Η Ελλάδα μπορεί να κύρωσε το 2009 τη σύμβαση της Χάγης, που απαγορεύει τις ιδιωτικές υιοθε σίες, αλλά το θεσμικό πλαίσιο που ισχύει ακόμη επιτρέπει στα κυκλώματα να οργιάζουν

«Ενας λόγος που ωθεί στις ιδιωτικές υιοθεσίες είναι η γραφειοκρατία και η καθυστέρηση που παρατηρείται διά της νομίμου οδού, αφού καμιά φορά η αναμονή μπορεί να ξεπεράσει και τα τέσσερα χρόνια

«Παρά την οικονομική κρίση η ανθρωπιά δεν έχει μειωθεί, αφού το 80% των παιδιών που μπαίνουν στο Κέντρο Προστασίας του Παιδιού «Μητέρα» αποκαθίστανται οικογενειακά

Της Ιωάννας Σωτήρχου

Πώς είναι δυνατόν να είμαστε η μοναδική χώρα στην οποία ανθεί το εμπόριο βρεφών; Ποιος τρέφει τα κυκλώματα και επιτρέπει την εκμετάλλευση των ανθρώπων που επιθυμούν ένα παιδί; Πόσο εύκολα μπορείς να κατηγορήσεις τους γονείς, θετούς και βιολογικούς; Αυτούς που θα έκαναν τα πάντα για να προσφέρουν μια καλύτερη μοίρα σε ένα παιδί και αυτούς που δεν θέλουν ή δεν μπορούν να μεγαλώσουν το παιδί τους; Στην ιστορία μας ο δράκος δεν είναι τα κυκλώματα μιας προσοδοφόρας επιχείρησης με «ταρίφες» μαύρων χρημάτων που φτάνουν και τα 30.000 ευρώ. Αν κάποιος ευθύνεται για το όργιο εμπορίας βρεφών, αυτός δεν είναι άλλος από το ίδιο το κράτος και το θεσμικό πλαίσιο που το «ενθαρρύνει», καθώς είμαστε μάλλον η μοναδική χώρα -και όχι απλώς στην «πολιτισμένη Δύση»- που προβλέπει τις ιδιωτικές υιοθεσίες. Ενδεικτικά και μόνο για την περιφέρεια Αττικής αυτές ξεπερνούν τις 100 ετησίως: 111 ήταν οι σχετικές αιτήσεις πέρσι και 107 μέχρι τα τέλη Οκτωβρίου φέτος. Μπορεί ο νόμος να απαγορεύει τη χρηματική συναλλαγή, αλλά από τη θεωρία στην πράξη έχει στρωθεί ο δρόμος για ένα επικερδές εμπόριο.

«Τις ιδιωτικές υιοθεσίες και συγκεκριμένα το άρθρο 7 παράγραφος β του νόμου περί υιοθεσίας παλεύουμε να καταργήσουμε» μας λέει η Χρυσούλα Κοντογιάννη, διευθύντρια της Διεθνούς Κοινωνικής Υπηρεσίας, που έχει απομείνει μόνη –ελλείψει πόρων- να διαχειρίζεται ένα φάσμα από υποθέσεις ανάμεσα στις οποίες και οι διακρατικές υιοθεσίες. Με παρουσία στη χώρα μας από το 1924 για τις ανάγκες που δημιουργήθηκαν από τη Μικρασιατική Καταστροφή, είναι από τα ιδρυτικά μέλη του οργανισμού στη Γενεύη και δρα σε 120 χώρες.

