Του Κωνσταντίνου Τσίμα

Ο Περικλής, ο μεγάλος πολιτικός της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, ήταν αυτός που κατηγορήθηκε πρώτος ως «λαϊκιστής». Oχι με την έννοια που χρησιμοποιούμε τη λέξη σήμερα, κάποιου δηλαδή που χαϊδεύει τ’ αυτιά του λαού με ανέφικτες υποσχέσεις και διατυπώσεις, αλλά με την αρχική σημασία του όρου, δηλαδή του φίλου και υποστηρικτή των λαϊκών στρωμάτων.

Γόνος αριστοκρατικής οικογένειας, με μεγάλη περιουσία, ο Περικλής έλαβε εξαιρετική μόρφωση και εξελίχθηκε σε δεινό ρήτορα, ικανό να αποστομώσει τον κάθε δημαγωγό και πολιτικό αντίπαλο. Η ευστροφία και η παροιμιώδης ψυχραιμία, που τον διέκριναν στον χειρισμό των δημοσίων πραγμάτων, του επέτρεψαν να εκλέγεται επί 14 συνεχή έτη στρατηγός της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, επίτευγμα ανεπανάληπτο. Οι ιδανικές οικονομικές και στρατιωτικές συνθήκες της εποχής τού έδωσαν την ευκαιρία να αναδείξει την Αθήνα υπερδύναμη του τότε γνωστού κόσμου, ηγέτιδα της «Αθηναϊκής Ηγεμονίας». Τα δημόσια έσοδα αυτής της, κατά ορισμένους ιστορικούς, «ιμπεριαλιστικής» πολιτικής μάς άφησαν τον «Χρυσό Αιώνα» των Τεχνών και των Γραμμάτων, θεμέλιο του δυτικού πολιτισμού, με κορωνίδα τον «Επιτάφιο Λόγο» του, ύμνο στη δημοκρατία και την ελευθερία.

Στο πολιτικό πεδίο, αφού κατόρθωσε να εξοστρακιστούν οι συντηρητικοί πολιτικοί του αντίπαλοι, πέρασε σειρά ριζοσπαστικών νόμων που πέτυχαν τη μέγιστη δυνατή ισονομία μεταξύ των πολιτών, εξασφαλίζοντας τα δικαιώματα των φτωχότερων λαϊκών στρωμάτων, περιορίζοντας δραστικά τις δυνατότητες χειραγώγησης των θεσμών από τις παλιές αριστοκρατικές ελίτ και προάγοντας την ελευθερία του λόγου. Οι μεταρρυθμίσεις του θεωρείται πως έφεραν το δημοκρατικό πολίτευμα στο απόγειό του, αν και πολλοί πιστεύουν πως αυτό ίσχυσε μόνον όσο ο Περικλής είχε την εξουσία. Ο θαυμαστής του, ιστορικός Θουκυδίδης το αποδίδει εύστοχα: «Η Αθήνα ήταν κατ’ όνομα δημοκρατία και στην πραγματικότητα, το πολίτευμα ενός άνδρα».

Οι επίγονοί του, κατώτεροι των περιστάσεων, στηρίχτηκαν στον λαϊκισμό τού «χαϊδέματος αυτιών» και των φρούδων υποσχέσεων. Σε συνδυασμό με τις δυσμενείς για την Αθήνα εξελίξεις του Πελοποννησιακού Πολέμου, αυτό είχε τελικό αποτέλεσμα την εγκαθίδρυση τυραννίας.