Η έκθεση «Balthus: Cats and Girls – Paintings and Provocations» επικεντρώνεται στα πρώτα χρόνια της πορείας του κορυφαίου, πολωνικής καταγωγής ζωγράφου. Για πρώτη φορά εμφανίζεται δημόσια κι ένα βιβλίο με ζωγραφιές του σε ηλικία 11 χρόνων

Της Παρής Σπίνου

^{[1] [2]}

Το 1955 πρωτοεκδόθηκε στο Παρίσι η εμβληματική «Λολίτα» του Ναμπόκοφ, όμως 20 χρόνια πριν, ένας τολμηρός ζωγράφος, ο Μπαλτίς, είχε ανακαλύψει στην ίδια πόλη, στο πρόσωπο της μικρής γειτόνισσάς του, τη δική του Λολίτα. Η Τερέζ Μπλανσάρ ήταν μόλις 11 χρόνων το 1936, όταν έγινε το μοντέλο του νεαρού Μπαλτίς, αρχικά με τον μικρό αδελφό της.

^[3]Στα πρώτα από μια σειρά 10 έργων απεικονίζεται με βλέμμα σοβαρό, κλασικό φόρεμα με γιακαδάκι, ωστόσο στους πίνακες της επόμενης διετίας αποκτά έναν άγουρο αισθησιασμό: καθισμένη σταυροπόδι, τα χέρια πίσω από το κεφάλι, ελαφρά ανασηκωμένο το φουστάνι της, απ' όπου προβάλλει το εσώρουχό της. Κοιτά τον θεατή με μια προκλητική αθωότητα κεντρίζοντας τη φαντασία.

Αυτά ακριβώς τα έργα, που απαγορεύτηκαν στη Γαλλία -μέχρι το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου- κι έριξαν κι άλλο λάδι στη φωτιά των κατηγοριών για πορνογραφία και παιδοφιλική απεικόνιση, θα παρουσιαστούν στην έκθεση «Βalthus: Cats and Girls – Paintings and Provocations» («Μπαλτίς: Γάτες και κορίτσια – ζωγραφιές και προκλήσεις») που εγκαινιάζεται στις 25 Σεπτεμβρίου στο Metropolitan Museum of Arts στη Νέα Υόρκη.

Σύμφωνα με τον τίτλο της, η έκθεση διερευνά το ενδιαφέρον του κορυφαίου δημιουργού τόσο για τα αιλουροειδή όσο και για τη «σκοτεινή πλευρά της παιδικής ηλικίας»: κορίτσια στο κατώφλι της εφηβείας τους αιωρούνται μεταξύ της αθωότητας και του καρπού της γνώσης. Ενα ερωτικό, υπόγειο ρεύμα διαπερνά τα έργα, με μια υπαινικτική λιτότητα που κάνει τον θεατή συνένοχο. Σε ορισμένες σκηνές εμφανίζονται αινιγματικές γάτες -οι ειδικοί μιλούν για την παρουσία του ίδιου του καλλιτέχνη.

Η έκθεση επικεντρώνεται στα πρώτα χρόνια της πολύχρονης πορείας του Μπαλτίς (πέθανε το 2001, σε ηλικία 93 ετών), από τα μέσα της δεκαετίας του 1930 έως τη δεκαετία του 1950 και περιλαμβάνει περίπου 35 πίνακες ζωγραφικής και 40 σχέδια με μελάνι.

Για πρώτη φορά εμφανίζεται δημόσια κι ένα βιβλίο με τίτλο «Mitsou», το οποίο θεωρούνταν χαμένο, και περιλαμβάνει ζωγραφιές που ο Μπαλτίς είχε κάνει μόλις 11 ετών.

Πολωνικής καταγωγής, ο πρωτοποριακός ζωγράφος γεννήθηκε στο Παρίσι το 1908 και βαφτίστηκε Μπαλτάσαρ. Ο πατέρας του, Ερικ Κλοσόφσκι, ήταν ζωγράφος και ιστορικός τέχνης και η μητέρα του επίσης ζωγράφιζε και υπέγραφε με το ψευδώνυμο Mπαλαντίν. Οπως φαίνεται από την οικογένεια δεν έλειπαν τα κατοικίδια. Η μητέρα του ζωγράφισε τον Μπαλτίς σε ηλικία 8 ετών μαζί με τη γάτα τους, ενώ ο ίδιος, τρία χρόνια αργότερα, αποφάσισε να καταγράψει τις περιπέτειες του αδέσποτου γάτου Μίτσου σε 40 σχέδια με μελάνι.