«Το 1993 υπογράψαμε τη σύμβαση της Χάγης για τις διακρατικές υιοθεσίες, στην οποία απαγορεύονται οι ιδιωτικές υιοθεσίες, δηλαδή η ιδιωτική τοποθέτηση παιδιού από τον βιολογικό γονέα σε υποψήφιους θετούς γονείς. Και ενώ είμαστε η τελευταία χώρα που κύρωσε τη σύμβαση, μόλις το 2009, δεν τις έχουμε καταργήσει ακόμη…» μας εξηγεί. «Εχουμε δει πολλές περιπτώσεις γυναικών από τη Βουλγαρία που βρίσκονται έγκυες στην Ελλάδα και τοποθετούν το παιδί τους σε υποψήφιους θετούς γονείς, οι οποίοι εμφανίζονται μετά στις κοινωνικές υπηρεσίες για να αξιολογηθούν έχοντας ήδη το παιδί…», είναι η εμπειρία της από την πιο «τυπική παρατυπία» που διαπιστώνεται στις ιδιωτικές υιοθεσίες, την οποία έχει αντιμετωπίσει πολλές φορές, αφού είναι ο φορέας που κάνει όχι απλώς εξειδικευμένες αξιολογήσεις για υποψήφιους θετούς γονείς διακρατικής υιοθεσίας, αλλά πραγματοποιεί και κοινωνική έρευνα στους βιολογικούς γονείς των ιδιωτικών υιοθεσιών, κατόπιν αιτήσεως των περιφερειών, όταν οι θετοί γονείς αναζητούν τις βιολογικές μητέρες.

«Μόνο πέρσι, μας ζητήθηκε κοινωνική έρευνα για τους βιολογικούς γονείς στην άλλη χώρα σε 20 περιπτώσεις». Πού βρίσκεται το πρόβλημα; Το ότι «βρίσκουμε ήδη τοποθετημένα παιδιά σε οικογένειες που δεν έχουν αξιολογηθεί ακόμη, είναι κάτι που απαγορεύεται γιατί προηγείται η αξιολόγηση της υιοθεσίας. Ο νόμος λέει ότι οι φυσικοί γονείς επιτρέπεται να έρχονται σε απευθείας συνεννόηση, χωρίς μεσολάβηση κοινωνικής υπηρεσίας και οφείλουν οι υποψήφιοι θετοί γονείς πριν από την παράδοση και σε εύλογο χρονικό διάστημα απ’ αυτήν να αξιολογούνται. Και έρχονται μετά από έναν χρόνο, που υπάρχει ισχυρός δεσμός πια με το παιδί και δεν έχουν αξιολογηθεί…»

Τι έχει διαπιστώσει από την έρευνα για την αναζήτηση των βιολογικών γονέων και τον τρόπο της τοποθέτησης; «Κάποιος προφανώς είπε στις βιολογικές μητέρες στη Βουλγαρία ότι στην Ελλάδα το ευκολότερο πράγμα είναι να πας για να δώσεις το παιδί σου. Αυτό που φανταζόμαστε είναι το περί χρηματικής συναλλαγής, επειδή οι βιολογικές μητέρες έχουν συνήθως και άλλα παιδιά. Πώς επιλέγει να δώσει ένα από τα παιδιά της;…» είναι οι εύλογες υποθέσεις της.

Αυτό τα τελευταία χρόνια έχει προβληματίσει τις αρχές των δύο χωρών, που αμφότερες δεσμεύονται από τη σύμβαση της Χάγης που απαγορεύει την ιδιωτική τοποθέτηση… Πώς λοιπόν επιτρέπεται στην Ελλάδα, είναι το βασανιστικό ερώτημα που αφήνει ανοιχτές τις ερμηνείες και το εμπόριο που ανθεί…

Το Κέντρο Προστασίας του Παιδιού

Πολλοί ισχυρίζονται ότι ένας λόγος που ωθεί στις ιδιωτικές υιοθεσίες είναι η γραφειοκρατία και η καθυστέρηση που παρατηρείται διά της νομίμου οδού, αφού καμιά φορά η αναμονή μπορεί να ξεπεράσει και τα τέσσερα χρόνια. «Τηρείται αυστηρή σειρά προτεραιότητας και η αναμονή έχει να κάνει με το γεγονός ότι δεν υπάρχουν παιδιά. Σε αντίθεση με ό,τι ακούγεται, η Ελληνίδα μητέρα δεν εγκαταλείπει τα παιδιά της. Από την άλλη πλευρά, η συντριπτική πλειονότητα αιτείται ένα υγιές βρέφος. Δεν είναι όλα τα παιδιά που έρχονται σε εμάς υγιή και ελεύθερα. Ωστόσο η υιοθεσία είναι μια πράξη που θα ακολουθήσει ένα ζευγάρι για όλη του τη ζωή. Δεν είναι και τόσο φοβερό να περιμένει κάποιος το πλήρωμα του χρόνου», μας λέει ο διοικητής του Κέντρου Προστασίας του Παιδιού «Μητέρα», Δημήτρης Βεζυράκης.

