«Η μετάβαση από το “όλοι ανακατεύονται στις υποθέσεις όλων” προς την προστασία της προσωπικής ζωής υπήρξε ένα σημαντικό βήμα μπροστά, για τους Κινέζους»

Της Μικέλας Χαρτουλάρη

Αυτή η καινούργια νοοτροπία της κινεζικής κοινωνίας, έπειτα από τον ιδιότυπο εκσυγχρονισμό της, είναι μία από τις κομβικές αλλαγές που ξεχωρίζει ο Κινέζος Μο Γιαν όταν μιλά για τη δεκαετία του ’80 στο βιβλίο του Αλλαγή (εκδ. Αγρα, μτφρ.: Παλμύρα Ισμυρίδου). Ενα βιβλίο αυτοβιογραφικό, επικεντρωμένο στην πορεία του κατά τα τελευταία 40 χρόνια αλλά γραμμένο σαν νουβέλα με ολοζώντανους χαρακτήρες, το οποίο πρωτοκυκλοφόρησε το 2010, δυο χρόνια πριν του απονεμηθεί το Νομπέλ Λογοτεχνίας, και διαβάζεται μονορούφι.

Γεννημένος το 1955, ο Μο Γιαν, αναδύθηκε ως συγγραφέας στη μετεπαναστατική Κίνα. Ομως δεν τον ενδιαφέρει να εμβαθύνει στους πολιτικούς μετασχηματισμούς της χώρας του, αλλά να φωτίσει τους κοινωνικούς μετασχηματισμούς της, όπως και όσο αυτοί καταγράφονται στην καθημερινότητα των απλών ανθρώπων και αφομοιώνονται στη νοοτροπία τους.

Η προσωπική του διαδρομή ορίζεται στην αφετηρία της από την πολιτική της κολεκτιβοποίησης που ο Μάο εγκαινίασε το 1958 ως «μεγάλο άλμα προς τα εμπρός». Μέχρι τη μέση του βιβλίου, ο αναγνώστης παρακολουθεί, λοιπόν, την επίμονη προσπάθεια του νεαρού Μο Γιαν να ανακαλύψει, να εδραιώσει και να αναπτύξει την υποκειμενικότητά του σε ένα προκαθορισμένο πλαίσιο, όπου προέχει η συλλογικότητα και κυριαρχεί η νομενκλατούρα. Θα τα καταφέρει χάρη στο πείσμα του και επειδή το σύστημα διαθέτει αξιοκρατικές δικλίδες. Γι’ αυτό και στην Αλλαγή έχει ενδιαφέρον το γεγονός ότι ο Μο Γιαν -ο οποίος διατηρεί σχέσεις με τον σημερινό κομματικό μηχανισμό και υφίσταται κριτική από τους αντικαθεστωτικούς διανοούμενους (όπως ο εικαστικός Αϊ Ουέι Ουέι ή ο συγγραφέας Μα Τζιαν)- δεν ακούγεται πουθενά απορριπτικός για το όραμα του Μάο. Σχολιάζει όμως την εφαρμογή του, και φωτίζει τις ρωγμές του μέσα από τις στάσεις ζωής των ανθρώπων που γνωρίζει στο διάβα του. Ετσι και ο αναγνώστης «συναντά» τους σχολικούς δασκάλους του –τον κομματικό και τον «δεξιό» που τολμούσε να διδάσκει τα παιδιά στα μανδαρίνικα– τους στρατιωτικούς που τον βοήθησαν, τα «πρότυπα» και τα αντι-πρότυπα της κάθε περιόδου, αλλά και την πανέμορφη Γκονγκ Λι πριν γίνει σταρ, όταν πρωταγωνίστησε στην ταινία «Κόκκινοι αγροί» του Ζαν Γιμού (1987), διασκευή της ομότιτλης νουβέλας που τον είχε εκτοξεύσει στην κορυφή στα 29 του.

Ο κατοπινός νομπελίστας ήταν 11 χρόνων όταν ο Μάο ξεκίνησε την Πολιτιστική Επανάσταση, και τότε ακριβώς αποβλήθηκε από το σχολείο του επειδή ο δάσκαλος των μαθηματικών θεώρησε πως τον κορόιδευε με την αυθάδεια του «κότσυφα που χλευάζει ένα μαύρο γουρούνι». Γιος ενός μεσαίου αγρότη του Γκαομί (800 χλμ από το Πεκίνο), ο οποίος σε όλη του τη ζωή είχε υπάρξει αφοσιωμένος κομμουνιστής αλλά ποτέ δεν τον δέχτηκαν στο κόμμα, ο Μο Γιαν, που είχε έφεση στα γράμματα, θα προσπαθήσει να κάνει στρατιωτική καριέρα προκειμένου να απεγκλωβιστεί από την αγροτική ζωή. Ο θάνατος του Μάο θα τον βρει στρατιώτη σε μια «σκατοϋπηρεσία» (μυστικής παρακολούθησης) του Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού, και το 1980, στα 25 του, θα έχει εξελιχθεί χάρη στη συστηματική αυτομόρφωσή του σε πολιτικό καθοδηγητή ενός εκπαιδευτικού τάγματος. Παράλληλα, θα μελετά και θα δοκιμάζεται στην τέχνη του λόγου, κι όταν δύο διηγήματά του θα δημοσιευτούν σε γνωστά λογοτεχνικά περιοδικά, θα πραγματώσει επιτέλους, στα 29 του, το νεανικό του όνειρο: να σπουδάσει λογοτεχνία (στο Ινστιτούτο του Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού). «Ομως ήξερα ήδη ότι για έναν συγγραφέα σημασία έχει το γράψιμο και όχι οι σπουδές».

[email protected]