουν επανέλθει στην προ κρίσης κερδοφορία τους και με ελάχιστους περιορισμούς συνεχίζουν τις κερδοσκοπικές τους δραστηριότητες. Κυβερνήσεις και πολίτες όμως που τις διέσωσαν συνεχίζουν να πληρώνουν ακριβά το μάρμαρο. Η παγκόσμια οικονομία καρκινοβατεί, βουτηγμένη στη χειρότερη ύφεση των τελευταίων 80 ετών, τα κράτη αποδυναμώνονται διαρκώς συσσωρεύοντας τεράστια χρέη, ενώ οι πολίτες βιώνουν μαζική ανεργία, σκληρή λιτότητα, φτωχοποίηση.

 

Αιτία όλων αυτών των βασάνων είναι αναμφίβολα οι ίδιοι οι τραπεζίτες. Αρρωστα «τζάνκια» μιας αέναης συσσώρευσης πλούτου, ακόρεστα άπληστοι για κέρδος, οι τραπεζίτες πίστεψαν στην προηγούμενη δεκαετία ότι βρήκαν τρόπο να εξοβελίσουν το επενδυτικό ρίσκο διά παντός. Στην πραγματικότητα είχαν χάσει τα ίχνη του.

 

Κυβερνήσεις και κεντρικοί τραπεζίτες, από την άλλη πλευρά, όχι μόνο δεν άσκησαν την απαιτούμενη εποπτεία και έλεγχο προς αυτούς, αλλά αντίθετα διευκόλυναν το έργο τους με τις πολιτικές απορρύθμισης που εφήρμοσαν στα τελευταία είκοσι χρόνια.

 

Ολα άρχισαν το 1999

 

Το κουτί της Πανδώρας άνοιξε το 1999 με την κατάργηση του νόμου Glass – Steegal. Συνταγμένος από την εποχή του Νew Deal στη δεκαετία του 1930, o νόμος αυτός διαχώριζε τις επενδυτικές από τις εμπορικές τράπεζες. Η κατάργησή του άνοιξε τον δρόμο σε καθαρά εμπορικές τράπεζες όπως η Citigroup και η Deutsche Bank -που είχαν ως βασική τους δραστηριότητα τη συσσώρευση καταθέσεων και τη χορήγηση δανείων- να μπουν στο επικίνδυνο παιχνίδι των αγορών.

 

Λίγο αργότερα, στις αρχές τις δεκαετίας του 2000, προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι δυσάρεστες επιπτώσεις της κατάρρευσης της φούσκας των μετοχών εταιρειών Ιντερνετ στον χρηματοπιστωτικό κλάδο και την οικονομία, ο τότε πρόεδρος της Fed, Αλαν Γκρίνσπαν, προχώρησε σε δραστική μείωση των επιτοκίων. Από 6,5% το 2000 το βασικό επιτόκιο της αμερικανικής ομοσπονδιακής τράπεζας υποχώρησε στο 1% το 2003.

 

Η κίνηση αυτή τροφοδότησε όμως μια νέα φούσκα, αυτή τη φορά στην αγορά ακινήτων. Εχοντας πάμφθηνο χρήμα από τη Fed στα χέρια τους, οι τράπεζες άρχιζαν να μοιράζουν ανεξέλεγκτα χαμηλότοκα στεγαστικά δάνεια. Μεξικανοί μετανάστες που δεν είχαν στον ήλιο μοίρα, φτωχαδάκια Αφροαμερικανοί που ζούσαν στα γκέτο των μεγαλουπόλεων, αγρότες ακόμη και η… κουτσή Mary έτρεξαν όλοι να πάρουν το δάνειο που τους προσφερόταν απλόχερα και ν’ αγοράσουν το δικό τους σπίτι, πιστεύοντας όσα διεμήνυαν τότε οι πωλητές των τραπεζών. Οτι, δηλαδή, η τιμή του σπιτιού τους θα ανεβαίνει διαρκώς, ξεπερνώντας την αξία του ενυπόθηκου δανείου τους. Αυτό ίσχυσε για κάποια χρόνια, τα χρόνια ανάπτυξης της φούσκας. Μεταξύ 1997 και 2006, η τιμή των αμερικανικών σπιτιών αυξήθηκε κατά 124% και η αποπληρωμή των στεγαστικών δανείων, ακόμη και αυτών που είχαν υψηλό ρίσκο (subprime), λόγω του φτωχού ιστορικού δανεισμού του δανειολήπτη, κυλούσε ομαλά. Η συνέχεια όμως ήταν διαφορετική. Οταν κάποιοι δανειολήπτες άρχισαν να αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην αποπληρωμή των δανείων τους, η φούσκα έσκασε, παρασύροντας μαζί της δικαίους και αδίκους. Τον Σεπτέμβριο του 2008 οι τιμές των σπιτιών είχαν υποχωρήσει 20% σε σχέση με το 2006.