Πολλά παιδιά έχουν βεβαρημένο κληρονομικό ιστορικό, άλλα γεννιούνται ακόμη και με σύνδρομα στέρησης και αρκετά από αυτά που αφήνονται κυρίως στα νοσοκομεία Παίδων έχουν σοβαρά προβλήματα υγείας –κινητικές δυσλειτουργίες ή νοητική υστέρηση-, και φαντάζει ίσως αναπόφευκτη η πορεία τους στα ιδρύματα. Το ίδρυμα μεριμνά πρωτίστως για την παραμονή των παιδιών με τη φυσική τους μητέρα. Επιπλέον, «μοιραία θα αναζητήσουμε τους γονείς τους για ένα χρονικό διάστημα, όταν τα αφήσουν και δεν γίνεται να δοθούν για υιοθεσία, παρά μόνο όταν οι έρευνες έχουν αποβεί άκαρπες» μας εξηγεί. Πάντως ένα ελεύθερο παιδί, με την έννοια ότι συναινούν οι γονείς και είναι υγιές, δεν μένει παρά λίγους μήνες στο ίδρυμα.

Αλλα παιδιά μπορεί να είναι παραμελημένα ή κακοποιημένα και να μπαίνουν στο ίδρυμα με εισαγγελική παραγγελία, οπότε η υιοθεσία τους δεν είναι εύκολη υπόθεση…

«Αρκετοί υιοθετούν παιδιά με κάποια αναπηρία -και αυτοί προηγούνται. Δεν είναι όλοι το ίδιο. Εχει να κάνει με το τι αντέχει κανείς. Δεν μπορούν όμως να κατηγορούν τις υπηρεσίες, γιατί έτσι ρίχνουν νερό στον μύλο των ιδιωτικών υιοθεσιών, με ό,τι αυτό συνεπάγεται, αν και θα ’πρεπε αυτές να έχουν σταματήσει. Εκεί φαίνεται και η νοοτροπία του καθενός. Τι θα πει στο παιδί του; Θα του πει την αλήθεια; Και τι θα κάνει αν το παιδί του θελήσει να βρει τους βιολογικούς του γονείς;…» παρατηρεί ο κ. Βεζυράκης και μας δίνει τα στοιχεία που αποδεικνύουν ότι παρά την κρίση η ανθρωπιά μας δεν έχει μειωθεί, αφού το 80% των παιδιών που μπαίνουν στο Κέντρο αποκαθίστανται οικογενειακά, ενώ πέρσι αποκαταστάθηκαν περισσότερα παιδιά αφού υπήρξε αύξηση 52% στα εξιτήρια.

Συγκεκριμένα, το 2012 το Κέντρο και τα παραρτήματά του προστάτευσαν συνολικά 645 παιδιά. Εγιναν 108 εισαγωγές παιδιών και δόθηκαν 130 εξιτήρια, πραγματοποιήθηκαν 53 υιοθεσίες, 20 παιδιά τοποθετήθηκαν σε Ανάδοχη Οικογένεια και 32 επέστρεψαν στη φυσική τους οικογένεια. Περισσότερες σε σύγκριση με το 2011 ήταν πέρσι οι υιοθεσίες (13%), η αποκατάσταση παιδιών μέσω του θεσμού της αναδοχής που είχε αύξηση 100%, ενώ η επιστροφή των παιδιών στη φυσική τους οικογένεια αυξήθηκε κατά 113%.

