Να που ο μεγάλος Ρώσος συγγραφέας, θέλοντας να στηλιτεύσει το παντοδύναμο οικονομικό σύστημα και τους ξένους επενδυτές στη Ρωσία τού 1865, έγραψε ένα ευφυές και κωμικό κείμενο που σύμφωνα με τη σκηνοθέτιδα Κατερίνα Μπερδέκα ταιριάζει απόλυτα στην Ελλάδα τού σήμερα

Της Εφης Μαρίνου

Αγία Πετρούπολη, 13 Ιανουαρίου 1865. H Γιελιένα Ιβάνοβνα και ο σύζυγός της, Ιβάν Ματβιέιτς, επισκέπτονται με έναν οικογενειακό φίλο τη Στοά, όπου εκτίθεται ένας κροκόδειλος έναντι αντιτίμου. Καθώς το ζώο δεν έχει μεγάλη δραστηριότητα, η παρέα χλευάζει το αφεντικό του και ο Ιβάν Ματβιέιτς αρχίζει να πειράζει τον κροκόδειλο. Ξαφνικά το ερπετό τον καταπίνει ολόκληρο. Η σύζυγος ζητάει από τον Γερμανό ιδιοκτήτη να ξεσκίσει τον κροκόδειλο και να γλιτώσει τον σύζυγο. Αλλά εκείνος προτιμά πρώτα να πεθάνει ο Ματβιέιτς και μετά ο κροκόδειλος… Αυτό είναι το σατιρικό-κωμικό διήγημα του Ντοστογιέφσκι «Ο κροκόδειλος», που παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα, στο Από Μηχανής Θέατρο, σε σκηνοθεσία Κατερίνας Μπερδέκα.

• – Ο Ντοστογιέφσκι εναντίον του καπιταλισμού της εποχής του;

«Στηλιτεύει το παντοδύναμο οικονομικό σύστημα και σατιρίζει την υποτιθέμενη δημοκρατία της Ευρώπης. Το σύστημα, που υποσκελίζει τον άνθρωπο, υποδεικνύοντάς του πώς θα ζήσει, πώς θα σκεφτεί, ακόμα πώς θα αγαπά ανάλογα με τις ανάγκες που του επιβάλλει. Σατιρίζει επίσης τη στάση του ανθρώπου απέναντι σ’ αυτές τις επιταγές. Γελάς με τον Ιβάν στην κοιλιά του κροκοδείλου, που ονειρεύεται να μείνει για πάντα εκεί, όμως συγχρόνως σε διαπερνά μια ανατριχίλα για τον ίδιο ακριβώς λόγο. Ο ήρωας μένει στην κοιλιά του τέρατος, βολεύεται και αρνείται να βγει θεωρητικοποιώντας μάλιστα το θεμιτό της παραμονής του εκεί. Μας θυμίζει κάτι αυτό; Είμαστε ήδη την κοιλιά του τέρατος και αγορεύουμε όχι για την έξοδό μας από αυτό, αλλά για τους λόγους που βρεθήκαμε μέσα του, ακόμα και για τα καλά που ανακαλύψαμε εκεί…».

• Μια παράσταση με σαφές πολιτικό στίγμα;

«Σε μια βαθιά κρίση, το πολιτικό και το κοινωνικό ταυτίζονται. Τα μέλη της κοινωνίας δεν παραμένουν άσχετα με την πολιτική όπως και η πολιτική δεν είναι αυτόνομη σε σχέση με τους ανθρώπους που εκπροσωπεί. Στο έργο δεν βλέπουμε μόνο την ευθύνη του όποιου συστήματος αλλά και του καθενός ως πολιτικό ον. Οταν το τέρας μας καταπίνει το θέμα είναι πώς αντιδρούμε εμείς σ’ αυτό. Ο Ντοστογιέφσκι αναφέρεται στον κροκόδειλο ως το ξένο κεφάλαιο που έχει φέρει στη χώρα το 1865 ο Γερμανός ιδιοκτήτης του για να επενδύσει ώστε να βγάλει από την εκμετάλλευσή του τριπλά και τρίδιπλα. Οταν το ζώο καταπίνει έναν ολόκληρο άνθρωπο, ο συμβολισμός είναι σαφέστατος και απόλυτα ταιριαστός στην εποχή του αλλά και στη δική μας. Ο κεφαλαιούχος ήταν και είναι ο Γερμανός που θέλοντας να αυξηθεί το κεφάλαιό του, τότε αλλά και τώρα, δεν θα διστάσει να καταπιεί ανθρώπους».

