Του Σωτήρη Ρούσσου*

Η συριακή κρίση και ο εμφύλιος που διεξάγεται σε αυτήν τη χώρα έχουν ξεπεράσει προ πολλού το χαρακτήρα μιας έστω βίαιης καθεστωτικής ανατροπής με τις αβεβαιότητες και τους ισχυρούς τριγμούς της μετάβασης που είδαμε στην Αίγυπτο, την Τυνησία ή ακόμη και στη Λιβύη.

Ο εμφύλιος αυτός είναι δυνατόν να προκαλέσει ανακατατάξεις σε ό,τι θεωρούσαμε, από τη δεκαετία του 1940 ώς σήμερα, αυτονόητο ως προς τη συγκρότηση των κρατών και των συνόρων τους στη Μέση Ανατολή. Η χώρα που ίσως μαζί με τον Λίβανο θίγεται περισσότερο από μια τέτοια ανακατάταξη είναι η Τουρκία.

Η επίλυση της συριακής κρίσης έχει τέσσερις προϋποθέσεις: Πρώτον, τη συγκρότηση ενιαίας ηγεσίας από την πλευρά των αντικαθεστωτικών ώστε να είναι σε θέση να επιβάλουν στις τάξεις τους οποιαδήποτε συμφωνία είτε για εκεχειρία είτε για τελική ειρήνευση και μετάβαση.

Δεύτερον, την «ασφαλή διέλευση» του Μπασάρ αλ-Ασαντ και του σκληρού καθεστωτικού πυρήνα εκτός εξουσίας, και πιθανότατα εκτός Συρίας, με παράλληλη συμμετοχή ενός τμήματος του κυβερνώντος κόμματος Μπάαθ στο μετα-Ασαντ πολιτικό τοπίο.

Τρίτον, τη διασφάλιση εγγυήσεων από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ για την προστασία των μειονοτήτων, κυρίως των Αλαουιτών που είναι ταυτισμένοι με την «οικογένεια» Ασαντ αλλά και των Χριστιανών, των Κούρδων, των Δρούζων και άλλων μικρότερων κοινοτήτων που φοβούνται την έλευση ενός σκληρού και ρεβανσιστικού ισλαμιστικού καθεστώτος.

Τέλος, μια «ενισχυμένη» περιφερειακή διευθέτηση μεταξύ ΗΠΑ, Ρωσίας, Ιράν, Τουρκίας, Σαουδικής Αραβίας και Αιγύπτου με τη σιωπηρή συναίνεση του Ισραήλ. Ουσιαστικά θα πρόκειται για μια συμφωνία ανάλογη με του Τάεφ, το 1989, για την ειρήνευση του Λιβάνου με τη συμμετοχή τώρα και της Τουρκίας, της Ρωσίας και του Ιράν.

Σε όλες αυτές τις προϋποθέσεις, ο ρόλος της Τουρκίας είναι δεδομένος αλλά και εξαιρετικά δύσκολος. Το δόγμα των μηδενικών προβλημάτων με τους γείτονες, που εφάρμοσε το δίδυμο Ερντογάν-Νταβούτογλου, παρά την αρχική επιτυχία του δέχεται σοβαρά πλήγματα. Η εξέγερση στη Συρία κατέστρεψε το σχέδιο της Αγκυρας για έναν ενιαίο οικονομικό χώρο που θα συνέδεε την τουρκική οικονομία με τη Σαουδική Αραβία μέσω της Συρίας και της Ιορδανίας.

Αντί γι' αυτό, δεκάδες χιλιάδες πρόσφυγες από τη Συρία κατακλύζουν τις τουρκικές συνοριακές περιοχές. Ακόμη χειρότερα, η Τουρκία βρέθηκε απέναντι σε έναν απειλητικό εμφύλιο στο μαλακό υπογάστριό της που υποδαυλίζει το κουρδικό πρόβλημα.

Ηδη ο στρατός του Ασαντ έχει αποχωρήσει από τις κουρδικές περιοχές στα βορειοανατολικά της χώρας με μια σιωπηρή συμφωνία μη επίθεσης με τις κουρδικές οργανώσεις και ο Ερντογάν έχει ελάχιστα περιθώρια πολιτικών ελιγμών στο Κουρδικό, αφού χρειάζεται τη βοήθεια των εθνικιστών στην τουρκική Εθνοσυνέλευση.

Ο μόνος πιθανός τρόπος να αναλάβει η Τουρκία πρωταγωνιστικό ρόλο στη συριακή κρίση είναι η στενή επανασύνδεσή της με τις αμερικανικές επιλογές στη Συρία, μετά τις προεδρικές εκλογές. Ομως η ενεργός συμμετοχή της Τουρκίας σε μια ΝΑΤΟική «συμμαχία των προθύμων» εναντίον του Ασαντ χωρίς απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ θα επιβαρύνει πολύ τις σχέσεις της Άγκυρας με τη Μόσχα και θα υπονομεύσει σοβαρά τον μεσολαβητικό ρόλο που φιλοδοξεί να παίξει η Τουρκία μεταξύ Ιράν και ΗΠΑ.

Την ίδια στιγμή φαίνεται ότι η πολιτική της ήπιας ισχύος και της ιδεολογικής επιρροής προς τους Αδελφούς Μουσουλμάνους δημιουργεί έντονη καχυποψία στη Ριάντ και στο Κάιρο, ενώ η στρατιωτική εμπλοκή της σε ανατροπή του Ασαντ θα επιτείνει ακόμη περισσότερο την ανησυχία για «νεο-οθωμανικά» σχέδια της Τουρκίας, ακόμη και όταν δεν υπάρχουν τέτοιες προθέσεις από πλευράς τουρκικής ηγεσίας.

Δυστυχώς για την τουρκική ηγεσία βρίσκεται μπροστά σε μια παρατεταμένη κρίση κυριολεκτικά στην αυλή της που προκαλεί σοβαρούς κινδύνους με την αύξηση των προσφύγων και κυρίως με το Κουρδικό. Δεν είναι δυνατόν να μην εμπλακεί άμεσα στη Συρία. Η εμπλοκή της όμως αυτή, όποια μορφή και αν πάρει, θα της στοιχίσει περιφερειακές συμμαχίες και θα ενταφιάσει το δόγμα Ερντογάν-Νταβούτογλου.

*Ο Σωτήρης Ρούσσος είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου και υπεύθυνος του Κέντρου Μεσογειακών, Μεσανατολικών και Ισλαμικών Σπουδών (ΚΕΜΜΙΣ), www.cemmis.edu.gr