 

Τα στεγαστικά δάνεια παντός τύπου δεν ήταν όμως η μοναδική πηγή από την οποία έψαξαν να βγάλουν κέρδος οι τραπεζίτες. Τα χαμηλά επιτόκια δανεισμού της Fed τούς ώθησαν σε επενδύσεις υψηλότερων αποδόσεων και ανάληψη υψηλότερου ρίσκου. Η υπερ-μόχλευση ήταν -και εδώ- ο τρόπος. Προχώρησαν έτσι στη μετατροπή των στεγαστικών δανείων που προσέφεραν στην αμερικανική αγορά σε χρηματιστηριακούς τίτλους τα περιβόητα credit default obligations (CDO). Παράγωγα υποχρεώσεων χρέους, δηλαδή, που ήταν διασφαλισμένα σε πακέτα ενυπόθηκων δανείων, αρκετά από τα οποία ήταν υψηλού ρίσκου (subprime).

 

ΑΑΑ με το αζημίωτο

 

Στη συνέχεια οι τράπεζες εξασφάλιζαν υψηλές βαθμολογίες ΑΑΑ για τα προϊόντα αυτά από κορυφαίους οίκους αξιολόγησης όπως η Standard & Poor’s και η Moody’s. Οι οίκοι, που αμείβονταν από τις τράπεζες, ήταν υπερβολικά γενναιόδωροι στις αξιολογήσεις αυτών των προϊόντων. Οι αξιολογήσεις τους ήταν αυτές που διασφάλιζαν την εμπορική επιτυχία των τίτλων σε όλο τον κόσμο. Από την Αμερική έως την Ιαπωνία οι επενδυτές αγόραζαν αυτούς τίτλους γιατί τα ΑΑΑ των οίκων τους έπειθαν ότι η επένδυσή τους είναι ασφαλής και προσοδοφόρα.

 

Οταν όμως η κατάσταση στην αμερικανική αγορά ακινήτων άλλαξε, τα τρωτά σημεία αυτού του εύθραυστου συστήματος παραγωγής κέρδους διερράγησαν, φέρνοντας τον Αρμαγεδδώνα. Τα διασφαλισμένα σε στεγαστικά δάνεια παράγωγα έχασαν παντελώς την αξία τους και τα ασφαλή και βαθμολογημένα με ΑΑΑ CDO κατέληξαν άχρηστα χαρτιά. Η πώληση τους ή η χρήση τους ως εχέγγυο για τον βραχυπρόθεσμο τραπεζικό δανεισμό ήταν πια αδύνατη. Η εμπιστοσύνη είχε χαθεί και καμία τράπεζα δεν ήθελε να δανείσει στην άλλη. Η κρίση που ξέσπασε ανέδειξε σε όλο της το μεγαλείο την απελπιστική ανεπάρκεια ασφαλιστικών δικλίδων στο τραπεζικό σύστημα, τα σαθρά θεμέλια στα οποία οικοδομήθηκε όλα αυτά τα χρόνια η άλογη μεγέθυνση του χρηματοπιστωτικού τομέα.

 

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

 

 Ο ρόλος των οίκων αξιολόγησης

 

Ο ακριβής ρόλος των τριών τρομερών οίκων αξιολόγησης ( Moody’s, Standard & Poor’s Fitch) στο φούσκωμα της αμερικανικής αγοράς στεγαστικής πίστης αποκαλύφθηκε στις ακροάσεις της Επιτροπής Αγγελίδη και της αρμόδιας Επιτροπής Ερευνών της Γερουσίας. «Δεν ήταν τίποτα άλλο από ένα εργοστάσιο παραγωγής αξιολογήσεων ΑΑΑ κατ’ εντολήν των πελατών τους, δηλαδή των επενδυτικών τραπεζών της Wall Street» είπε ο πρόεδρος της πρώτης, ο Ελληνοαμερικανός Φιλ Αγγελίδης. Οι οίκοι είναι σαν τους «δικαστές που τα πιάνουν από τον ένα εκ των δύο αντιδίκων προκειμένου να εκδώσουν ευνοϊκή γι’ αυτόν απόφαση» είπε ο ομόλογός του της δεύτερης, Καρλ Λεβάιν. Και στις δύο επιτροπές αποδείχτηκε περίτρανα ότι οι οίκοι έδιναν επί χρόνια την υψηλότερη βαθμολογία ΑΑΑ σε επενδυτικά προϊόντα-σκουπίδια των τραπεζών. «Το σύστημα επέτρεψε στις τράπεζες να πωλούν υψηλού κινδύνου προϊόντα σε μπουκάλια με ετικέτα χαμηλού ρίσκου» είπε χαρακτηριστικά ο Λεβάιν. Ο λόγος ήταν φυσικά οι αμοιβές των τραπεζών, που έφταναν ακόμη και τα 1,4 εκατ. δολάρια για κάποιες αξιολογήσεις.

