Της Αρχοντίας Κάτσουρα

Μια παραμονή Πρωτοχρονιάς, εκεί κάπου στη δεκαετία του ’50, ένας μάλλον τσιγκούνης και φιλάργυρος οικοδεσπότης πιθανώς κάνει την πρώτη καλή πράξη της ζωής του: αγοράζει μια κάλπικη λίρα από ένα πάμφτωχο κοριτσάκι και, ταυτόχρονα, με ανέμελο τρόπο κάνει και ένα αθώο σφάλμα: βάζει την ψεύτικη λίρα μέσα στη βασιλόπιτα, χωρίς όμως να μαρτυρήσει την πραγματική της αξία. Θα την κερδίσει ένα νεαρό ερωτευμένο ζευγάρι που, μη θέλοντας να χαλάσει το γούρι του, δεν την εξαργυρώνει. Οταν η φτώχεια και η έλλειψη πίστης τούς χωρίσουν, όταν χρόνια μετά διαπιστώσουν ότι η ελπίδα τους στο μέλλον είχε βασιστεί σε ένα ευτελές γυαλιστερό αντικείμενο, τότε θα δουν τη ματαιότητα του να χτίζει κάποιος πάνω σε σαθρά υλικά.

Λίγοι είναι αυτοί που δεν έχουν δει έστω μία φορά την «Κάλπικη λίρα» του Γιώργου Τζαβέλλα και ελάχιστοι αυτοί που δεν συγκινήθηκαν με την αλήθεια αυτής της σπονδυλωτής ηθογραφίας-καθρέφτη της ελληνικής κοινωνίας πριν από πενήντα και πλέον χρόνια. Η ταινία, όπως όλα τα κλασικά έργα τέχνης, διατηρεί τη φρεσκάδα της –όχι μόνο λόγω του εορταστικού δωδεκαημέρου.

Οι έρευνες των συνδικαλιστικών σωματείων αποδεικνύουν ότι, ακόμη και όταν έχουν δουλειά, η πλειονότητα των εργαζομένων μένουν απλήρωτοι επί μήνες, περνούν γιορτές με «έναντι» δώρου Χριστουγέννων ή ακόμη και χωρίς αυτό. Οι βιτρίνες και τα καταστήματα είναι διακοσμημένα εορταστικά, παρά ταύτα μικρά παιδιά στερούνται όχι μόνο το δώρο του Αγιου Βασίλη, αλλά και βασικά είδη πρώτης ανάγκης και διατροφής. Και πώς να ζεσταθεί ένα μωρό όταν δεν υπάρχει η δυνατότητα αξιοπρεπούς θέρμανσης; Ανθρωποι «πωλούν» την ψυχή τους για ένα τίποτα στα σκλαβοπάζαρα της εργασίας και τα «γεύματα αγάπης» έχουν πολλαπλασιαστεί σε τέτοιο βαθμό, που πια δεν είναι είδηση στα τηλεοπτικά δελτία.

Οι συνθήκες άλλαξαν και οικογένειες περιορίζουν τα καλέσματά τους στα απολύτως απαραίτητα: οι λίγοι στενοί συγγενείς –τα παιδιά και τα εγγόνια ή οι ηλικιωμένοι γονείς και τα αδέλφια– και ίσως κάποιος φίλος που η οικογένειά του είναι μακριά και δεν μπορεί να την επισκεφθεί. Θα μαγειρέψουν λιγότερο, αλλά τουλάχιστον θα μοιραστούν τις στιγμές. Τα πανηγύρια των προηγούμενων χρόνων όμως δεν θα επαναληφθούν.

Είναι λυπηρό το γεγονός οι εταιρείες διαφόρων κατηγοριών να διαφημίζουν τη φιλανθρωπία τους με πληρωμένα ραδιοφωνικά και τηλεοπτικά μηνύματα, προσφέροντας στους έχοντες ανάγκη από τρόφιμα και προϊόντα καθημερινής χρήσης έως κλιματιστικά και ηλεκτρικές συσκευές. Το όριο μεταξύ αξιοπρέπειας και εξευτελισμού είναι λεπτό και πώς να ξεχωρίσεις την πραγματική ανάγκη από την άλλη, αυτή που μας δημιουργούσε ο καταναλωτισμός μερικών χρόνων πίσω; Και αυτή η φιλανθρωπία γιατί πρέπει να υπάρχει εκεί που έπρεπε να λειτουργούν θεσμοί και κρατικές υποδομές, πράγματα για τα οποία οι περισσότεροι πληρώναμε μέσω φορολογίας τόσα χρόνια; Είπαμε όμως, λεφτά δεν υπάρχουν –όχι πια.

Ισως για όλα να έφταιξαν τα κάλπικα φλουριά που κρύβαμε στις βασιλόπιτες. Θέλαμε να πιστέψουμε ότι είμαστε ικανοί για όλα, πως άκοπα όλοι μπορούμε να τα απολαύσουμε όλα. Ξεγελαστήκαμε, όμως, θαμπωμένοι από τον λαμπερό περίγυρο και αφήσαμε τα δανεικά να χρηματοδοτούν τα όνειρά μας, την ψευδαίσθηση να κρύβει την αλήθεια. Κι ο παραχαράκτης Βασίλης Λογοθετίδης δεν είχε κακή πρόθεση όταν έφτιαχνε τις σαν αληθινές λίρες του. Ηθελε να ζήσει λίγη από τη μεγάλη ζωή που κάποιοι, λίγοι, έκαναν γύρω του: ακριβά νυχτερινά κέντρα, καλό φαγητό, όμορφα ρούχα. Αθελά του, όμως, δημιούργησε έναν φαύλο κύκλο.

Φέτος, λοιπόν, μπορούμε να παραλείψουμε το φλουρί από τη βασιλόπιτα –χρυσές λίρες δεν κυκλοφορούν πια. Ας μη δώσουμε ψεύτικη ελπίδα στον τυχερό της πρώτης νύχτας του χρόνου. Μπορούμε να κάνουμε κάτι καλύτερο: την ώρα που θα τσουγκρίσουμε τα ποτήρια μας ανταλλάσσοντας ευχές για μια καλή και –επιτέλους– γενναιόδωρη νέα χρονιά, να μοιραστούμε και τα κομμάτια της βασιλόπιτας δίνοντας μια υπόσχεση σε μας και τους γύρω μας. Πως με πολλή ειλικρίνεια και ακόμη περισσότερη αγάπη θα προσπαθήσουμε για το καλύτερο. Μπορεί να πιάσει.