Ο Γερμανός ποιητής Ράινερ Μαρία Ρίλκε, οικογενειακός φίλος, ενθουσιάστηκε τόσο πολύ με εκείνες τις παιδικές ζωγραφιές, που τις κυκλοφόρησε το 1921 σε έναν τόμο, και με προτροπή του πατέρα του ο μικρός ζωγράφος υπέγραψε ως Μπαλτούς -αργότερα καθιέρωσε το Μπαλτίς. Πάντως ο Ρίλκε υπήρξε σημαντική επιρροή, τόσο με τις ιδέες του όσο και ως θετός του πατέρας μετά τον χωρισμό των γονιών τού Μπαλτίς.

Οι γάτες παρέμειναν μια δυναμική παρουσία στη δουλειά και στη ζωή του. Το 1935, όταν ήταν 27, έκανε την αυτοπροσωπογραφία του που την ονόμασε «Ο βασιλιάς των γατών». Ποζάρει γεμάτος αυτοπεποίθηση, ενώ μια τιγρέ γάτα τρίβεται στο γόνατό του. Αργότερα, σε ένα διακοσμητικό πάνελ με τίτλο «H γάτα της Μεσογείου» (1949), ο ίδιος εμφανίζεται συμβολικά σαν μια ευτυχισμένη γάτα, με ένα ουράνιο τόξο από ψάρια.

Ο Μπαλτίς ζωγράφισε αρκετά πορτρέτα έπειτα από ανάθεση, για να μπορέσει να ζήσει από την τέχνη του σε δύσκολες εποχές. Ωστόσο, τα πορτρέτα τής Τερέζ Μπλανσάρ, που έγιναν με δική του επιθυμία και με την άδεια των γονιών της, ήταν πραγματική έμπνευση και αποκάλυψη. Σε μερικά η μικρή ποζάρει κι αυτή με τη γάτα της. Μάλιστα, το γεγονός ότι η μούσα του πέθανε νωρίς, σε ηλικία 25 ετών, την καθιέρωσε σαν την αιώνια Λολίτα του.

Για τις προκλητικές απεικονίσεις κοριτσιών δέχτηκε επικρίσεις και επιθέσεις ήδη από την πρώτη του ατομική έκθεση το 1934, στην Gallerie Pierre στο Παρίσι. Παρουσίασε τον περίφημο πίνακα «Mάθημα κιθάρας», όπου η δασκάλα δέρνει ένα ημίγυμνο κοριτσάκι. Με τα εφηβικά μοντέλα του δεν έπαψε να δημιουργεί έναν κόσμο φαντασιώσεων. Κορίτσια που παίζουν με γάτες, καθρεφτίζονται αινιγματικά, διαβάζουν, ονειροπολούν ή κρύβονται σε σκοτεινά τοπία. «Οι φαινομενικά ασυνείδητες στάσεις τους μερικές φορές αναδίδουν αισθησιασμό και χαύνωση, μερικές φορές αδεξιότητα -μια αντίφαση που ταιριάζει απόλυτα με το φαινόμενο της εφηβείας» επισημαίνουν οι επιμελητές της έκθεσης Σαμπίνε Ριγουόλντ, Ζακ και Νατάσα Γκέλμαν. Οπως, άλλωστε, τόνιζε ο Μπαλτίς: «Με τα εργαλεία της τέχνης διερευνώ τα ανησυχητικά και περίεργα φαινόμενα, τα οποία διακινούν την υποκειμενικότητα, τους ερωτικούς δυναμισμούς που υπάρχουν στο παιδικό και εφηβικό σώμα».

[email protected]

Info: «Balthus: Cats and Girls – Painting and Provocations», the Metropolitan Museum of Arts, 25 Σεπτεμβρίου-12 Ιανουαρίου. Κατάλογος από το Yale University Press. www.metmuseum.org