Της Αλεξάνδρας Δεληγιώργη*

Για πρώτη φορά καλείται πρύτανης ενώπιον του Πειθαρχικού Συμβουλίου του Πανεπιστημίου που τον εξέλεξε και ενώπιον των εισαγγελικών αρχών, με εντολή του υπουργού Παιδείας και ακαδημαϊκού δασκάλου. Η κατηγορία που ουσιαστικά τον βαρύνει είναι ότι δεν εξασφάλισε τη λειτουργία του εκπαιδευτικού ιδρύματος, ενεργώντας ως όργανο της τάξης εντεταλμένο να δώσει τέλος στην απεργία των διοικητικών υπαλλήλων του που απεγνωσμένα εναντιώνονται στις απολύσεις τους. Τη στιγμή μάλιστα που ορισμένοι άλλοι διοικητικοί υπάλληλοι επιχείρησαν να διατηρήσουν τις θέσεις τους με πλαστές πιστοποιήσεις προσόντων έναντι εκείνων που για του λόγου τους το αληθές τις έχασαν. Εχουμε έτσι την απόλυση υπαλλήλων που δεν θα μπορέσουν να ξαναεργαστούν και μια πλημμελή αξιολόγησή τους, με αποτέλεσμα η αδικία να καθρεφτίζει αυταρχικές υπουργικές αποφάσεις, αλλά και αθέμιτες απόπειρες κάποιων να σωθούν, σε βάρος άλλων, από το ναυάγιο.

Τελευταια γίνεται κατάχρηση των όρων τραγωδία, τραγικός. Δυστυχήματα, εγκλήματα και εν γένει οδυνηρές καταστάσεις, όλα βαφτίζονται τραγικά. Τραγικές όμως, όπως μας διδάσκει το αρχαίο δράμα, είναι οι συγκρουσιακές καταστάσεις και τραγικά γίνονται πρόσωπα που, λόγω της υψηλής ευθύνης που ανέλαβαν, έρχονται αντιμέτωπα με διλήμματα που τα λύνει όση ελευθερία φρονήματος τούς επιτρέπει να σταθούν στο ύψος δεινών περιστάσεων. Τέτοιες λύσεις προκαλούν την έκπληξη ή την μήνιν των θεατών.

Ο πρύτανης με την παραπομπή του γίνεται το τραγικό πρόσωπο στην πολύμηνη απεργία των διοικητικών υπαλλήλων του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου. Είχε το χρέος να περιφρουρήσει την εύρυθμη λειτουργία του ενεργώντας ως εντεταλμένος μηχανισμών εξουσίας που επιβάλλουν αποφάσεις, επιδεικνύοντας την ισχύ τους. Η πλοκή και η λύση του δράματος περιπλέχτηκε με το «ασυγχώρητο» σφάλμα του πρύτανη να δραματοποιεί τον λόγο φιλοσόφων και να τον ενσαρκώνει επί σκηνής.

Συντηρητικές κοινωνίες όπως η δική μας μετατρέπουν τα τραγικά πρόσωπα μικρών ή μεγάλων δραμάτων σε αποδιοπομπαίους τράγους ή σε εξιλαστήρια θύματα. Η υπόθεση χρειάζεται να μας προβληματίσει, ιδίως τους νεότερους που φοιτούν ή αναζητούν εργασία, αρκεί βέβαια να έχουν το θάρρος και την ευθυκρισία που απαιτείται για να μπορούν να εκτιμούν τα δρώμενα ως ελεύθεροι πολίτες και όχι ως υποκείμενα ενός ανηλεούς και άδικου συστήματος κυριάρχησης. Είναι ο μόνος τρόπος να καταλάβουν ότι δεν μπορούμε να ζούμε από τον θάνατο των άλλων και ότι χρειάζεται να μπαίνουν όρια στους ανταγωνισμούς που προκαλούν τον απανθρωπισμό σε συνθήκες ζούγκλας.

Δεν είναι τυχαίο εν προκειμένω που ο διωκόμενος πρύτανης Θ. Πελεγρίνης είναι καθηγητής Φιλοσοφίας. Στη χώρα που με τις φιλοσοφικές της δημιουργίες έμαθε στην ευρωπαϊκή Δύση να σκέφτεται ώστε μέσα σε λιγότερο από τρεις αιώνες, από το πέρας της Αναγέννησης ώς τη Γαλλική Επανάσταση, να αξιώσει ελευθερία και αδελφότητα και στη συνέχεια μη εκμετάλλευση, αγνοούμε ή ξεχνούμε ποιος είναι ο ρόλος της φιλοσοφίας και ποιες πολιτιστικές και πολιτικές δυνατότητες εξασφαλίζει η καλλιέργεια και η άσκησή της.

