Τζόναθαν Κόου
«Expo 58»
Μυθιστόρημα. Μετάφραση: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου. Πόλις, 2013, σελ. 362

Της Μαριάννας Σκιαδά

Ο ψυχρός πόλεμος βρίσκεται στο απόγειό του (1958) και στη σκιά του Ατόμιουμ, της γιγαντιαίας κατασκευής που αναπαριστά την κυψελίδα ενός κρυστάλλου σιδήρου μεγεθυσμένη κατά 165 δισεκατομμύρια φορές, σύμβολο της περηφάνιας που προκαλεί η πρόοδος στον τομέα της πυρηνικής επιστήμης, πραγματοποιείται η μεγαλύτερη Παγκόσμια Εκθεση μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, η Expo 58. Η έκθεση φιλοξενείται στην πόλη-σύμβολο της προσπάθειας για την ευρωπαϊκή ενοποίηση, τις Βρυξέλλες και «στόχος της είναι να συνεισφέρει στην ανάπτυξη μιας γνήσιας ενότητας μεταξύ των ανθρώπων».

Τώρα, τι ενότητα θα μπορούσε να επιτευχθεί μέσω της έκθεσης, με την αντιπαλότητα και τον ανταγωνισμό των δύο υπερδυνάμεων στο ζενίθ, δεν χρειάζεται να αναλυθεί περαιτέρω. Οι Βέλγοι πάντως χαιρέκακα τοποθετούν το αμερικανικό και το σοβιετικό περίπτερο κολλητά και σε κοντινή απόσταση από τη ρέπλικα της κλασικής βρετανικής παμπ, την «Μπριτάνια», τις εργασίες της οποίας καλείται να επιβλέψει ο ήρωας του νέου μυθιστορήματος του Τζόναθαν Κόου, «Expo 58», ο Τόμας Φόλεϊ.

Ο τριαντάχρονος Φόλεϊ, ο φιλήσυχος δημόσιος υπάλληλος της Κεντρικής Διεύθυνσης Πληροφοριών, που το βασικό του προσόν είναι η ηπιότητα, διαμένει σε ένα προάστιο έξω από το Λονδίνο με τη γυναίκα του και το μωρό τους και ζει μια πληκτική ζωή μέχρι τη στιγμή που η υπηρεσία του τον στέλνει στις Βρυξέλλες.

Οι Βρυξέλλες, ο τελείως διαφορετικός τρόπος ζωής και οι γυναίκες που συναντά σαγηνεύουν τον καλοπροαίρετο, αθώο Βρετανό που μπλέκεται άθελά του σε μια ευτράπελη ιστορία κατασκοπίας όπου μέσα από σακουλάκια τσιπς διακινείται πληροφοριακό υλικό. Τα όρια της πραγματικότητας θολώνουν κάποιες στιγμές στο μυαλό του μεταμορφώνοντας τις Βρυξέλλες σε ονειρικό «Παρίσι» (όπως στα «Μεσάνυχτα στο Παρίσι» του Γούντι Αλεν). Γοητευμένος από τις γυναίκες και την τεχνολογία, ο Φόλεϊ θα χάσει προς στιγμήν την πορεία του και όταν επανέλθει σ’ αυτήν θα είναι πλέον πιο συνειδητοποιημένος και ώριμος.

Ο γεννημένος το 1961 στο Μπέρμιγχαμ, Κόου, συγγραφέας δέκα μέχρι τώρα μυθιστορημάτων (μεταξύ αυτών τα βραβευμένα: «Τι ωραίο πλιάτσικο» γραμμένο το 1990, μια καυστική σάτιρα της βρετανικής ζωής τη δεκαετία του ’80 και το «Σπίτι του ύπνου» το 1997), συνηθίζει να καυτηριάζει τη βρετανική ιδιοσυγκρασία, τον βρετανικό τρόπο ζωής αλλά και την πολιτική της χώρας του, με χιούμορ ανατρεπτικό και υπονομευτικό.

Στο ανά χείρας μυθιστόρημα όμως, στο οποίο ο Κόου καταγίνεται με το δύσκολο έργο της αναζήτησης των γνωρισμάτων που συγκροτούν τη βρετανική πολιτιστική ταυτότητα, η σάτιρα δείχνει να μαλακώνει. Καυστικό χιούμορ στις καταστάσεις που βιώνει ο Φόλεϊ στις Βρυξέλλες υπάρχει, όπως υπάρχει και η διακωμώδηση του συμπλέγματος βρετανικής ανωτερότητας όπως και ο θαυμασμός των τεχνολογικών επιτευγμάτων της εποχής. Εκείνο που απουσιάζει όμως είναι η ανατρεπτικότητα και η ορμή του βιτριολικού «Τι ωραίο πλιάτσικο». Εναντι αυτού υπάρχει σατιρικό κλίμα που παραπέμπει σε περασμένες εποχές, εκείνες των κωμωδιών του ’50. Η ιστορία με τον άνθρωπο του διεθνούς συνεδρίου για την πρόληψη των ατυχημάτων που πέφτει από τις σκάλες ή η αντιπαράθεση του μεγαλόσχημου συντηρητικού σερ Τζον Μπάλφουρ με τον εκπρόσωπο των προοδευτικών Τζέιμς Γκάρντνερ σχετικά με την παρουσίαση ή μη της ιστορίας της τουαλέτας στο βρετανικό περίπτερο είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα.

Το εντυπωσιακό πάντως στο «Expo 58» είναι η εξαιρετική δομή του. Ο Κόου καταφέρνει να διασταυρώσει την κωμωδία με το κατασκοπευτικό θρίλερ και το προσωπικό με το πολιτικό. Καθώς προχωρούν η δράση και η αφήγηση, η κάπως χαλαρή πλοκή της αρχής πυκνώνει ευχάριστα, ενώ το ύφος της τριτοπρόσωπης αφήγησης μετατοπίζεται σταδιακά για να καταλήξει σε πιο δραματικούς τόνους.