Του Νικόλαου Α. Μπινιάρη*

Υπάρχει οικονομική επιστήμη η οποία έχει να μας προσφέρει κάτι χρήσιμο για την οικονομική μας βελτίωση, την εργασία, την παραγωγή αγαθών; Η προφανής απάντηση είναι πως υπάρχει. Απαριθμήστε τις πανεπιστημιακές σχολές οι οποίες απονέμουν πτυχία, κάνουν έρευνα και χρίζουν καθηγητές. Υπάρχει βραβείο Νόμπελ για οικονομολόγους. Υπάρχουν διεθνείς οικονομικοί οργανισμοί με χιλιάδες στελέχη, πιστωτικά ιδρύματα και επενδυτικοί όμιλοι οι οποίοι ενασχολούνται επαγγελματικά με την οικονομία κρατών και ιδιωτικές επιχειρήσεις. Παρ’ όλα αυτά, το ερώτημα δεν έχει απαντηθεί. Και αυτό γιατί, παρακολουθώντας τις αντεγκλήσεις των οικονομολόγων, τα τελευταία χρόνια το συμπέρασμα είναι πως δεν υπάρχει μία ενιαία οικονομική επιστήμη.

Διαβάζουμε πλήθος γνωμών για το πώς πρέπει να λειτουργεί η οικονομία της χώρας μας ή ακόμα και η παγκόσμια. Αλλες θεωρίες προτείνουν λιτότητα όπως συμβαίνει στον δύστυχο αυτό τόπο, άλλες προτείνουν να ανοίξουν οι κρουνοί των κεντρικών τραπεζών ώστε να υπάρξει ανάπτυξη, όπως στις ΗΠΑ. Αλλοι προτείνουν τη διάλυση της ευρωζώνης, άλλοι επιχειρηματολογούν υπέρ της διατήρησής της. Ευρώ ή δραχμή είναι ένα ερώτημα το οποίο τίθεται με όλο και μεγαλύτερη ένταση. Αλλοι καταγγέλλουν τον καπιταλισμό με τις εγγενείς του αντιφάσεις ο οποίος, γι’ αυτούς, έφτασε πια στο τέλος του. Αλλοι καταγγέλλουν το κράτος ως παράγοντα διασπάθισης πόρων και εμπόδιο για την παραγωγικότητα.

Πίσω από όλες αυτές τις απόψεις υπάρχουν συγκεκριμένες σχολές και θεωρίες καθώς και οικονομολόγοι, οι οποίοι σε καίριες θέσεις σε κυβερνήσεις, ινστιτούτα και χρηματοπιστωτικά ιδρύματα παίρνουν τον τίτλο του τεχνοκράτη. Βέβαια τεχνοκράτης είναι ένας μηχανικός ο οποίος, σχεδιάζοντας μια γέφυρα, δεν περιμένει κανείς πως αυτή θα καταρρεύσει μετά την κατασκευή της. Υπάρχει κανείς σήμερα που να εμπιστεύεται κάποια θεωρία ή κάποιους οικονομολόγους να του σχεδιάσουν μια επιτυχή οικονομία; Στις παρούσες συνθήκες οι οικονομολόγοι-τεχνοκράτες αναλαμβάνουν έργο το οποίο κάποτε ήταν προνόμιο των πολιτικών οι οποίοι έδιναν λόγο στους ψηφοφόρους για τις αποφάσεις τους. Οι οικονομολόγοι δεν δίνουν λόγο σε κανέναν παρά μόνο στις θεωρίες και σχολές τις οποίες ασπάζονται.

Ολες αυτές οι αλληλοσυγκρουόμενες θέσεις και γνώμες οδηγούν σε ένα και μόνον συμπέρασμα: δεν υπάρχει οικονομική επιστήμη παρά ένα συμπίλημα θεωριών, οι οποίες άλλοτε εξηγούν τα φαινόμενα για κάποιο χρονικό διάστημα και άλλοτε όχι. Κυρίως τίθεται το ερώτημα: Μπορεί η υποτιθέμενη οικονομική επιστήμη να δώσει κάποιες λύσεις στην οικονομική κρίση κρατών όπως η Ελλάδα, ή περιοχών όπως η Ευρώπη; Υπάρχει οικονομική επιστήμη η οποία μπορεί να διακρίνει τα προβλήματα της οικονομίας, να τα προλάβει ή έστω να τα διορθώσει;

Μπορεί η οικονομική επιστήμη να ικανοποιήσει σταθερά τις ανάγκες των πολιτών; Χρησιμοποιώντας τον όρο «ανάγκες» δημιουργείται άμεσα η καθοριστική ένταση και εγγενής αντίφαση μεταξύ θεωριών και οικονομολόγων. Ποιος καθορίζει, σχετικά με τι, και για ποιους τις ανάγκες τις οποίες καλείται να ικανοποιήσει η οικονομία; Η προφανής απάντηση είναι η πολιτική. Εξ ου και ο όρος πολιτική οικονομία, ο οποίος έχει εν πολλοίς πέσει σε αχρηστία έναντι της οικονομικής επιστήμης.

