Η ίδια η 87χρονη πια σπουδαία Ιταλίδα καλλιτέχνις θα μείνει στο Τορίνο. Θα έχουμε, όμως, την ευκαιρία να δούμε μια επιλογή από έργα της μοναδικής γυναίκας του ιστορικού κινήματος της «φτωχής τέχνης»

Tης Παρής Σπίνου

^{[1] [2]}

Διόλου τυχαία η Μαρίσα Μερτζ αποκαλείται «Πρώτη κυρία της Αρτε Πόβερα». Κατάφερε να κερδίσει με το σπαθί της τον τίτλο, όχι γιατί ήταν σύντροφος του διάσημου καλλιτέχνη της Αρτε Πόβερα Μάριο Μερτζ (1925-2003), αλλά επειδή ανέπτυξε μια γλώσσα πρωτοποριακή και προσωπική, ήδη από τη δεκαετία του ’60. Χρησιμοποιώντας «ταπεινά» υλικά και τεχνικές χειροτεχνίας, μέσα από τη ζωγραφική, τη γλυπτική, το σχέδιο έπλασε αρχέγονες εικόνες, διαχρονικές, γεμάτες λυρισμό και όραμα. Με το έργο της μας καλεί να δούμε τον κόσμο διαφορετικά, «με μάτια κλειστά, μάτια εξαιρετικά ανοιχτά», όπως ήταν και ο τίτλος μιας παλαιότερης έκθεσής της.

Η Μπιενάλε της Βενετίας, στην οποία έχει συμμετάσχει και διακριθεί πολλές φορές στο παρελθόν, την τίμησε φέτος, μαζί με την 94χρονη Αυστριακή ζωγράφο Μαρία Λάσνινγκ, με Χρυσό Λιοντάρι για το σύνολο του έργου της. Θα έχουμε όμως κι εμείς την ευκαιρία να δούμε μια επιλογή από τα έργα της στην Αθήνα, στην έκθεση που οργανώνει η γκαλερί Bernier/Eliades από αυτή την Πέμπτη και μέχρι τις 14 Νοεμβρίου. Μάλιστα, στα εγκαίνια θα παρευρεθεί και η κόρη της Μπεατρίτσια Μερτζ.

Στα 87 της χρόνια η Ιταλίδα δημιουργός είναι μία από τις κεντρικές φιγούρες και μοναδική γυναίκα του ιστορικού κινήματος της Αρτε Πόβερα, της «φτωχής τέχνης» που δημιουργήθηκε στα τέλη της δεκαετίας του ‘60, θέτοντας σε αμφισβήτηση παγιωμένες αντιλήψεις και παραδοχές σχετικά με τις διαδικασίες και τα υλικά που καθόριζαν την καλλιτεχνική πρακτική της Δύσης. Μαζί με τον σύζυγό της και τους υπόλοιπους καλλιτέχνες του κινήματος η Μερτζ αρχίζει να ενσωματώνει στα έργα της καθημερινά και οργανικά υλικά, σε μια προσπάθεια να ανατρέψει το καθεστώς ελίτ που είχαν αποκτήσει τα έργα τέχνης, μέσα στο πλαίσιο της καταναλωτικής κουλτούρας και του προηγμένου καπιταλισμού.

Χρησιμοποιώντας ασυνήθιστα υλικά, όπως χάλκινο σύρμα, πηλό και κερί, η Μερτζ δημιουργεί γλυπτά και σχέδια που αντανακλούν μια ποιητική ευαισθησία και ξετυλίγουν «τρυφερά και απαλά» το όραμά της για την τέχνη και τη ζωή. Χρησιμοποιώντας αφηρημένες, οργανικές μορφές, φτιάχνει οικεία πορτρέτα και γλυπτά, που επιμένουν στην υποκειμενικότητα, εκπέμπουν ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο μήνυμα αλλά και τη σταθερή πεποίθηση της καλλιτέχνιδας ότι κάθε σχήμα πρέπει να είναι ικανό να μετατρέπεται πάντα σε ένα άλλο σχήμα.

«Στόχος είναι να φτάσεις σε μια κατάσταση παρατεταμένης συγκέντρωσης με την πάροδο του χρόνου», έχει πει. «Σε αυτό το μακρύ χρονικό διάστημα ανακαλύπτεις διάφορα πράγματα για το νευρικό σύστημα και καταλήγεις στην υπέρβαση του χρόνου! Και, τελικά, να νιώθεις ευτυχισμένος. Ημουν σε θέση να έχω αυτή την εμπειρία για λίγες στιγμές. Ηταν σαν να είχα εισχωρήσει στη βασική δομή της ζωής».

Δεν διστάζει να χρησιμοποιήσει πιο γυναικείες τεχνικές, που παραπέμπουν στη χειροτεχνία, για να εξερευνήσει τις άπειρες δυνατότητες της καθημερινότητας, όπως για παράδειγμα το πλέξιμο. Η ιδέα του σπιτιού ως σφαίρας του ιδιωτικού, οικείου και θηλυκού στοιχείου είναι από τις κεντρικές αναφορές στη δουλειά της.

Στα έργα της αναδεικνύεται επίσης η εικόνα του προσώπου, ως συμβόλου του αιώνιου ανθρώπινου πνεύματος. Αυτά τα πρόσωπα χαρακτηρίζονται από φευγαλέες γραμμές και αφηρημένες φόρμες. Οι φιγούρες της αψηφούν εκφράσεις της ατομικής ταυτότητας, θυμίζουν φαντάσματα και μοιάζουν να είναι αποκομμένα από οποιοδήποτε κοινωνικό ή αφηγηματικό πλαίσιο, σαν να αιωρούνται για πάντα μέσα στον χρόνο.

Η Μαρίσα Μερτζ έχει πραγματοποιήσει πολλές ατομικές και ομαδικές εκθέσεις σε μουσεία: Museo d’Arte Contemporanea Donnaregina, Νάπολη, Stedelijk Museum, Αμστερνταμ, Kunstmuseum Winterthur, Ελβετία, Centre Georges Pompidou, Παρίσι, Tate Modern, Λονδίνο, Hirschhorn Museum, Ουάσινγκτον κ.α.

Σήμερα μένει στο Τορίνο, όπου γεννήθηκε το 1926 -εκεί βρίσκεται και το Ιδρυμα Mario Mertz- σε ένα σπίτι γεμάτο τέχνη, συντροφικότητα και αναμνήσεις. Θαυμάζει την αρχαία και βυζαντινή τέχνη -«Η νέα εικόνα ήταν η βυζαντινή ποπ αρτ», έχει πει-, διαβάζει ποίηση, Δάντη, Ρίλκε, Χέντερλινγκ. Και καθημερινά γράφει τις σκέψεις της σε χαρτάκια, σαν μικρά χαϊκού: «Οταν λέμε “ομορφιά” είμαστε ζωντανοί»…

[email protected]

Info: Γκαλερί Bernier/Eliades (Eπταχάλκου 11, τηλ.: 210 3413935-7), 10/10-14/11. To Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης θα φιλοξενήσει διάλεξη του ιδρυτή της Arte Povera, ιστορικού τέχνης, Germano Celant, την Παρασκευή 11 Οκτωβρίου (19.00).