Του Γιώργου Σταματόπουλου

Η ανταλλαγή δώρων μεταξύ των ανθρώπων μιας κοινότητας έχει απασχολήσει πολλούς διανοούμενους, ως δυνάμει σύσταση και ερμηνεία των κοινωνικών σχέσεων. Πολλοί βλέπουν σ' αυτή τη συμφωνία τη δυνατότητα συγκρότησης των κοινωνιών με το πνεύμα της άμιλλας και της αλληλεγγύης, μακριά από το πνεύμα της άκριτης οικονομικής ανάπτυξης και του αχαλίνωτου καταναλωτισμού. Αλλοι δεν είναι τόσο υπέρμαχοι αυτής της ερμηνείας, προβάλλοντας τον ισχυρισμό ότι στην ανταλλαγή δώρων πάντα υπάρχει σκοπιμότητα, ιδιοτέλεια και, ενίοτε, επίδειξη ισχύος και πλούτου με σκοπό να υποχρεωθεί ο φτωχός απέναντι στον πλούσιο και να υποκύπτει έτσι στο μέλλον στη θέληση του δεύτερου. Δημιουργούνται δηλαδή σχέσεις υποταγής, υποτέλειας και ανελευθερίας και απ' αυτή την άποψη δικαιώνονται οι επικριτές της «θεωρίας» του δώρου.

Ομως, τι ενθουσιασμός και από τα δύο μέρη όταν το δώρο αποδεικνύεται ότι είναι καρπός αγάπης και ενδιαφέροντος του ενός για τον άλλον! Τι τιτιβίσματα χαράς και έκπληξη, τι τρυφερά αγκαλιάσματα και φιλιά, πόση θετική ενέργεια καταλαμβάνει τον χώρο (και τον εσωτερικό κόσμο όλων)! Στο σημερινό ξεκλήρισμα οικογενειών, αξιών, σχέσεων η ανταλλαγή δώρων φαντάζει σαν μια επαναστατική πράξη, σαν μια πράξη αντίστασης, σαν ένας φάρος σύναψης πιο στενών και ανθρώπινων δραστηριοτήτων.

Είναι μια απαλλαγή από εγωλαγνικές προσωπικότητες, μια διείσδυση στο νόημα της συνύπαρξης, ένα τραύλισμα της ομόνοιας και της χαράς που δίνει το ένα μέρος στο άλλο. Δύσκολο να αντιληφθούμε τη σπουδαιότητα αυτής της μικρής, ανιδιοτελούς πράξης, εύκολα, όμως, μπορούμε να διαπιστώσουμε την ανθυλική της (σίγουρα) πνευματικότητα. Διά της πράξεως τούτης προτάσσουμε το πνεύμα, που, ναι, είναι κοινωνικό φαινόμενο, αλλά επιδρά με τη σειρά του στην κοινωνία, ως αρωγός πλέον της προσπάθειας για ειρήνη. Εισερχόμαστε επίσης στο μεγαλείο του ελάχιστου, που, όμως, είναι μείζον όταν συνειδητοποιήσουμε την αποτελεσματικότητά του. Τι άλλο; Αναγνωρίζουμε τη δύναμη της αυτάρκειας, τη ματαιότητα της «καλλιέργειας» του εγώ μας, την επικράτεια του νοήματος (εάν ποτέ το αναζητήσαμε ή έγινε έμμονη ιδέα μας…).

Γι' αυτό η χώρα δεν πεθαίνει (η ανθρωπότητα), όσο και αν της αφαιρούν τους χυμούς και το αίμα του σώματός της. Διαθέτουμε ακόμη αντισώματα, διάθεση, νου, συναίσθημα· τα μπερδεύουμε λίγο, αλλά τα ψιλοκαταφέρνουμε. Αυτό σημαίνει πίστη στον άνθρωπο, πως ό,τι κι αν μας συμβεί βρίσκουμε το κουράγιο και τη δύναμη να συνέλθουμε, να ομονοήσουμε (έστω παροδικά), να αντιδράσουμε, να εξεγερθούμε. Αυτό δεν είναι αφελής αισιοδοξία ή μεταφυσική «βεβαιότητα», είναι απλώς η διαπίστωση ότι το ανθρώπινο ακόμα μας χαρακτηρίζει, όσο και αν έχουμε μεταλλαχτεί σε καταναλωτικά κτήνη, σε δουλόφρονες υπηκόους. Αυτά όλα μας λέει το δώρο (μας λέει;).

Χρειάζεται, βεβαίως, να θυμηθούμε ότι πρέπει να μάθουμε ν' ακούμε, να νιώθουμε, να ερωτευόμαστε. Χρειάζεται;

[email protected]