Τα παραδείγματα που έχουμε από το 2010 έως σήμερα συγκροτούν ένα αντιπαράδειγμα για τη λεγόμενη οικονομική επιστήμη και τους οικονομολόγους που την εκπροσωπούν. Οι δηλώσεις και προβλέψεις παραμένουν έπεα πτερόεντα, όροι δυσνόητοι και δίχως αντίκρισμα για τις ζωές των ανθρώπων. Δεν πρέπει βέβαια να μας διαφεύγει πως η οικονομική επιστήμη είναι μέρος των κοινωνικών επιστημών και αυτές όλες μέρος της επιστήμης της ιστορίας. Μια τέτοια αντίληψη της οικονομίας, θα την έλεγα ολιστική, είναι απόμακρη από την οικονομική επιστήμη και τις μαθηματικές της εκφάνσεις με στοχαστικά εργαλεία, μετρήσεις και ποσοτικές αναλύσεις.

Οι οικονομολόγοι, ως τεχνοκράτες, έχοντας σπουδάσει την επιστήμη τους, παρουσιάζονται σε πολλές περιπτώσεις ανερυθρίαστα ψευδόμενοι, με λάθος προβλέψεις και με δικαιολογίες όπως η πρόσφατη του νυν υπουργού Οικονομικών για ζητήματα μεταξύ εγκλήματος (της κατάρρευσης των εισοδημάτων και των θέσεων εργασίας και του δυσθεώρητου κόστους θέρμανσης ) και της υποτιθέμενης τιμωρίας των πλουσίων. Φτάνει κανείς στο ακραίο συμπέρασμα πως μερικοί οικονομολόγοι δεν έχουν καν πάρει πτυχίο οικονομικών ή έχουν χάσει την αίσθηση της πραγματικότητας, εθελοτυφλώντας ή κάτω από ιδεοληπτικά σύνδρομα.

Είναι επίσης χαρακτηριστικό παράδειγμα της ατελέσφορης επιστήμης των οικονομικών η δήλωση του Γερμανού κεντρικού τραπεζίτη πως «τα κουρέματα τελείωσαν και βγάλτε τα πέρα μόνοι σας». Ο Ελληνας υπουργός και ο Γερμανός κεντρικός τραπεζίτης είναι και οι δύο οικονομολόγοι. Και οι δύο δυστυχώς φαίνεται να αγνοούν τις αρχές της οικονομικής επιστήμης τους, έχοντας μεταμφιεστεί σε πολιτικούς. Βάζω στοίχημα και με τους δύο, μη διαθέτοντας πτυχίο Οικονομικών, πως και κούρεμα θα γίνει, γιατί αυτό υπαγορεύουν τα μαθηματικά του δημόσιου χρέους, και οι πλούσιοι δεν τιμωρούνται με την εξίσωση φόρου του πετρελαίου κίνησης και θέρμανσης, επειδή το κράτος είναι ανίκανο να πατάξει το λαθρεμπόριο καυσίμων.

Και όμως υπάρχει οικονομική επιστήμη. Οικονομολόγοι και μελετητές είχαν κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου, και πολλοί είχαν προτείνει μέτρα ουσιαστικά για την αντιμετώπιση των κρίσεων σε τέτοια καταστροφικά επίπεδα. Δυστυχώς, όμως, αυτοί βρέθηκαν αντιμέτωποι με όσους είχαν έλλειψη συνείδησης του περιορισμένου εύρους και βάθους των γνώσεων της οικονομικής επιστήμης, η οποία έχει πλήθος μη ελεγχόμενων παραγόντων, και κυρίως της μη ορθολογικής συμπεριφοράς των οικονομικών υποκειμένων και των συνεχώς μετασχηματιζόμενων και νεοεμφανιζόμενων οικονομικών αντικειμένων τα οποία δημιουργούν καινούργιες ανάγκες και ως εκ τούτου την υποχρέωση να επανασχεδιάζουμε την οικονομία και τις οικονομικές θεωρίες. Οι οικονομολόγοι, ως επιστήμονες, οφείλουν να υπηρετούν τους στόχους της οικονομίας και όχι τις ιδεολογίες τους ή τις σχολές και τις καρέκλες που κατέχουν. Και βέβαια επειδή οι στόχοι είναι διαφορετικοί λόγω διαφορετικών προσεγγίσεων του κοινωνικού-φαντασιακού, η οικονομική επιστήμη θα χάνει το κύρος της και πολλοί οικονομολόγοι θα διασύρονται σε εποχές όπως η σημερινή.

………………………

* Συγγραφέας