Μέσα από εκατό δίσκους σερβιρίσματος του 19ου αιώνα, διακοσμημένους με μεγάλη τέχνη και φαντασία, αλλά και τα κομψά σερβίτσια που τους συνοδεύουν, ο επισκέπτης μεταφέρεται σε μιαν άλλη εποχή. Χειροποίητη αλλά και με μεγαλύτερη έγνοια για την υποδοχή των ξένων

Της Βασιλικής Τζεβελέκου

^{[1] [2]}«Αυτοί οι δίσκοι είναι το κάτι άλλο», αναφώνησε η Φλάβια Νέσσι Γιαζιτζόγλου όταν πρωτοείδε δείγματά τους πριν από δεκαπέντε χρόνια. Και ξεκίνησε έρευνα για να συγκεντρώσει ορισμένους εξαιρετικούς δίσκους σερβιρίσματος, που αποκαλύπτουν τις συνήθειες μιας άλλης εποχής. Η έκθεση «Ζωγραφισμένοι δίσκοι του 19ου αιώνα από την Ελλάδα και την Τουρκία» του Μουσείου Μπενάκη μάς προσφέρει τώρα ένα ταξίδι στην Ιστορία και στην τέχνη της φιλοξενίας, της υποδοχής του ξένου στην Οθωμανική Αυτοκρατορία αλλά και στο νεοσύστατο ελληνικό βασίλειο.

Οι περισσότεροι δίσκοι, μεταλλικοί σε οβάλ σχήμα ή στρογγυλοί διαφορετικών διαστάσεων, με έντονα χρώματα και ποικίλη εικονογραφία, είναι σήμερα αντικείμενα τέχνης, ιδιαίτερα αγαπητά στους συλλέκτες.

Αν και χρηστικά, καθημερινά είδη, δίνουν πληροφορίες για την οικονομική επιφάνεια της οικοδέσποινας και του κύρη της, αλλά και του επισκέπτη που δέχονταν. Οσο πιο υψηλά ιστάμενο πρόσωπο ήταν τόσο περισσότερα εδέσματα θα έβγαιναν μαζί με τον παραδοσιακό καφέ, το γλυκό του κουταλιού, το λουκούμι, το ροδόνερο και τον απαραίτητο ναργιλέ. «Αυτό που αναμεταδίδει η έκθεση είναι ο διαφορετικός τρόπος από τα σημερινά δεδομένα της υποδοχής του ξένου. Και υπ' αυτή την έννοια, η έκθεση έχει μια επικαιρότητα με την εποχή μας, που δεν πολυαγαπάει τους ξένους», είπε με νόημα ο διευθυντής του Μουσείου Αγγελος Δεληβορριάς.

Συλλέκτρια η Φλάβια Νέσσι και επιμελήτρια της έκθεσης μαζί με τη Μυρτώ Χατζάκη συγκέντρωσαν περισσότερους από 100 δίσκους από ιδιωτικές συλλογές και μουσεία της Αθήνας και της Κωνσταντινούπολης, από αναπαλαιωμένα σπίτια στη Μυτιλήνη, τη Σύρο, τη Μύκονο, την Υδρα, αλλά και από παλαιοπωλεία της Σμύρνης και του Αϊβαλί. Το αποτέλεσμα είναι εντυπωσιακό: μια έκθεση που ελκύει το μάτι, δημιουργεί ευφορία και την επιθυμία να έχεις τουλάχιστον έναν από τους δίσκους ή τα κομψά αντικείμενα που τους πλαισιώνουν στις ειδικές προθήκες. Οπως τα λεπτεπίλεπτα ποτηράκια του λικέρ, τα πορσελάνινα πιατάκια, τα ειδικά σκεύη για το γλυκό του κουταλιού, τις καπνοθήκες κ.ά.

