^[1]Πάνω από 100 άτομα, διαφόρων ηλικιών, ανταποκρίθηκαν στο διαδικτυακό κάλεσμα του διάσημου Γάλλου καλλιτέχνη και του έστειλαν φωτογραφίες ταυτότητας. Τώρα τα μάτια και οι χτύποι της καρδιάς τους πρωταγωνιστούν στη μυσταγωγική εγκατάσταση με επίκεντρο τη μνήμη, τον χρόνο και τον θάνατο, που έκανε ειδικά για την Αθήνα. Μάλιστα οι επισκέπτες μπορούν να κάνουν και καρδιογράφημα για να εμπλουτίσουν τα «Αρχεία της καρδιάς» του που φυλάσσονται στην Ιαπωνία

Της Παρής Σπίνου

^[2]Ξεκινήσαμε το απόγευμα της Δευτέρας να δούμε την έκθεση του Κριστιάν Μπολτάνσκι «Βλέμματα» στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, με ξεναγό τον ίδιο, και καταλήξαμε να κάνουμε… καρδιογράφημα. Στον 4ο όροφο του κτιρίου έχει στηθεί ένα μικρό «ιατρείο», όπου ένας γιατρός και μια νοσοκόμα με λευκές ποδιές καταγράφουν με στηθοσκόπιο τους χτύπους της καρδιάς των επισκεπτών, που προσέρχονται εθελοντικά, (θα πάρετε και αναμνηστικό CD). Στόχος είναι να εμπλουτιστούν τα «Αρχεία της καρδιάς» του διεθνούς φήμης Γάλλου καλλιτέχνη που φυλάσσονται σε μουσείο που έγινε ειδικά γι’ αυτόν τον σκοπό στο νησί Τεσίμα της Ιαπωνίας. Αυτό το ιδιόμορφο αρχείο που ξεκίνησε το 2008 περιλαμβάνει μέχρι σήμερα 100 χιλιάδες χτύπους καρδιάς ανθρώπων από κάθε γωνιά της Γης, «εντελώς διαφορετικοί για τον καθένα, σαν το δακτυλικό αποτύπωμα», μας εξήγησε ο Μπολτάνσκι, και δημιουργούν ένα αξιοθαύμαστο μουσικό μπιτ της ανθρώπινης ύπαρξης, της ζωής και του αναπόφευκτου τέλους.

Οταν τον περασμένο Απρίλιο ο φημισμένος καλλιτέχνης ήρθε στην Αθήνα, ξαφνιάστηκε από τη ζωντάνια της πόλης και των ανθρώπων της, που αγωνίζονται να αντεπεξέλθουν στις σκληρές συνθήκες. Αμέσως προχώρησε σε ανοιχτό διαδικτυακό κάλεσμα, ζητώντας να του στείλουμε «απρόσωπες» φωτογραφίες ταυτότητας, για να δημιουργήσει, στην πρώτη του ατομική έκθεση στην Ελλάδα, ένα έργο ειδικά για την Αθήνα και τους ανθρώπους της. Περισσότερα από 100 άτομα ανταποκρίθηκαν και επέλεξε 50 από αυτά, διαφόρων ηλικιών, εστιάζοντας στο βλέμμα τους, για τη συμμετοχική εγκατάστασή του.

Είναι ένα έργο ανθρωποκεντρικό, έντονα υπαρξιακό, συγκινησιακά φορτισμένο, που κεντρίζει όλες τις αισθήσεις. Η ατμόσφαιρα σκοτεινή, μυσταγωγική, καθυποβάλλει. Εχεις την εντύπωση ότι εισέρχεται στο σπίτι των πνευμάτων ή μήπως σε εκκλησία; Λευκά ημιδιάφανα πανιά με τα μάτια των Αθηναίων ασπρόμαυρα, τυπωμένα πάνω τους, δημιουργούν αέρινα κουτιά κι όταν μπαίνεις νιώθεις σαν φάντασμα που προσπαθεί να βρει την έξοδο ενός λαβυρίνθου. Παλιού τύπου λαμπτήρες, με υποκίτρινο φως, εντείνουν την αίσθηση του απόκοσμου, ενώ οι παλμοί της καρδιάς που ακούγονται σε κάνουν να νομίζεις πως βρίσκεσαι μέσα σε μια τεράστια μήτρα. Η εγκατάσταση καταλήγει σε ένα μαύρο ταμπλό με κόκκινους ψηφιακούς χρονομέτρες που καταγράφουν σε ζωντανό χρόνο τα δευτερόλεπτα της ζωής των ανθρώπων, οι οποίοι είναι συνδεδεμένοι με αυτό το καλλιτεχνικό πείραμα. Οταν σταματήσει η ζωή τους, θα σταματήσουν και τα «ρολόγια» τους.