Σημειώνουμε ότι τις αιτήσεις ιδιωτικών υιοθεσιών διεκπεραιώνουν οι υπηρεσίες της κάθε διοικητικής περιφέρειας της Ελλάδας…

Και μάλλον οι 40 υποθέσεις κυκλωμάτων εμπορίας βρεφών, που απασχολούν τη Δικαιοσύνη, σύμφωνα με τα στοιχεία που είχε δώσει στη Βουλή ο υπουργός Δικαιοσύνης, δεν είναι παρά η κορυφή του παγόβουνου…

Η διακρατική υιοθεσία

Η οικογένεια του Λ.Α. (πλήρη στοιχεία στη διάθεση της εφημερίδας) μέσω διακρατικής υιοθεσίας έχει εδώ και λίγο καιρό ένα νέο μέλος και περίσσευμα ευτυχίας. Ο Λ.Α. μάς μίλησε για την εμπειρία του στην αναζήτηση παιδιού προς υιοθεσία και το πώς αποφάσισαν δύο νέοι σχετικά άνθρωποι, κοντά στα 40, λαμπροί επαγγελματίες και με οικονομική ευχέρεια, να προβούν σε διακρατική υιοθεσία.

«Ας ξεκινήσουμε ένα βήμα πιο πριν. Υπάρχει ένα διακύβευμα το να πεις αν προχωράς στους δρόμους της εξωσωματικής ή όχι… και να θέσεις ένα όριο… διαφορετικά μπαίνεις σε άλλα κανάλια, έτσι δομημένα ώστε αν δεν έχεις βάλει φρένο στο εαυτό σου μπορεί να κάνεις ακόμη και οκτώ προσπάθειες… Από ‘κεί και πέρα, η υιοθεσία είναι μια συνειδητή επιλογή. Ξεκίνησε από έρευνα στην Ελλάδα: καταλαβαίνεις αμέσως ότι είναι πολύ χρονοβόρο, έχει μεγάλη λίστα αναμονής, και πολύ λίγα παιδιά σε σχέση με τα υποψήφια ζευγάρια. (Σ.σ.: Το ζευγάρι είχε κάνει αίτηση το 2010 και μόλις τον Αύγουστο έλαβε επιστολή από το “Μητέρα” για την επικαιροποίησή της)… Η δική μου εμπειρία είναι άριστη από το προσωπικό και τον τρόπο που χειριζόταν την κατάσταση, αλλά έβλεπες ότι ήταν άνθρωποι με πολύ μεγάλη ευαισθησία και καμία βοήθεια… Από την άλλη ακούς ότι εγκαταλείπονται παιδιά και απορείς που τόσο λίγα καταλήγουν προς υιοθεσία διά της θεσμικής επίσημης οδού… Γιατί; Η δική μου απάντηση είναι διότι υιοθετούνται ιδιωτικά πριν φτάσουν εκεί… Είναι πολύ χαρακτηριστικό ότι αν πάρεις κάποια τηλέφωνα και αφήσεις να διαδοθεί ότι θέλεις να υιοθετήσεις παιδί, μετά από λίγο αρχίζουν και χτυπούν τα τηλέφωνα. Ολοι έχουν κάποιο γνωστό, συνήθως από κάποιο ζευγάρι που έχει υιοθετήσει ιδιωτικά και κάποιον δικηγόρο και κάποιον από τους γιατρούς ή νοσηλευτές…».

Τον ίδιο προσέγγισε μια δικηγόρος, για μια οικογένεια από τη Βουλγαρία που δεν μπορούσε να μεγαλώσει το παιδί που περίμενε. Ρωτώντας απέσπασε την πληροφορία ότι «δίνεται έναντι ενός αντιτίμου το οποίο μάλιστα διέφερε ανάλογα με το πόσο σκούρο είναι το δέρμα του παιδιού, και οι τιμές κυμαίνονταν από 12.000-30.000 ευρώ…». Από άλλο ζευγάρι, που είχε υιοθετήσει με αυτόν τον τρόπο, έμαθε ότι «υπάρχει κάποιος δικηγόρος, πολύ καλός, και όταν προχωράς μέσω αυτής της οδού δεν κινδυνεύεις να προκύψει κάποια επιπλοκή, όπως να μετανιώσει το ζευγάρι και να σου πει θέλω να το πάρω πίσω, πριν τελεσιδικήσει η απόφαση στο δικαστήριο, με το αζημίωτο φυσικά… Κατανοώ ότι μια τέτοια υιοθεσία έχει έξοδα και ότι από ευγνωμοσύνη μπορεί να προσφέρεις και μια βοήθεια στους φυσικούς γονείς που δεν τα βγάζουν πέρα, αλλά δεν κατανοώ τις ταρίφες και το σύστημα που καταλήγουν στην εμπορία βρεφών…»