 

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

 

* 50 «ΣΩΣΙΒΙΑ»

 

Από τον Οκτώβριο του 2008 οι 27 χώρες της Ε.Ε. έχουν πετάξει περισσότερα από 50 σωσίβια στις τράπεζες. Η συνολική βοήθεια -ενέσεις κεφαλαίου, παροχής ρευστότητας και εγγυήσεων- ισοδυναμεί με το 43,6% του ΑΕΠ των 27 χωρών.

 

* 10 ΤΡΙΣ. ΔΟΛΑΡΙΑ!

 

Η αμερικανική κυβέρνηση δαπάνησε, εγγυήθηκε ή δάνεισε περισσότερα από 10 τρισ. δολάρια για τη διάσωση των τραπεζών. Εξ αυτών η Fed χορήγησε τα μισά, το υπουργείο Οικονομικών 2,5 δισ. δολάρια και τα υπόλοιπα η Ομοσπονδιακή Εταιρεία Ασφάλισης Καταθέσεων (FDIC).

 

* ΠΡΟΕΚΛΟΓΙΚΑ… ΔΑΝΕΙΑ

 

Οι τράπεζες δαπάνησαν τα περισσότερα από οποιονδήποτε άλλο κλάδο στις προεκλογικές εκστρατείες των προεδρικών του 2004 και του 2008 στις ΗΠΑ για την προώθηση των υποψηφίων.

 

* ΑΚΟΜΗ ΠΙΟ ΙΣΧΥΡΕΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

 

Ενα από τα βασικά επιχειρήματα της πολυδάπανης διάσωσης των τραπεζών ήταν ο συστημικός κίνδυνος, ότι δηλαδή ήταν πολύ μεγάλες για να αφεθούν να καταρρεύσουν. Πέντε χρόνια όμως από την κρίση, αυτές είναι μεγαλύτερες. Το ενεργητικό της μεγαλύτερης τράπεζας των ΗΠΑ JP Morgan ανέρχεται στα 2,4 τρισ. δολάρια σήμερα έναντι 1,6 τρισ. δολαρίων το 2007. Η βρετανική Lloyds έχει υπερδιπλάσιο μέγεθος σε σχέση με το αντίστοιχο προ κρίσης. To 2007 υπήρχαν μόνο 6 τράπεζες στον κόσμο με ενεργητικό μεγαλύτερο των 2 τρισ. δολαρίων. Σήμερα είναι 13.

 

* 30 ΕΚΑΤ. ΝΕΟΙ ΑΝΕΡΓΟΙ

 

Περισσότερα από 30 εκατομμύρια νέους ανέργους δημιούργησε η κρίση, εκτοξεύοντας το συνολικό τους αριθμό παγκοσμίως σε περισσότερα από 210 εκατομμύρια. Περίπου 22,5 εκατομμύρια άνθρωποι έχασαν τη δουλειά τους στις ανεπτυγμένες οικονομίες και εξ αυτών τα 7,5 εκατομμύρια στις ΗΠΑ. Οι εργαζόμενοι, πιο τρωτοί από ποτέ, βιώνουν συνεχώς πιο «ελαστικές» συμβάσεις εργασίας, συρρίκνωση της κοινωνικής τους προστασίας και ελαχιστοποίηση της διαπραγματευτικής τους ισχύος. Αποτέλεσμα, η μεγέθυνση των ανισοτήτων στους μισθούς και στα εισοδήματα.

 

* ΟΙ «ΔΙΚΟΙ ΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΙ»

 

Η μεταρρύθμιση του χρηματοπιστωτικού συστήματος και η υιοθέτηση αυστηρότερων κανόνων ήταν μια διαδικασία απόλυτα ελεγχόμενη από τους τραπεζίτες. Οι τράπεζες, μαζί με τις ασφαλιστικές εταιρείες, τους συνδέσμους επιχειρηματιών και τους άλλους ενδιαφερόμενους, απασχόλησαν ώς το 2010 για την άσκηση πίεσης στο Κογκρέσο 3.000 λομπίστες και ξόδεψαν 1,3 δισ. δολάρια. Παντού είχαν -και έχουν- κάποιον δικό τους άνθρωπο.