Του Γιώργου Ρούση

Ο Μαρξ, αναποδογυρίζοντας την εγελιανή διαλεκτική και τοποθετώντας την με τα πόδια κάτω και το κεφάλι επάνω, διαμόρφωσε μια νέα υλιστική, διαλεκτική σχέση θεωρίας και πράξης και κατ’ επέκταση θεωρίας και πολιτικής.

Μια ακραία παραβίαση αυτής της σχέσης είναι η απολυτοποίηση του ρόλου της θεωρίας, η οποία και καταλήγει σε μια ιδεαλιστική παρέκκλιση. Οι κλασικοί του μαρξισμού την παρομοίαζαν με τον αυνανισμό[i]. Μια αντίθετη παρέκκλιση είναι η απολυτοποίηση του ρόλου της πράξης και της εμπειρίας και η υποτίμηση του ρόλου της θεωρίας την οποία οι κλασικοί του μαρξισμού επίσης απέκρουαν ιδιαίτερα κατά την αντιπαράθεσή τους με τον Μπακούνιν, ο οποίος και υποτιμούσε τη θεωρία.

Υπάρχει όμως και μια λιγότερο εμφανής μορφή αυτής της δεύτερης εκδοχής. Πρόκειται για τη χάραξη μιας πολιτικής τακτικής δίχως θεωρητικό υπόβαθρο, η οποία επιχειρείται να θεωρητικοποιηθεί εκ των υστέρων.

Χαρακτηριστική προς αυτήν την κατεύθυνση είναι η επίκαιρη, στο πλαίσιο της κρίσης, προσπάθεια αναγωγής, από την πλευρά των αστών, της ολιγάρκειας έως και της ένδειας ως του πλέον κατάλληλου, για την ευτυχία των ευρύτερων μαζών, τρόπου ζωής ή, με άλλα λόγια, η προβολή μιας εκσυγχρονισμένης εκδοχής της προτεσταντικής εγκράτειας.

Αυτού του είδους το μεθοδολογικό τέχνασμα, επιχειρούμενο από την Αριστερά, έχει μεταξύ άλλων σαν συνέπεια να συγκαλύπτει τη ρεφορμιστική πολιτική της, στον βαθμό που αυτή θεωρητικοποιείται εκ των υστέρων από μια φαινομενικά επαναστατική φρασεολογία και θεωρία. Κάτι τέτοιο μπορεί να οδηγήσει σε μια εσφαλμένη αντιμετώπιση ως επαναστατικής, ακόμη και ως αριστερίστικης, μιας εν τη πράξει δεξιάς, ρεφορμιστικής πολιτικής.

Ας πάρουμε ορισμένα παραδείγματα.

Ας υποθέσουμε ότι μια αριστερή πολιτική ηγεσία, επειδή αδυνατεί να ηγεμονεύσει με άλλον τρόπο πέρα από εκείνον που προκύπτει από τη θέση της στην κομματική γραφειοκρατία, επιλέγει να ακολουθήσει μια σεχταριστική τακτική. Αυτή εκ των υστέρων θεωρητικοποιείται με αξιώματα του τύπου:

- Η όποια μετωπική πολιτική, η όποια συνεργασία, πόσο μάλλον εκλογική, ισοδυναμεί με οπορτουνισμό.

- Η συμμετοχή στην όποια κυβέρνηση πριν από την κατάκτηση της εξουσίας αποκλείεται.

- Προπαγανδίζεται ως λύση και στρατηγική ο σοσιαλισμός, αλλά καταγγέλλεται ως ρεφορμιστική κάθε μεταρρύθμιση που διευκολύνει την έλευσή του… κοκ.

Ενα άλλο παράδειγμα είναι η αντιμετώπιση της ιστορίας και των ιστορικών προσωπικοτήτων, έτσι ώστε αυτές να αρθούν στα μέτρα αυτής της επιλεγμένης πολιτικής τακτικής.

Ετσι, για να τεκμηριωθεί η αποδοχή της πλέον αυταρχικής-σεχταριστικής και ταυτόχρονα ρεφορμιστικής –υπό την έννοια της υποταγής της στρατηγικής στην τακτική- περιόδου του «υπαρκτού σοσιαλισμού», αυτή κρίνεται μόνον από τη σκοπιά της οικονομίας, ενώ υποβαθμίζεται παντελώς το ζήτημα της δημοκρατίας σε πολιτικό επίπεδο.

Ακόμη, για να θεωρητικοποιηθεί η άκριτη υποταγή στην ηγεσία της σέχτας, η οποία και αναβαθμίζεται σε κομματικότητα, αποκαθίσταται μεν πολιτικά ο Αρης για τη θέση του περί μη παράδοσης των όπλων, δεν αποκαθίσταται όμως κομματικά.

Κατά τον ίδιο τρόπο, αποκαθίσταται ο Νίκος Ζαχαριάδης, όχι όπως πραγματικά ήταν, αλλά κομμένος και ραμμένος στα μέτρα των σημερινών επιλογών της κομματικής ηγεσίας. Ετσι, για παράδειγμα, υποτιμώνται, αν δεν αποσιωπώνται παντελώς, θεμελιακά στοιχεία των πολιτικών του θέσεων, όπως οι τοποθετήσεις του για την ιδιαιτερότητα των επί μέρους κομμουνιστικών κομμάτων, η ανεξαρτησία του από το σοβιετικό κέντρο σε σχέση με τους επόμενους από αυτόν κομματικούς ηγέτες, ο θαυμασμός του, πέρα από τις κριτικές του, για τη ζωντάνια της ΕΔΑ, το ίδιο το βαθύτερο μετωπικό πνεύμα του περίφημου γράμματός του με το οποίο καλούσε στην Εθνική Αντίσταση…

Το ζητούμενο είναι αυτή η φαινομενικά αριστερίστικη θεωρητικοποίηση του σεχταρισμού όχι μόνον να μη συγκαλύπτει βαθύτερες ρεφορμιστικές επιλογές, αλλά κυρίως να μην οδηγεί σε τέτοιες επιλογές για την αντιμετώπισή της.

[i] Καρλ Μαρξ, Φρ. Ενγκελς, «Η γερμανική ιδεολογία», εκδόσεις Gutenberg, τόμος πρώτος, σελίδα 330