^[3]Ο Μπολτάνσκι ενδιαφέρεται για τη «μικρή μνήμη», που δεν διασώζεται από τα βιβλία της Ιστορίας, καθώς επίμονα συνεχίζει τον διάλογο ανάμεσα στο πρόσωπο και το απρόσωπο και μας οδηγεί να περάσουμε από το στάδιο του «κοιτάζω» στο «βλέπω», δηλαδή στην απόκτηση συνείδησης και αυτοσυνειδησίας. «Προσπαθείς να κρατήσεις τη μνήμη, να σταματήσεις τον χρόνο, αλλά καταλαβαίνεις ότι είναι ανέφικτο», λέει. «Ο άνθρωπος είναι μοναδικός και ταυτόχρονα ευάλωτος. Τη μια στιγμή είναι εξαιρετικά σημαντικός ως μονάδα αναντικατάστατη και την άλλη έχει εξαφανιστεί και ξεχαστεί εντελώς».

Η εγκατάσταση ανοίγει με το ψηφιακό ρολόι της ζωής του Κριστιάν Μπολτάνσκι –πάνω από 2 εκατομμύρια δευτερόλεπτα έχει καταγράψει μέχρι σήμερα– και φωτογραφίες του σε ευθύγραμμο χρόνο από τα παιδικά του χρόνια μέχρι σήμερα. «Ενα παιδί υπάρχει πάντα μέσα μας κι αυτή είναι η εικόνα που κρατάμε στο τέλος», τονίζει γι’ αυτή την εμμονή του με τον θάνατο που κρατάει εδώ και δεκαετίες. Σήμερα έχει γίνει ο ίδιος έργο τέχνης, καθώς η ιδιωτική του ζωή στο σπίτι του βιντεοσκοπείται νυχθημερόν και αναμεταδίδεται στις οθόνες ενός Αυστραλού συλλέκτη. Το έργο αυτό έχει τίτλο «Τα τελευταία χρόνια του Μπολτάνσκι».

Γεννημένος πριν από 69 χρόνια στο Παρίσι, ρωσοεβραϊκής καταγωγής, αυτοδίδακτος, αυτοπροσδιορίζεται ως «εξπρεσιονιστής ζωγράφος». Ιδιαίτερη αίσθηση προκαλούν οι εγκαταστάσεις που έχει παρουσιάσει στα μεγαλύτερα μουσεία όλου του κόσμου (Musee des Beaux-Arts της Γκρενόμπλ, Museo Reina Sofia Μαδρίτης, Μusee Cantonal des Beaux Arts Λωζάννης, Μusee d’ Art Moderne, Παρίσι κ.ά.), στην Documenta του Κάσελ, την Μπιενάλε Βενετίας. Από τις «Προθήκες αναφοράς» με ψεύτικα αναμνηστικά αντικείμενα της παιδικής του ηλικίας, τα «Μαθήματα σκότους», που εστιάζουν στην αντίθεση φωτός και σκιάς, τα «Αρχεία» με φωτογραφίες ανθρώπων πάνω σε συρματοπλέγματα -μια συγκλονιστική αναφορά στο Ολοκαύτωμα.

Ο ίδιος τονίζει ότι κάνει μια τέχνη ουμανιστική, όχι πολιτική. «Η τέχνη ανέκαθεν ασχολείται με τον θάνατο, τη μνήμη, το σεξ. Μόνο τα μέσα αλλάζουν κάθε φορά», μας λέει και συμπληρώνει. «Οι Ελληνες καλλιτέχνες είναι οι πιο κατάλληλοι για να μιλήσουν για την οικονομική κρίση που μαστίζει τη χώρα σας, όχι εγώ. Ωστόσο, πιστεύω ότι αυτή η κρίση προκάλεσε την άνοδο του φασισμού. Και το πιο επικίνδυνο δεν είναι η κρίση τελικά, αλλά ο φασισμός».

[email protected]

Info: «Βλέμματα», του Κριστιάν Μπολτάνσκι στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση, μέχρι τις 12 Ιανουαρίου 2014. Eισιτήρια: 6€, μειωμένο: 4€. Στις 11/11 οργανώνεται συζήτηση με τον καλλιτέχνη. Επιμέλεια έκθεσης Μαριλένα Β. Καρρά.