^[1]Η Γαλλίδα Ανέτ Μεσαζέ, Χρυσό Λιοντάρι στην Μπιενάλε της Βενετίας, εμβληματική προσωπικότητα για τις φεμινίστριες, που ενσωματώνει στο έργο της υποτιμημένες πρακτικές, όπως το πλέξιμο και το ράψιμο, αλλά και σεξουαλικές αναφορές, αρνείται τα γκέτο και τις ετικέτες

*Ερωτική πρόκληση και Ιντερνετ

Στη νέα της δουλειά που εκθέτει τώρα στο Παρίσι συνδυάζει για πρώτη φορά την ερωτική πρόκληση με την πρόκληση του Ιντερνετ. Ολα άρχισαν πριν από λίγο καιρό όταν έψαχνε στο Διαδίκτυο για amateur photos. «Περίμενα να δω γυναίκες, παιδιά, ζώα αλλά η πλειονότητα των εικόνων ήταν για το σεξ. Μου έκανε εντύπωση ότι έβλεπες καθαρά τα πρόσωπα των «πρωταγωνιστών». Κάθε άνθρωπος θέλει να είναι σημαντικός και μοναδικός. Ετσι βάζει τη φωτογραφία του στο Ιντερνετ και γίνεται διάσημος. Οχι μόνο για 10 λεπτά, όπως έλεγε ο Γουόρχολ, αλλά για πολύ περισσότερα».

Της Παρής Σπίνου

To πρώτο ταξίδι που πραγματοποίησε στο εξωτερικό η Ανέτ Μεσαζέ, στα 18 της, είχε προορισμό την Αθήνα και κίνητρο την επιθυμία της να δει την Ακρόπολη. Τελικά, αυτό που την εντυπωσίασε ήταν τα αγάλματα με τους σατύρους, ενώ οι καρτ ποστάλ που αγόρασε με λατρευτικούς φαλλούς επηρέασαν άμεσα τη δουλειά της. Εκείνη την εποχή ήταν ακόμα η κόρη ενός ερασιτέχνη ζωγράφου και η σύζυγος του Κριστιάν Μπολτάνσκι (συμπτωματικά η εγκατάστασή του «Βλέμματα», που έκανε ειδικά για την Αθήνα, εκτίθεται αυτόν τον καιρό στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση).

Σήμερα, στα 70 της, η Ανέτ Μεσαζέ έχει καταξιωθεί ως μια κορυφαία εικαστικός, όχι μόνο στη Γαλλία, αλλά και σε διεθνές επίπεδο, με πολλές διακρίσεις και πλήθος εκθέσεων στα μεγαλύτερα μουσεία σε όλο τον κόσμο. Μάλιστα, το 2005 τιμήθηκε με Χρυσό Λιοντάρι στην Μπιενάλε Βενετίας, όπου είχε μετατρέψει το γαλλικό περίπτερο σε καζίνο με πρωταγωνιστή τη φιγούρα του Πινόκιο.

Η Μεσαζέ ξεκίνησε την καριέρα της τη δεκαετία του ’70, εξερευνώντας αρχικά τη δική της ταυτότητα και κατά προέκταση τον ρόλο της γυναίκας στη γαλλική κοινωνία, κόντρα στα στερεότυπα. Σταδιακά αυτή η αναζήτηση απέκτησε έναν πιο οικουμενικό και διαχρονικό χαρακτήρα. Θεωρείται εμβληματική προσωπικότητα για τις Γαλλίδες φεμινίστριες, ωστόσο η ίδια απεχθάνεται τις ετικέτες. «Δεν θέλω να ανήκω σε κανένα κίνημα», μας είπε. «Θα ένιωθα σαν να βρίσκομαι σε κάποιο γκέτο. Σαν να λες ότι είσαι Εβραίος καλλιτέχνης, μαύρος καλλιτέχνης, γυναίκα καλλιτέχνις… Ποτέ δεν το εξέλαβα έτσι».

Την συνάντησα προχθές στην γκαλερί Bernier/Eliades. Eίναι η πρώτη φορά που το έργο της παρουσιάζεται στην Ελλάδα. Ευκίνητη, προσιτή, με μεγάλα πράσινα μάτια και σπινθηροβόλο βλέμμα, την πέτυχα την ώρα που έστηνε την έκθεσή της για τα σημερινά εγκαίνια, να δίνει οδηγίες πώς θα τοποθετηθούν τα έργα της, όλα αντιπροσωπευτικά της τελευταίας 20ετίας. Με τη λιτότητα που τη χαρακτηρίζει μίλησε για τη μακρόχρονη πορεία της, ρώτησε, όμως, και για τις κατακτήσεις των γυναικών στην Ελλάδα. Ειδικότερα, αν κάποιες ξεχωρίζουν στην τέχνη και στην πολιτική. «Στη Γαλλία, δυστυχώς, δεν υπάρχουν αρκετές γυναίκες στον πολιτικό χώρο, ενώ για γυναίκα πρόεδρο έχουμε πολύ δρόμο ακόμα…».