Και επειδή μόλις έφτασε η κοινωνία μας στο επίπεδο να μπορεί να αναγνωρίσει την αξία των φιλοσοφικών έργων που έθαψε ο φιλολογισμός και να σκέφτεται δημοκρατικά και δημιουργικά, θεοί και δαίμονες επιχειρούν να ευνουχίσουν τη σκέψη μας, είναι αναγκαίο να τους θυμίσουμε -γιατί θεοί και δαίμονες δεν χρειάζονται ούτε σκέψη ούτε περίσκεψη για να γίνεται το παντοδύναμο θέλημά τους- με ποιο τρόπο η γνώση, όση παράγεται στα Πανεπιστήμια, είναι ικανή να δυναμώσει τη σκέψη, τη μόνη δύναμη που διαθέτουμε για να σωθούμε από τη λαίλαπα που χτύπησε τη χώρα μας.

Ενας καθηγητής Φιλοσοφίας γνωρίζει τη δύναμη της γνώσης που το δημόσιο Πανεπιστήμιο με επαρκή και εύρυθμη λειτουργία μπορεί να εξασφαλίσει στην κοινωνία. Οπως γνωρίζει και τη δύναμη του θάρρους και της ελευθερίας που προϋποθέτει η σκέψη για να μπορεί να αλλάζει τη φορά των πραγμάτων, να βρίσκει διέξοδο στα αδιέξοδα, να λύνει προβλήματα όταν φτάνουν στη δραματική τους κορύφωση.

Και θα πρέπει να διευκρινίσουμε ακόμη κάτι σημαντικό, μόνιμη πηγή παρεξηγήσεων. Η φιλοσοφία δεν είναι θεραπαινίδα της πολιτικής, δεν υποτάσσεται στα κελεύσματα ή στις σκοπιμότητές της. Εχει τη δική της πολιτική διάσταση και κάνει πολιτική με τα δικά της φιλοσοφικά μέσα, τις έννοιες, τις ιδέες, τις αρχές και τις αξίες που αυτές κρυσταλλώνουν.

Αυτή η διάκριση φιλοσοφίας και πολιτικής, που καθιστά δυνατό τον συντονισμό τους ώστε να συνενώνονται θεωρία και πράξη, έχει μια παράδοση πολλών αιώνων πίσω της. Οταν ο Πλάτων δημιουργεί την Ακαδημία, η Αθηναϊκή Δημοκρατία, παρηκμασμένη, εγκυμονεί άγριους και άγονους ανταγωνισμούς, διχάζοντας την πόλη σε ισχυρούς και ανίσχυρους, με βάση την ποσότητα (ψήφων) που χωρίς την ποιότητα δεν μπορεί να δώσει ένα μέτρο στα ανθρώπινα πράγματα. Η ίδρυση της Ακαδημίας αποσκοπούσε στη συγκρότηση πολιτικών κανόνων με βάση όχι πολιτικές σκοπιμότητες, αλλά την αδέσμευτη, κριτική-διαλογική σκέψη που ζητά να εννοήσει τι το αληθές, το ορθό και το δίκαιο. Με τον τρόπο αυτό η Ακαδημία διαχωρίστηκε από την πολιτική. Ομως, όπως εύστοχα παρατηρεί η Χάνα Αρεντ στο βιβλίο της «Υπόσχεση πολιτικής», (ο διαχωρισμός) «[…] έγινε μέσα στο πνεύμα του αθηναϊκού πολιτικού χώρου και στον βαθμό που η ουσία του βρισκόταν στον διάλογο των ανθρώπων μεταξύ τους». «Και έτσι προέκυψε», συνεχίζει η Αρεντ, «μαζί με τη σφαίρα της πολιτικής ελευθερίας, ένας νέος χώρος ελευθερίας που έχει επιβιώσει μέχρι τις μέρες μας ως ελευθερία των πανεπιστημίων και ως ακαδημαϊκή ελευθερία…» (ό.π. σ.191).

Πολιτική ή ακαδημαϊκή, ελευθερία δεν είναι κάνω ό,τι θέλω, αλλά ό,τι επιτάσσουν αρχές που δεσμεύουν τις αποφάσεις μου. Ο πρύτανης έδειξε ευαισθησία και συνέπεια στις ανθρωπιστικές αρχές της δικαιοσύνης και της αλληλεγγύης. Η απόλυση είναι ό,τι σκληρότερο μπορεί να τύχει σε έναν εργαζόμενο. Ο κάθε εργαζόμενος το ξέρει όσο και ο Ανταμ Σμιθ και ο Μαρξ, ότι στην εξαθλίωση και στην αρρώστια είναι καταδικασμένος αυτός που δεν έχει εργασία. Η απόλυση εργαζομένων αντί να λύνει τη δεινή κατάσταση της ανεργίας σε όλες τις ηλικίες του πληθυσμού, την επιτείνει, με αποτέλεσμα να παράγει κι άλλη ανεργία. Ο πρύτανης καλείται να πειθαρχήσει στο πνεύμα ενός εξορθολογισμού που γεννά παραλογισμό.

* Ομ. καθηγήτρια Φιλοσοφίας, συγγραφέας