«Αφιερώσαμε τέσσερα χρόνια στην έρευνα. Ολη αυτή η δουλειά ήταν ένα ωραίο ταξίδι στην Ιστορία. Είναι οι σιωπηλοί μάρτυρες μιας άλλης εποχής ανάμεσα στο χειροποίητο και το βιομηχανοποιημένο», είπε χθες η Φλάβια Νέσσι. Εξήγησε ότι παρήχθησαν κατά τη διάρκεια της τελευταίας αναλαμπής της τεχνικής japanning στην Ευρώπη, που μιμείται την τεχνική της λάκας, ιδιαίτερα δημοφιλούς στην Απω Ανατολή. Παράλληλα η έκθεση πραγματεύεται «αυτά τα φευγαλέα έργα ως θραύσματα του υλικού πολιτισμού μιας περασμένης εποχής και τοποθετεί τους δίσκους μέσα στο ευρύτερο κοινωνικό και πολιτιστικό πλαίσιο, στο καλλιτεχνικό και ιστορικό περιβάλλον μιας περιόδου συναρπαστικής. Τότε που η Οθωμανική Αυτοκρατορία, χωνευτήρι πολιτισμών, αγωνιζόταν να ισορροπήσει μεταξύ παράδοσης και νεωτερικότητας. Μιας εποχής που είδε την άνοδο του εθνικισμού στα Βαλκάνια, σημαδεύτηκε από βαθιές κοινωνικοπολιτικές αλλαγές, είδε τη γέννηση των διασημοτήτων, την έκρηξη της εκβιομηχάνισης και την παρακμή του χειροποίητου, πριν από τη λαίλαπα της μαζικής παραγωγής. Ολα αυτά είναι ευδιάκριτα στην εικονογραφία των δίσκων και στις τεχνικές κατασκευής τους», τονίζουν οι επιμελήτριες.

Ανάλογα με την εποχή και τον τόπο προορισμού τους οι δίσκοι έχουν διαφορετική εικονογραφία. Διακρίνονται φιλελληνικές παραστάσεις, οι προσωπογραφίες του πρώτου βασιλικού ζεύγους της Ελλάδας -του Οθωνα και της Αμαλίας-, πορτρέτα εστεμμένων ή διασημοτήτων της εποχής, όπως της Αννίτας Γκαριμπάλντι με ένα μαχαίρι στη μέση, του αυτοκράτορα Ναπολέοντα Γ′ με στρατιωτική στολή, βασισμένο σε φωτογραφία της εποχής (1862), της αυτοκράτειρας Σίσσυ με τα διάσημα διαμάντια που κοσμούσαν τα μαλλιά της κ.ά. Επίσης Ανατολίτισσες, κοκότες και εξιδανικευμένες γυναικείες μορφές, καλλιτέχνες της όπερας, νεκρές φύσεις με λουλούδια και φρούτα, αστικά τοπία από την Κωνσταντινούπολη και τον Βόσπορο, μια άποψη της Αδριανούπολης με ατμομηχανή σε πρώτο πλάνο και άλλη της Σμύρνης, το ανάκτορο του Ντολμά Μπαχτσέ με την προκυμαία κι ένα ατμόπλοιο σε πρώτο πλάνο κ.ά. Οι περισσότεροι από τους δίσκους προέρχονται από μεγαλοαστικά σπίτια, ενώ, σύμφωνα με την έρευνα, φιλοτεχνήθηκαν, κυρίως, από Ελληνες, Αρμένιους και Εβραίους.

Η έκθεση θα παρουσιαστεί και στην Κωνσταντινούπολη. Τη συνοδεύει δίγλωσση έκδοση -«Μέλισσα»- με κείμενα των επιμελητριών και πλούσιο εικονογραφικό υλικό.

Info: Μουσείο Μπενάκη, κεντρικό κτίριο, Κουμπάρη 18, Κολωνάκι τηλ.: 210-3671000. Διάρκεια 25/9 – 17/11. Ειδικές ξεναγήσεις από τις 3 Νοεμβρίου.