Οσο για τη διακρατική υιοθεσία;

«Το πλεονέκτημα που έχει είναι ότι είναι ταχύτερη αλλά και δυσκολότερη για τον υποψήφιο γονιό, γιατί προϋποθέτει να ταξιδέψεις ώστε να αποκτήσεις μια επαφή με την κουλτούρα της άλλης χώρας. Σε όλον τον κόσμο αντιμετωπίζεται μέσω επίσημων πρακτορείων, καθώς απαγορεύονται οι ιδιωτικές υιοθεσίες, ενώ στην Ελλάδα δεν υπάρχει πρακτορείο, οπότε είναι υποχρεωμένος ο υποψήφιος γονιός να ψάξει μόνος του… Πολύτιμος αρωγός είναι η Διεθνής Κοινωνική Υπηρεσία…»

Το συμπέρασμα από την εμπειρία του; «Κάποιοι άνθρωποι από νοσοκομεία γίνονται κοινωνοί αυτών των φαινομένων εν αγνοία τους και καλή τη προθέσει, γιατί μπορεί όντως να λυπούνται και να κάνουν την απλή σκέψη ότι δεν πρέπει να πάει το παιδί στο ίδρυμα αλλά σε μια οικογένεια. Ομως η νομοθεσία είναι κάθετη σε αυτό το ζήτημα και κατά τη γνώμη μου και η ηθική. Το παιδί πρέπει να πάει εκεί όπου θα το περιποιηθούν και θα το φροντίσουν θεσμικά, γιατί αλλιώς υπάρχει πάντα ο κίνδυνος ότι μπορεί να υπάρξει χρηματική συναλλαγή. Και για μένα αυτό έχει μια ηθική απαξία τεράστια. Ενα πράγμα που απ’ ό,τι διαπίστωσα δεν ισχύει για όλους τους ανθρώπους. Οι περισσότεροι θα ήταν διατεθειμένοι να κάνουν τα πάντα…»

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Αναμονή από 1,5 έως 4 χρόνια

Η Διεθνής Κοινωνική Υπηρεσία χειρίζεται εκατοντάδες υποθέσεις διεθνούς παιδικής προστασίας τον χρόνο. Πέρσι, από τις 320 υποθέσεις, μόλις το 14% αφορούσαν διακρατικές υιοθεσίες. Η αξιολόγηση των υποψήφιων θετών γονέων, σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα, μπορεί να διαρκέσει και έξι μήνες. Ο χρόνος αναμονής για υιοθεσία ποικίλλει ανάλογα με τη χώρα προέλευσης του παιδιού από 1,5 μέχρι 4 χρόνια. Τα τελευταία τρία χρόνια 15 οικογένειες έχουν υιοθετήσει παιδάκι από την Αιθιοπία και δέκα από άλλες χώρες, ενώ για 10 υποψήφιες οικογένειες έχει ολοκληρωθεί η αξιολόγηση, που φέρει σε πέρας η κ. Κοντογιάννη και αγωνιά για την τύχη της Υπηρεσίας, αναζητώντας εναγωνίως εθελοντές καθώς έχει απομείνει μόνη της για να τα βγάλει πέρα με τα εκατοντάδες αιτήματα. Από τη δεκαετία του 1950, μετά τον εθνικό σπαραγμό, η υπηρεσία διατηρεί στο αρχείο της 2.500 φακέλους διακρατικών υιοθεσιών Ελληνόπουλων και μας διηγείται συγκινητικές ιστορίες αναζήτησης ριζών από αυτά τα παιδιά που μεγαλώνοντας αναζήτησαν την οικογένειά τους. Αυτό είναι και το ηθικό πλεονέκτημα της νόμιμης υιοθεσίας…