Ομολογεί ότι δεν έχει ιδιαίτερη επαφή με τη σύγχρονη ελληνική εικαστική σκηνή. Μόνο τον Γιάννη Κουνέλλη γνωρίζει και θαυμάζει τα έργα της πρώτης του περιόδου. Πιστεύει ωστόσο ότι είναι αναγκαίο οι Ελληνες να επιδιώκουν «να βλέπουν εκθέσεις, γιατί ανοίγει το μυαλό και ξεφεύγει η σκέψη από τα δυσάρεστα. Η δημιουργικότητα και η επαφή με την τέχνη είναι το καλύτερο αντίδοτο στην οικονομική κρίση».

Πολλές δυσκολίες, ακόμα και οικονομικές, αντιμετώπισε και η Μεσαζέ στο ξεκίνημα της καριέρας της. «Στη Γαλλία υπήρχαν πολλές προκαταλήψεις για τις γυναίκες δημιουργούς, εν γένει ο χώρος ήταν πιο “μάτσο”, σε αντίθεση με την Αμερική όπου με υποδέχτηκαν αμέσως στο MoMA. Σταδιακά στη χώρα μου άρχιζαν να αλλάζουν τα πράγματα και να γίνονται ορατές οι κατακτήσεις του Μάη του ’68, αλλά και του φεμινιστικού κινήματος, μέσα από συλλογικές και ατομικές προσπάθειες».

Στα πρώτα της βήματα επικρατούσαν ο μινιμαλισμός και η εννοιολογική τέχνη. «Εγώ, κόντρα στο ρεύμα ενσωμάτωσα το πλέξιμο, το ράψιμο και το κέντημα στο λεξιλόγιό μου, οικιακές πρακτικές συνδεδεμένες με το φύλο μου, που απείχαν πολύ από τις συνήθεις τεχνικές των Καλών Τεχνών. Ενιωθα στο περιθώριο. Γι' αυτό αποφάσισα να γράψω την “ψευδοβιογραφία” μου και να ανεβάσω τον εαυτό μου δίνοντάς του διάφορους τίτλους: λέκτορας, συλλέκτης, πρακτική γυναίκα… ενώ δεν είμαι καθόλου πρακτική».

Η διερεύνηση της πολυμορφίας και της ποικιλίας των αντικειμένων, της γλώσσας και των εννοιών χαρακτηρίζει το έργο της. Χρησιμοποιώντας καθημερινά απλά υλικά, υφάσματα, ξυλομπογιές, κάλτσες, δίχτυα, αποκόμματα εφημερίδων, προσεγγίζει θέματα όπως η ταυτότητα, τα φετίχ, η σεξουαλικότητα, οι επιθυμίες, η θνητότητα. Δημιουργεί «δυνατές» εγκαταστάσεις με μαλακά λούτρινα ζώα, με δίχτυα, όπου εγκλωβίζει φωτογραφίες από ανθρώπινα μέλη, με λέξεις που εκφράζουν συναισθήματα και συμπεριφορές. Με διάθεση παιχνιδιού ανατρέπει τις εικόνες της και παίζει με δίπολα, όπως η ευχαρίστηση και ο φόβος, η χαρά και η θλίψη, η απόλαυση και ο πόνος.

«Μου αρέσει να ανακαλύπτω διαρκώς νέα πράγματα», μου λέει. «Κοιτάζω γύρω μου, παρατηρώ κυρίως τους ανθρώπους, πώς κινούνται, πώς συμπεριφέρονται, τον τρόπο που χρησιμοποιούν τα χέρια τους. Κοιτάζω εκτός, αλλά και εντός μου για έμπνευση. Η δουλειά μου είναι λίγο κωμικοτραγική, γιατί η ίδια η ζωή είναι αστεία, γκροτέσκα αλλά και σκληρή και δυσάρεστη».