• – Δεν είναι κάπως ακραία η ταύτιση;

«Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι η ταυτοσημία είναι ακραία, επικίνδυνη και να μιλήσει με «ευρύτερους»και πιο «αφηρημένους» όρους, αλλά η αλήθεια είναι αυτή. Ο συγγραφέας ονομάζει τον κροκόδειλο κεφάλαιο. Κι όταν αυτός καταπίνει ζωντανό έναν άνθρωπο, ο Γερμανός κάτοχός του αρνείται να μαχαιρώσει την ιδιοκτησία του προκειμένου να σώσει μια ανθρώπινη ζωή. Ο Ντοστογιέφσκι περιγράφοντας το περιστατικό λέει «Κι όμως δεν είναι όνειρο. Είναι η αληθινή, αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα». Και είναι ακόμη σήμερα, εν έτει 2013».

• – Πώς ανεβάζει κανείς το συγκεκριμένο διήγημα στο θέατρο;

«Αυτό που με γοήτευσε ιδιαίτερα στον «Κροκόδειλο» ήταν η ελευθερία με την οποία ο ιδιοφυής συγγραφέας χειρίζεται τη θεματολογία του αλλά και τον τρόπο γραφής του. Οι μεγάλοι δραματουργοί όπως και οι σπουδαίοι καλλιτέχνες δεν μας διδάσκουν μόνο με τα έργα τους αλλά και με τις επιλογές τους μέσα από αυτά. Προσπάθησα να σκεφτώ με ελευθερία και είδα ότι το κείμενο είναι γραμμένο με τις δομές και τη θεματολογία του πολύ μεταγενέστερου θεάτρου του παραλόγου. Μια διαπίστωση που με έφερε σ΄αυτό που ζούμε σήμερα, το παράλογο, το σκληρό, το βίαιο, αυτό που θεωρούμε ένα κακό όνειρο κάνοντάς μας πότε γελάμε αμήχανα και πότε να χύνουμε πικρά δάκρυα. Οι ηθοποιοί αλλά και οι συνεργάτες, βοήθησαν να δημιουργήσουμε αυτό το «παράλογο όνειρο» που αντικατοπτρίζει ιδανικά την σημερινή κατάσταση. Χρησιμοποιούμε τον τρόπο αφήγησης του Ντοστογιέφσκι ως ραχοκοκαλιά της παράστασης κι απ΄αυτήν αφήνουμε να ξεπηδήσουν χαρακτήρες, κροκόδειλοι, στοές, σαλονάκια, μαϊμούδες και ό,τι άλλο ζωντανεύει σταδιακά στο ευφυές αυτό κείμενο».

• – Πώς δουλεύετε με την ομάδα σας;

«Παρεξηγημένη η λέξη ομάδα στο θεατρικό λεξικό τα τελευταία χρόνια, αλλά παρ΄ όλα αυτά ακόμα διατηρεί τη δύναμή της. Για μένα ομάδα αποτελούν τα πρόσωπα που παραμένοντας για χρόνια συνεργάτες αρχίζουν και σχηματίζουν μια κοινή γλώσσα δημιουργίας. Ετσι γλιτώνεις χρόνο από πολύωρες συζητήσεις για τα βασικά της θεατρικής επικοινωνίας. Είμαι ευτυχής που βρίσκομαι με ανθρώπους που μπορούμε να συνεννοηθούμε πια χωρίς το άγχος της επικοινωνίας. Αυτό είναι ευλογία στο θέατρο».

 INFO: Από Μηχανής θέατρο (Ακαδήμου 13, Μεταξουργείο Τηλ.: 210 5231131) Θεατρική διασκευή: Κατερίνα Μπερδέκα, Στράτος Σωπύλης. Σκηνικά – Κοστούμια: Νίκος Αναγνωστόπουλος. Μουσική: Δημήτρης Παπαλάμπρου. Παίζουν: Γιώργος Βουβάκης, Μαριάνθη Μπαϊρακτάρη, Αθηνά Μπερδέκα, Κωνσταντίνος Μωραΐτης, Παναγιώτης Σακελλαρίου, Στράτος Σωπύλης, Καλλιόπη Τζερμάνη.

[email protected]