Της Μαριαλένας Σπυροπούλου

Η Πιέρα Ολανιέ, διακεκριμένη ψυχαναλύτρια, δεύτερη σύζυγος του Κορνήλιου Καστοριάδη, έμεινε στην ιστορία της ψυχανάλυσης για τη σημαντική εργασία της πάνω στις ψυχώσεις, την παρανοϊκότητα και όχι μόνο. Στο σημαντικό της βιβλίο «Η βία της ερμηνείας», το οποίο κυκλοφόρησε στα ελληνικά πριν από δώδεκα χρόνια από τις Εκδόσεις της Εστίας, γίνεται αναφορά, μεταξύ άλλων, στον τρόπο που η μητέρα μέσω των δικών της άλεκτων, ασυνείδητων φαντασιώσεων, παραστάσεων και αναπαραστάσεων, αντιμετωπίζει, αισθάνεται, «βλέπει» το βρέφος της. Οπότε το βρέφος «αναγκάζεται» να προσαρμοστεί σε μεγάλο βαθμό, εκείνους τους πρώτους μήνες της μη λεκτικής επικοινωνίας τους, στον κόσμο της μητέρας και να δει κι εκείνο με τη σειρά του τον εαυτό του έτσι όπως το βλέπει η μητέρα του. Αυτή η ερμηνεία του κόσμου όλου, που είναι σε μεγάλο βαθμό αναγκαστική, -πώς αλλιώς δηλαδή να χτιστεί η σχέση μάνας και παιδιού;- εμπεριέχει και μια μεγάλη βία. Είτε ως βιασύνη είτε ως κακοποίηση, το βλέμμα της μάνας σε μεγάλο βαθμό στιγματίζει, ορίζει, προδιαγράφει το μέλλον του παιδιού της.

Τι συμβαίνει, λοιπόν, από εκεί και ύστερα στις υπόλοιπες σχέσεις μας; Ποιοι είμαστε εμείς, πώς ορίζουμε τους εαυτούς μας και πόσο αυθεντικά δικό μας ή σωστό είναι αυτό που νιώθουμε ή γνωρίζουμε; Τι γνωρίζουμε για τον Αλλον; Πόσο βιαζόμαστε να τον ερμηνεύσουμε ανάλογα με τα δικά μας; Τα οποία τελικά δεν ήταν πρωτίστως μόνο δικά μας…

Γύρω μας οι άνθρωποι βιάζονται. Είτε επειδή σπεύδουν είτε επειδή γίνονται θύματα αλλά και θύτες κακοποίησης. Και η κακοποίηση έρχεται από το ομορφότερο στοιχείο στο ανθρώπινο πρόσωπο. Από τη ματιά του άλλου. Από το κοίταγμά του. Από τα συμπεράσματα που βγάζει. Από την ερμηνεία του, δηλαδή. Ο καθείς από εμάς διεκδικεί και μια θέση αυθεντίας. «Εγώ θα σου πω», λέει η φυλή μας, ή «το είδα και ξέρω». Τι βλέπουμε, τι ξέρουμε, τι κατανοούμε και τι αποφαινόμαστε είναι μια άλλη ιστορία, πολλαπλών ερμηνειών και αυτή.

Υπάρχουν πολλά επαγγέλματα τα οποία εκ της φύσεώς τους βιάζονται και βιάζουν. Οι δάσκαλοι όλων των ειδών, οι παπάδες, οι δημοσιογράφοι, οι κάθε λογής ψυχοθεραπευτές, οι κριτικοί κάθε είδους, οι πολιτικοί, οι εισαγγελείς, οι δικηγόροι, οι γιατροί και άλλοι μεταφέρουν τον δικό τους κόσμο, το δικό τους ταραγμένο, ατελές, μικρό, βιαστικό και υποκειμενικό βλέμμα πάνω στην κοινωνία, επιβάλλοντας εκ της θέσεώς τους τη δική τους αλήθεια. Συνήθως όσοι επιλέγουν αυτά τα επαγγέλματα δεν το κάνουν τυχαία. Οσο πιο μεγάλη αγωνία έχουμε για το πώς μας βλέπουν τόσο μεγαλύτερη η ανάγκη μας να βάλουμε, υποτίθεται, σε ορθή σειρά τον κόσμο. Για να βρούμε και εμείς τη θέση μας σε αυτόν. Οσο μεγαλύτερες οι βεβαιότητες τόσο μεγαλύτερη η εσωτερική αστάθεια, η ανασφάλεια. Οσο πιο γρήγοροι στις ερμηνείες μας τόσο μεγαλύτερες οι πιθανότητες να πέσουμε έξω.

Και τότε λέμε ότι φταίνε οι άλλοι. Ρίχνοντας μια ματιά στον απέναντι, που φαντάζει διαφορετικός, του στέλνουμε όλο αυτό που δεν μπορούμε εμείς να αντέξουμε. Το κακό μας βλέμμα. Και την πεποίθηση ότι ο άλλος είναι ο κακός. Και βιαζόμαστε να τον κρίνουμε, να τον κατακρίνουμε, να τον σβήσουμε από τον χάρτη, για να σβήσουμε το δικό μας βλέμμα, το δικό μας συναίσθημα. Αλλά όσους και να διαγράψουμε με την πένα μας, την κρίση μας, τη διδασκαλία μας ή τη στάση ζωής μας, πάντα και άλλοι θα γεννιούνται. Και άλλοι τέτοιοι που θα μας θυμίζουν πόση κακή δύναμη έχει το βλέμμα μας. Πόσο αντιπαθητικά και μισητά αισθανόμαστε για αυτόν τον άλλο, τον διαφορετικό. Που μπορεί να είναι και πηγή αντιπάθειας, αλλά μπορεί απλά να μας μοιάζει. Και τότε ο αγώνας θα φαντάζει άνισος. Γιατί πόση ενέργεια να ξοδευτεί στο να σβήσουμε κάτι που είμαστε εμείς. Κάτι που μας έμαθαν να είμαστε.

Δεν υπάρχει μεγαλύτερη βία από τη βιασύνη. Από την άκοπη κρίση. Από την αδυναμία κατανόησης. Από την περιχαράκωση και την τακτοποίηση όπως όπως, για να τελειώνουμε. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη βία από την ημιμάθεια. Από το αίσθημα μεγαλείου και την αλαζονεία. Και τότε η ερμηνεία του κόσμου δεν γίνεται εργαλείο ανακάλυψης και περιέργειας. Γίνεται ταφόπλακα, μέσα στην οποία πρώτοι εμείς χτίζουμε ό,τι καλό υπήρξε μέσα μας.

[email protected]