Μου δείχνει ένα μαύρο τούλι που κρέμεται σαν φουστίτσα μπαλαρίνας από την οροφή της γκαλερί, ανάλαφρο και ταυτόχρονα σκοτεινό -μια αναφορά στα στερεότυπα για το θηλυκό γένος. Στις «Επιθυμίες μου κάτω από το δίχτυ» (1997) κορνιζάρει φωτογραφίες του ανθρώπινου σώματος και τις καλύπτει με δίχτυ σε μια εντυπωσιακή εγκατάσταση, που γεφυρώνει τη γλυπτική με τη φωτογραφία. Οπως τα τάματα των εκκλησιών, αυτά τα μάτια, τα στόματα, τα χέρια, τα γεννητικά όργανα παραπέμπουν ταυτόχρονα στις επιθυμίες, τους όρκους και τα θαύματα.

Σε ένα πιο πρόσφατο έργο που εκθέτει σχηματίζει τις λέξεις «Jalousie Love» (2010) με μεταλλικά νήματα και μαλακά παιδικά παιχνίδια. Μαλακά και ζεστά γάντια, που στη μία άκρη αντί για δάχτυλα έχουν ξυλομπογιές και στην άλλη φωτογραφίες με γκριμάτσες παιδιών, αποτελούν ένα ακόμα έργο της, ιδιαίτερα δημοφιλές στις μικρές ηλικίες. «Τα παιδιά παίζουν με αυτό. Γενικότερα έχουν μεγαλύτερη άνεση με τη σύγχρονη τέχνη σε σχέση με τους ενήλικες. Είναι ζωηρά, είναι αστεία, αλλά συχνά βγάζουν και μια επιθετικότητα, σαν τις αιχμηρές μύτες από τις ξυλομπογιές», τονίζει. «Και μια ειλικρίνεια, επίσης. Θα σου πουν χωρίς υπεκφυγές αν τους αρέσει ή όχι το έργο».

Στη Μεσαζέ δεν αρέσει να μιλάει πολύ για τη δουλειά της. «Σημαντικό είναι αυτό που δεν μπορώ να πω», τονίζει. «Δεν είμαι συγγραφέας. Ασφαλώς υπάρχει ένα σκεπτικό πίσω από κάθε έργο, αλλά συνήθως δεν γνωρίζω πώς θα αρχίσω και πού θα πάω. Κάθε φορά θέλω να είμαι απλή και χαζή, εντελώς κενή σαν ένα λευκό χαρτί. Αν ήξερα τα πάντα εκ των προτέρων, δεν θα με ενδιέφερε να συνεχίσω. Για μένα η τέχνη είναι ένα ταξίδι όπου διαρκώς ανακαλύπτω καινούργια πράγματα».

Ακόμα και με τον σύζυγό της, τον Κριστιάν Μπολτάνσκι, δεν μοιράζεται τα «μυστικά» της. «Ποτέ δεν πηγαίνω στο στούντιό του. Μιλάμε συνεχώς για τέχνη, αλλά όχι για τη δική μας. Οταν έρχεται στα εγκαίνια των εκθέσεών μου, βρίσκεται μπροστά σε μια έκπληξη», δηλώνει. Διευκρινίζει, όμως, ότι δεν υπάρχει ανταγωνισμός, αλλά μια ιδιαίτερη επικοινωνία μεταξύ τους.

Σήμερα, με τόσα που έχει κάνει και άλλα τόσα που έχει ακούσει για τη δουλειά της, τι την ευχαριστεί και τι τη δυσαρεστεί περισσότερο; «Μπορείς να πεις ότι η δουλειά μου είναι γυναικεία, αλλά δεν μου αρέσει να μου το λένε, με περιορίζει. Οταν ήμουν νέα, ένιωσα περήφανη όταν κάποιος μου είπε πως “αυτό το έργο σου είναι σαν να το έκανε άντρας”. Μετά συνειδητοποίησα πως είναι χαζομάρα. Ακόμα όμως και σήμερα δεν μπορώ να καταλάβω αυτούς που επικεντρώνονται στο σεξουαλικό περιεχόμενο των έργων μου. Λένε πως είναι πορνογραφία. Δεν βλέπουν το σύνολο, στέκονται στη λεπτομέρεια. Πάντως δεν ενοχλούμαι».

 INFO: Ατομική έκθεση Annette Messager, γκαλερί Bernier/Eliades (Eπταχάλκου 11, Θησείο, τηλ. 210 3413935), μέχρι 9/1. Εγκαίνια σήμερα (20.00-22.00), ενώ στις 19.30 η καλλιτέχνις θα συνομιλήσει για το έργο της με την εικαστικό Κατερίνα Ζαχαροπούλου.

[email protected]