ΗΠΑ-ΙΡΑΝ Κάτι αλλάζει στις σχέσεις τους κι αυτό φάνηκε στη Γ.Σ. του ΟΗΕ, αλλά τα ανοίγματα των Ομπάμα και Ροχανί τα δυσκολεύουν η «θερμή» Μ. Ανατολή και οι αντιδράσεις στο εσωτερικό των δύο χωρών

Της Μαργαρίτας Βεργολιά

^[1]Στρατιωτικές απειλές και διπλωματικά «ανοίγματα», τελεσίγραφα και διακηρύξεις καλών προθέσεων, φιλόδοξες προαναγγελίες για ριζικές αλλαγές και θαρραλέες πολιτικές κινήσεις. Στο πιο «θερμό» σημείο παγκοσμίως, αυτό της Μέσης Ανατολής, έχει στηθεί εδώ και καιρό μια δύσκολη γεωπολιτική «σκακιέρα» κι όπως όλα δείχνουν, έχει έλθει τώρα η στιγμή οι βασικοί «παίκτες» να επιχειρήσουν κινήσεις ματ, σε ένα «παιχνίδι» χωρίς ακόμη ξεκάθαρους νικητές και ηττημένους…

Οι κινήσεις γίνονται μεθοδικά, με «φόντο» τη συριακή κρίση, το Παλαιστινιακό, την παρακμή της «αραβικής άνοιξης» και την ανοιχτή σύγκρουση μεταξύ σουνιτών και σιιτών – όλα ομόκεντροι κύκλοι του δυσεπίλυτου Μεσανατολικού, στο επίκεντρο του οποίου βρίσκεται το Ιράν, με το πυρηνικό του πρόγραμμα και τον περιφερειακό του ρόλο.

Δύσβατο «μονοπάτι»

^[2]Τα βαρυσήμαντα μηνύματα στις ομιλίες των προέδρων Ομπάμα και Ροχανί από βήματος της 68ης Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, στη Νέα Υόρκη, καθώς και οι κεκλεισμένων των θυρών διαβουλεύσεις -τόσο για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν όσο και για τον εμφύλιο στη Συρία- πιστοποιούν ότι το τοπίο αλλάζει.

Σε αυτό το μακρύ και δύσβατο «μονοπάτι», που θα μπορούσε να τη βγάλει από το… «κρύο» και τον περιώνυμο «άξονα του κακού», η Τεχεράνη υιοθετεί νέους όρους στην εξωτερική της πολιτική. Κατά δήλωση του ίδιου του ανώτατου θρησκευτικού ηγέτη της, αγιατολάχ Χαμενεΐ, θα επιδείξει «ηρωική ευελιξία» και την «ανεκτικότητα του πρωταθλητή». Οχι τυχαία, ο δεύτερος όρος χρησιμοποιήθηκε ως υπότιτλος σε βιβλίο που μετέφρασε ο ίδιος ο αγιατολάχ για τον δεύτερο ιμάμη των σιιτών, Χασάν ιμπν Αλι και πώς αυτός κατάφερε να αποφύγει έναν πόλεμο, τον 7ο αιώνα, επιδεικνύοντας ευελιξία έναντι του εχθρού…

Αυτή ήδη δοκιμάζεται, όπως γράφει o Βραζιλιάνος ερευνητής-δημοσιογράφος Πέπε Εσκομπάρ, σε ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον άρθρο του στη διαδικτυακή εφημερίδα «Asia Times». Πριν από δύο εβδομάδες, στο περιθώριο της συνόδου του Οργανισμού Συνεργασίας της Σανγκάης (SCO), στην Κιργιζία -αναφέρει-, ο Ροχανί συναντήθηκε με τον Ρώσο πρόεδρο Πούτιν και τον Κινέζο ομόλογό τους Ξι Τζινπίνγκ. Εκτοτε, «επεξεργάζονται μία συντονισμένη στρατηγική όχι μόνον για τη Συρία, αλλά και αναφορικά με το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν».

«Η Ρωσία και η Κίνα παρέχουν σταθερή στήριξη στο δικαίωμα του Ιράν να έχει πυρηνικό πρόγραμμα για ειρηνική χρήση. Και -ακόμη πιο σημαντικό- η ομάδα BRICS (που συμπεριλαμβάνει τις Βραζιλία, Ινδία και Ν. Αφρική), καθώς και αναδυόμενες περιφερειακές δυνάμεις, όπως η Ινδονησία, η Αργεντινή και το Ιράν, θα συνεχίσουν να ασκούν πιέσεις για μια πολυπολική διεθνή τάξη, υπό το κράτος δικαίου, αντί για τη συνήθη αμερικανική ηγεμονία», που παραμένει πιστή στην τακτική τού «μαστίγιο και καρότο».

Ευελιξία

«Η διπλωματία», γράφει ο Εσκομπάρ, «προσπαθεί να έχει μια ευκαιρία στη συριακή τραγωδία και πρέπει να έχει μια ευκαιρία και στη διάλυση του 34ετούς Τείχους της Δυσπιστίας μεταξύ Ουάσινγκτον και Τεχεράνης. Το ερώτημα», καταλήγει, «είναι εάν ο Ομπάμα θα έχει την “ηρωική ευελιξία” να επιβληθεί σε όσους αντιτίθενται». Κι αυτοί βρίσκονται εντός κι εκτός των αμερικανικών συνόρων…

Προχθές, στη διάρκεια συζήτησης στον ΟΗΕ για τον πυρηνικό αφοπλισμό, ο Ροχανί -μιλώντας εκ μέρους του Κινήματος των Αδεσμεύτων- κατήγγειλε ανοιχτά το Ισραήλ ότι είναι «η μόνη χώρα στην περιοχή που δεν έχει υπογράψει τη Σύμβαση για τη Μη Διάδοση των Πυρηνικών Οπλων, κάτι που θα πρέπει να πράξει χωρίς περαιτέρω καθυστέρηση». «Ολες οι πυρηνικές δραστηριότητες στην περιοχή», πρόσθεσε με νόημα, «θα πρέπει να υποβάλλονται σε ελέγχους της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας (ΙΑΕΑ)»…

Πυρηνικά για την ειρήνη

Ομως, αυτό από μόνο του δεν αρκεί για την Τεχεράνη. Για εσωτερικούς -και όχι μόνον- λόγους, το καθεστώς του Ιράν χρειάζεται μια συμφωνία που θα του επιτρέψει να συνεχίσει το πυρηνικό του πρόγραμμα για ειρηνικούς σκοπούς, υπό διεθνή εποπτεία και σαφείς περιορισμούς: π.χ. «να συνεχίσει τον εμπλουτισμό ουρανίου χωρίς το βάρος των κυρώσεων, αλλά με μάξιμουμ καθαρότητα 5%», όπως αναφέρει η βρετανική «Observer», «να παραδώσει το 20% των αποθεμάτων σε ουράνιο, που σε διαφορετική περίπτωση θα μπορούσαν να εμπλουτιστούν σε σχάσιμο υλικό για πυρηνικά όπλα» και «η ΙΑΕΑ να έχει ισχυρότερη εποπτεία» σε γνωστές, αλλά και σε ύποπτες ή μυστικές πυρηνικές εγκαταστάσεις…

Μέχρι να φτάσουμε όμως στο σημείο να μιλούμε για μια ανάλογη ιστορική λύση, ο Ροχανί θα χρειαστεί κάτι ακόμη πιο χειροπιαστό για να διατηρήσει τη διαπραγματευτική ισχύ του στο εσωτερικό του ίδιου του Ιράν έναντι των σκληροπυρηνικών. Μια τέτοια κίνηση, επισημαίνουν αναλυτές, θα μπορούσε να είναι μια μερική έστω χαλάρωση ορισμένων διεθνών κυρώσεων, π.χ. της απαγόρευσης των συναλλαγών με την Κεντρική Τράπεζα του Ιράν στο πλαίσιο πετρελαϊκών συμφωνιών.

Θεσμικά, αναφέρει το Reuters, ο Μπαράκ Ομπάμα έχει τη δυνατότητα να «παγώσει» τις απαγορευτικές διατάξεις για δύο συναπτά χρονικά διαστήματα, έκαστο διάρκειας 120 ημερών, προκειμένου να διευκολύνει τις διαπραγματεύσεις με την Τεχεράνη. Ομως, μια τέτοια κίνηση θα τον έφερνε σε μετωπική σύγκρουση με το διχασμένο αμερικανικό Κογκρέσο. Κι αυτό, σε μια περίοδο όπου Δημοκρατικοί και Ρεπουμπλικανοί βρίσκονται και πάλι στα «χαρακώματα» για την αύξηση του ανώτατου ορίου του ομοσπονδιακού δανεισμού, προκειμένου οι ΗΠΑ να αποφύγουν εκ νέου τον «ύφαλο» της στάσης πληρωμών.

Η σχετική απόφαση θα πρέπει να ληφθεί μέχρι τα μέσα Οκτωβρίου. Σύντομα αναμένεται να αρχίσει και η συζήτηση στην Επιτροπή Τραπεζικών Υποθέσεων της Γερουσίας για ένα νέο πακέτο κυρώσεων κατά της Τεχεράνης, το οποίο η Βουλή των Αντιπροσώπων ενέκρινε με άνετη πλειοψηφία τον περασμένο Ιούλιο και προβλέπει επιπλέον περιορισμούς στις εξαγωγές ιρανικού πετρελαίου, της τάξης του 1.000.000 βαρελιών την ημέρα.

Διαφωνίες

«Ολοι συμφωνούμε ότι το Ιράν δεν θα πρέπει να εκλάβει ως αδυναμία τις διαφωνίες μας στην πολιτική έναντι της Συρίας», αναφέρουν 11 Ρεπουμπλικανοί γερουσιαστές -μεταξύ αυτών και ο επίδοξος προεδρικός υποψήφιος του κόμματος στις προεδρικές εκλογές του 2016, Μαρκ Ρούμπιο- σε επιστολή τους προς τον Μπαράκ Ομπάμα, η οποία δημοσιοποιήθηκε την Τρίτη, ανήμερα της συναινετικής ομιλίας του Αμερικανού προέδρου στον ΟΗΕ.

Προφανώς, τα περιθώρια ελιγμών είναι στενά. Ομως, μαζί με αυτά, στενεύουν κι αυτά του χρόνου. «Ο μόνος τρόπος για να προχωρήσουμε είναι να υπάρχει ένα χρονοδιάγραμμα στις διαπραγματεύσεις», διεμήνυσε ο Χασάν Ροχανί σε συνέντευξή του στην αμερικανική «Washington Post». «Οσο πιο μικρό είναι το χρονικό περιθώριο τόσο καλύτερα θα είναι για όλους. Αν πρόκειται για τρεις μήνες, αυτό θα ήταν και η επιλογή του Ιράν. Αν πρόκειται για έξι μήνες, και πάλι καλά είναι. Είναι ζήτημα μηνών, όχι ετών»…